MISDAADCOLUMN: Leven we op dit moment wel écht in de meest gewelddadige tijd ooit?

Eén van de lasten die je als misdaadjournalist mee moet torsen, is het gegeven dat je op feestjes en partijen geacht wordt met smeuïge anekdotes te komen. Het vak spreekt blijkbaar meer tot de verbeelding dan eerzame beroepen als verzekeringsadviseur, landmeter of belastingconsulent. Wat men vooral wil weten, is hoe gevaarlijk mijn vak is, of ik mannen als Willem Holleeder en Bolle Jos weleens persoonlijk heb ontmoet en hoe het was om met Peter R. de Vries te werken. Op al deze vragen heb ik inmiddels mijn standaardpraatje klaar, waarbij ik niet uitsluit dat ik mijn toehoorders soms flink teleurstel. Want nee, er zitten geen kogelgaten in mijn auto en ja, het is uiteindelijk ook maar gewoon een baan. Er is echter één onderwerp dat steevast leidt tot pittige discussies: de ‘almaar stijgende criminaliteit’ en ‘onrustwekkende moordcijfers’.

Mijn reactie op deze stelling valt doorgaans niet in goede aarde. Het valt namelijk wel mee met die moordcijfers. Als je zoals ik al ruim dertig jaar – oneerbiedig gezegd – je brood verdient met het schrijven over moord en doodslag, dan heb je een aardige helikopterview en wel enig recht van spreken. Wat natuurlijk wél drastisch is veranderd is de aandacht voor moordzaken. Tot in de jaren negentig beperkte het nieuws zich tot een paar regels in de krant, met soms wat achtergronden op de regiopagina. De komst van internet en commerciële televisiezenders heeft spectaculair veel veranderd. Anno 2024 gaan moordberichten bijna realtime de wereld in, compleet met foto’s, video’s en ronkende verslaggeving van ‘onze man ter plaatse’. En dat beïnvloedt toch ons denken. Ze zeggen wel eens dat alles wat je aandacht geeft groeit. Iemand die net zwanger is, ziet opeens overal zwangere vrouwen. En mannen bij wie de kaalheid terrein wint, zien overal op straat glanzende vleespetten. Kortom, je wereldbeeld kan flink vertroebeld worden door wat zich in je hoofd afspeelt.

We leven in de meest gewelddadige tijd ooit, denken we. De georganiseerde criminaliteit grijpt wild om zich heen. Maar klopt dat gevoel wel?

Maar het is niet alleen dat. Ook de kille cijfers weerspreken de zogenaamd stijgende moordgrafieken. In het recent verschenen boek Mythen over Moord geven Elsevier-misdaadjournalist Gerlof Leistra en hoogleraar Veiligheid en Interventies Marieke Liem tekst en uitleg over het onderwerp. Ze analyseerden in totaal 5000 gevallen van moord en doodslag en daaruit blijkt niet alleen dat aantal moordzaken daalt (ter vergelijking: in 2023 vielen 128 doden door geweld tegen 247 in 2003), ook de aard van de misdrijven verdient de nodige nuancering.

Volgens Marieke Liem zijn er erg veel hardnekkige mythen. “Als je op de krantenkoppen, talkshows en true crime-series zou afgaan,” zegt ze, “dan zou je geloven dat we in de meest gewelddadige tijd ooit leven en dat Nederland gewelddadiger zou zijn dan de landen om ons heen. De georganiseerde criminaliteit zou wild om zich heen grijpen, aldus de media. Maar is Nederland wel het nieuwe Mexico aan de Maas?” Nee dus, aldus de hoogleraar.

Marieke Liens en Gerlof Leistra zijn er niet op uit om de impact van een moord te bagatelliseren. Elke moord is er één te veel en nuancering is waarschijnlijk het laatste waar rouwende nabestaanden op zitten te wachten. Waarom dan toch dit boek? “Om voortaan, wanneer er schreeuwerige krantenkoppen of grote claims voorbijkomen, kritisch te kunnen kijken naar het fenomeen. Kortom: om met een objectieve blik naar dit hoogst emotionele onderwerp te kijken.” In dit laatste is het schrijversduo goed geslaagd. De vraag is alleen of een genuanceerd, bijna wetenschappelijk boek dat die andere kant belicht, is opgewassen tegen de waan van de dag. Want misdaad scoort, trekt aandacht, doet mensen huiveren en fascineert. Die geest krijg je nooit meer terug in de fles.