Voetbalverhalen ophalen als medicijn tegen dementie: alles vergeten, behalve Willem II

“Het wereldje van mijn vader is zo klein geworden, ik zie hoe hij hier helemaal opfleurt. Thuis zit hij vaak in een isolement, hier is hij onder de mensen, wordt er lekker over voetbal gesproken. Er zit dan veel meer leven in hem.” Aan het woord is Bas Sanberg (48). Iedere twee weken veegt hij met alle plezier zijn agenda leeg om zijn vader Jan (83) te vergezellen.

De voetbalpassie kreeg pa vroeger nooit overgedragen aan zijn zoon, toch vermaakt ook de jongste Sanberg zich elke keer weer uitstekend in het Koning Willem II Stadion. Zo gelukkig als hier ziet hij zijn vader met dementie immers nog zelden. “Hij is volop in gesprek, er wordt veel gelachen en ik vind het zelf ook leuk om met de ouderen te kletsen. Vanaf het eerste moment dat we hier kwamen, ruim een jaar geleden, heeft mijn vader het hier naar zijn zin. Hij heeft natuurlijk veel geheugenverlies, maar die spelerskaarten kwamen op tafel en hij begon al die namen op te ratelen. Dan denk je: waar komt dit opeens vandaan? Ergens zit het er dus nog in, heel mooi hoe dat hier wordt gestimuleerd.”

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

Gevulde speculaas

Op het klassieke voetbaltijdstip van half drie schiet Arjen Pijfers, de man die het concept van Football Memories in 2018 in Nederland introduceerde (zie kader), de middag op gang. Die duurt precies even lang als een wedstrijd: negentig minuten, onderbroken door een kwartiertje rust. Normaliter komen er zo’n dertig ouderen af op deze tweewekelijkse gebeurtenis. De meesten worden geplaagd door dementie en/of eenzaamheid, maar alle bezoekers hebben in ieder geval gemeen dat ze van het verleden vrolijker worden dan het heden. Pijfers vertelt dat de deelnemers van het naburige verzorgingstehuis hebben afgebeld met gegronde reden: het norovirus (dat buikgriep veroorzaakt) is er uitgebroken. Een tegenvaller, maar al snel gaan de handen op elkaar als het zesjarig bestaan van deze Tilburgse voetbalherinneringenmiddag wordt aangekondigd.

'Mijn vader heeft veel geheugenverlies, maar die spelerskaarten kwamen op tafel en hij begon al die namen op te ratelen. Dan denk je: waar komt dit opeens vandaan?'

Er gaat gevulde speculaas rond, koffiepotten staan op tafel. Ondertussen deelt Pijfers het programma mede, dat is namelijk altijd ietsje anders. Soms komt een oud-speler een praatje houden of is er een quiz, vandaag wordt de groep in tweeën gesplitst voor twee onderdelen: een rondleiding door het stadion en onderdompelen in het verleden aan de hand van foto’s, boeken en onderlinge gesprekken. In dat laatste worden we al snel betrokken als we plaatsnemen aan een van de tafels.

“Ik stond met mijn vader altijd onder het scorebord,” wijst Herman Lamberts (76) naar een oude afbeelding aan de wand. Snel daarna tovert hij een zwart-witfoto tevoorschijn op zijn telefoon. Het is het jeugdelftal van Willem II waarin Lamberts figureerde als middenvelder. “Tot de B-junioren heb ik hier gevoetbald, daarna volgde ik een avondstudie. Nee, ik heb nooit spijt gehad van die keuze. Ik heb het financieel nu goed, dat had ik met het voetbal nooit kunnen bereiken. Maar ik ben de club altijd blijven volgen en heb ook voor Oud-Willem II gespeeld. Naar de wedstrijden ga ik niet meer. Tegen FC Groningen ging een van de heaters eens kapot, het werd zó koud, ik besloot: dat nooit meer. Sindsdien kijk ik op televisie, maar hier kom ik wel altijd naartoe.”

Frenkie de Jong

“Manchester United!” klinkt het van alle kanten als de rondleiding is beland in de bestuurskamer. Wat er vanochtend op hun boterham zat weet het gros van de aanwezigen niet meer, maar tegen welke Europese grootmacht Willem II dik zestig jaar geleden speelde kan moeiteloos worden opgedreund. Dat het in 1963 1-1 werd en er toen is uitgeweken naar de grotere Kuip in Rotterdam is ook een abc’tje. Dat er in Engeland met 6-1 werd verloren lijkt iedereen wél te zijn vergeten, al heeft dat verder niets te maken met hun ziektebeeld.

Het moge duidelijk zijn, het laatje met Willem II-herinneringen hebben deze oudere supporters opgeborgen op een speciaal plekje. Het is weliswaar een gegeven dat bij dementerenden vooral het kortetermijngeheugen wordt aangetast, de oudere herinneringen zijn opgeslagen in een ander deel van de hersenen, maar veel heeft ook simpelweg te maken met de liefde voor hun favoriete club. Dat blijkt ook als Pijfers op zijn hurken gaat zitten bij een stamgast van deze middagen. De namen van de spelers op de speciaal voor deze gelegenheden gemaakte kaarten doen buiten Tilburg alleen een belletje rinkelen bij de categorie voetbalnerds die behalve een abonnement op ESPN er ook eentje hebben op Ziggo Sport, Voetbal International en Viaplay. Maar deze man noemt de namen van Dmitri Shoukov, Ruud Boymans en Henk van Rooy alsof het open deuren betreft, oké, soms geholpen door een voorzet op maat van Pijfers.

Maar het is duidelijk dat de herinneringen aan de betreffende spelers nog ergens liggen, hooguit moet de stoflaag even worden weggeblazen. Ook mooi: Jaap Stam in het shirt van de ‘tricolores’, mét haar! Zo kan iedereen in de tijdmachine stappen naar een verschillend stukje Willem II-historie. In de vele plakboeken die op tafel liggen of in een oud Panini-album, maar sterke verhalen zijn zoals in ieder mannelijk gezelschap favoriet. “Ik weet het nog precies,” klinkt het aan tafel. De rest luistert aandachtig naar de anekdote die plechtig is ingezet. “Ik ging eens kijken naar een training. Na vijf minuten vroeg ik al aan het groepje dat er iedere dag stond: wie is dat?! Frenkie de Jong. En waarom speelt hij niet? Moet je bij hem zijn, toen wezen ze allemaal naar de trainer, Jurgen Streppel.”

Paaseitjes zoeken

Nee, als het aan het voetbalverstand van deze mannen had gelegen dan hadden ze in Tilburg veel vaker kunnen genieten van de hier opgeleide parel die slechts drie keer was te bewonderen in de hoofdmacht van Willem II. Maar dat is nog altijd drie keer vaker dan die andere gigant die de club voortbracht: Virgil van Dijk. Ook die wond wordt later vanmiddag nog opengereten, maar niet te lang, snel wordt dan overgeschakeld naar een vrolijker gebeurtenis uit de clubgeschiedenis.

Het is dan ook vast geen toeval dat deze middag is opgetuigd in de Co Adriaanse-zaal. Op de eerste foto aan de wand wordt de wondertrainer op de schouders genomen door zijn spelers, hier heeft hij Willem II zojuist naar de Champions League geleid. Dat zullen de jongeren die nu in het stadion zitten vermoedelijk nooit gaan meemaken, maar deze senioren kunnen tot aan hun sterfbed blijven pochen over die dagen vlak voor de eeuwwisseling waarin de Champions League-hymne door Tilburg schalde, niet eens uit een PlayStation.

De naam van Co Adriaanse heeft hier logischerwijs een heilige klank, maar tijdens de rondleiding worden uiteraard ook de excessen niet vermeden. Iedereen hier kent de verhalen, maar ze zijn te mooi om te laten liggen. Adriaanse liet Willem II niet alleen champagnevoetbal spelen, maar was ook de man die zijn spelers voor straf paaseieren liet zoeken. En ze na een wanprestatie in een oefenwedstrijd de autosleutels liet inleveren en ze sommeerde om 26 kilometer te lopen. Volgens de overlevering moesten de volwassen voetballers suikerzakjes meenemen van alle hotels die op de route werden gepasseerd. Van dit soort Willem II-verhalen krijgen deze mannen (en een enkele vrouw) natuurlijk nooit genoeg, er is zelfs een wachtlijst. Voor zowel bezoekers als vrijwilligers. Om aan de vraag te voldoen is er vanaf dit kalenderjaar een tweede middag toegevoegd aan de agenda.

Tot in het graf

Henk Lelieveld is zo iemand die iedere veertien dagen staat te popelen om te verhalen over de Tilburgse trots en om de ouderen te begeleiden. De afgelopen maanden was hij uit de roulatie met longembolie, maar nu de gezondheid het weer enigszins toelaat stroopt hij voor iedere belangstellende zijn mouw omhoog. Een joekel van een litteken komt dan tevoorschijn, een sieraad uit zijn keepersloopbaan. “Gekneusde pols, was een verkeerde diagnose,” zegt Lelieveld een halve eeuw na dato.

“Ik kon na de wedstrijd geen veertje meer optillen, nog steeds is niet alles aan elkaar gegroeid.” Maar daarover zul je hem niet horen piepen. Met trots draagt hij vandaag het Willem II-embleem op de borst, nou vooruit, dat had hij als doelman veel vaker willen doen. De geboren Tilburger maakte vooral naam bij het Haarlem van Barry Hughes, bij Willem II bleef het bij twee seizoenen. Die polsblessure noopte hem al op zijn 28ste te stoppen, anders had de 75-jarige vermoedelijk nog steeds de conditie gehad om het Tilburgse doel te verdedigen. “De middenvelders liep ik er altijd uit op de training, watjes zijn het. De afgelopen maanden heb ik twee hardloopwedstrijden moeten missen, joh, ik kon niet eens meer wandelen. Ik ben net vrijgegeven en gelijk weer naar Willem II gekomen.”

De oudere supporters vinden het mooi dat er oud-spelers tussen hen in dribbelen en nog eens vertellen over wedstrijden die alleen nog voortleven in de archieven. En in hun hoofd natuurlijk, het merendeel hoeft de ogen maar te sluiten om Willem II weer in katoenen shirts te zien voetballen. Zoals Frans Nabbe. Hij kan een volle LinkedIn-pagina vullen met bestuursfuncties die hij bij de club bekleedde en op zijn 81ste is hij nog steeds actief voor het sponsorplatform.

De naam van Co Adriaanse heeft hier logischerwijs een heilige klank, maar tijdens de rondleiding worden uiteraard ook de excessen niet vermeden

Zijn geest is nog scherp genoeg om te genieten van het huidige elftal, maar zo mooi als in het seizoen 1954-’55 wordt het voor hem nooit meer. “Was het kampioenselftal. Als menneke van acht stond ik bij de parade op de Heuvel. Schitterend. Piet de Jong was topscorer van dat elftal, dat is mijn favoriete Willem II’er. Ik geloof dat hij in 363 wedstrijden 216 doelpunten heeft gemaakt.” Hij staakt het gesprek en tikt wat dingen in op zijn telefoon. Om snel daarna de opgelepelde statistieken te kunnen bevestigen. “Tot in mijn graf blijf ik hier betrokken. Ik word nu ook vrijwilliger bij de tweede groep, dit is maatschappelijk gewoon hartstikke nuttig.”

Efteling en terug

Dat wordt nog eens onderstreept als de ouderen worden rondgeleid door de kleedkamers en via de spelerstunnel de rand van het veld betreden. De vergelijking met kinderen in een snoepwinkel dringt zich op. De begeleidende informatie van de stadiongids, bijvoorbeeld dat er onder het gras verwarmingsbuizen liggen met een totale lengte die overeenkomt met de afstand naar de Efteling en terug (33 kilometer), kunnen ze vanavond vast niet meer navertellen, maar dat doet er niet toe.

Hun dementie is even geparkeerd, de ouderen zijn hier vooral weer de voetballiefhebbers zoals ze dat hun hele leven al zijn. Iedere twee weken wordt Bas Sanberg weer verrast door de kracht van het spelletje. “Ik heb zelf dus altijd weinig gehad met voetbal en doe dit puur voor mijn vader, maar door deze middagen heb ik wel meer interesse gekregen in voetbal. Zondag gaan we voor het eerst dit seizoen weer naar een wedstrijd.” Er worden Siberische temperaturen verwacht, maar dat deert de 83-jarige Jan niet. Als hij het ergens warm van krijgt is het voetbal, van Willem II in het bijzonder. 

De dementie van de bezoekers is even geparkeerd, de ouderen zijn hier vooral weer de voetballiefhebbers zoals ze dat hun hele leven al zijn

‘We zijn al bij 27 clubs actief’

Alle banners zijn weer ingeklapt, de boeken en prullaria zitten weer in dozen en ook de laatste deelnemers zijn vertrokken. Met een voldane blik kijkt Arjen Pijfers door de Co Adriaanse-zaal die er weer net zo uitziet als vele uren geleden. “Ja, het is een behoorlijke inspanning, maar dat is alleen maar leuk.” Hij haalde het concept van Football Memories in 2018 naar Nederland, dat Willem II de primeur kreeg is geen toeval. “Ik ben hier al dertig jaar vrijwilliger in het mediateam,” vertelt de geboren Tilburger.

Hoe kwam je op het idee?
“In het Verenigd Koninkrijk doen ze dit soort projecten al veel langer, daar zit het voetbal nog veel meer dan hier in de haarvaten van de maatschappij. Ik heb contact gezocht met de oprichter in Schotland, die heeft me langs een aantal clubs geleid om te laten zien hoe ze het daar doen. Iedere club geeft er net een andere swing aan, maar het komt allemaal neer op samen voetbalherinneringen ophalen. Hij zei: Als je dit in Nederland wil opzetten: be my guest. De naam en het logo mocht ik ook gebruiken, toen heb ik een stichting opgericht om ook andere clubs te kunnen helpen. Vorig jaar zijn we gefuseerd met Alzheimer Nederland, die zet dit voort onder de naam Voetbal Herinneringen.”

Hoeveel clubs maken nu gebruik van die hulp?
“We zijn bij 27 clubs actief. Profclubs, maar ook amateurs. En verdwenen clubs zoals Haarlem en Veendam, die bij uitstek nog voortleven in de herinnering van supporters. Het leuke aan Veendam is dat we het daar in het stadion doen waar de club daadwerkelijk speelde, de Langeleegte. Is voor de mensen een mooie plek om naartoe te komen, dat zie je hier in Tilburg ook. Die komen graag terug naar het stadion, hebben altijd een seizoenkaart gehad, zijn ooit misschien wel aan de hand van hun vader meegenomen en komen nu weer voor Voetbal Herinneringen.”

Begeleid je bij al die clubs de middag?
“Het uitvoeren doe ik alleen bij Willem II, maar ik help die andere clubs wel bij het opzetten. Iemand anders pakt dan mijn rol, die van ‘captain’ zoals ze dat in Schotland noemen.”

Waarin zit ’m voor jou de lol?
“De mensen worden er blij van om hier naartoe te komen. Dat merk je, maar dat vertellen hun mantelzorgers ook. Ze leven helemaal op als ze naar Voetbal Herinneringen mogen, ik ken verhalen van mensen die ’s nachts al aangekleed op bed zaten, klaar om te gaan. Het geeft aan dat het iets betekent en daarom willen we ook iets realiseren dat veel meer is dan gewoon een leuk uitje. Juist omdat voetbal en Willem II dichterbij hun hart ligt, dat is iets anders dan de dagbesteding waar ouderen naartoe gaan. Daarom is het mijn doel om Voetbal Herinneringen groot te maken in Nederland. In Schotland hebben ze veel minder inwoners dan hier en zijn er 250 van dit soort groepen actief, ook in spin-offs zoals cricket, golf en rugby. Ik hoorde dat er bij Feyenoord net een pilot is gedraaid en ik heb binnenkort een gesprek bij Ajax, we proberen zoveel mogelijk clubs aan te haken. Dus als er nog clubs zijn, ook amateurs, die dit ook willen opzetten: we helpen graag.”