Privédetective geeft eenmalig inkijkje in de illegale sigarettenhandel

Het is in de winter van 2021 als opsporingsambtenaren van de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) samen met politieagenten een loods in het Zuid-Limburgse Heerlen binnenvallen. De reden hiervoor is zeker niet zomaar en heeft behoorlijk wat vooronderzoek gevergd. Dat zit zo: bij de opsporingsdiensten is van tevoren informatie binnengekomen over duistere praktijken in een pand op een industrieterrein.

In het diepste geheim besluiten de speurders daarom een onderzoek te starten. Hoe kan men heimelijk een beter beeld krijgen wat zich precies achter de loodsmuren afspeelt, vragen rechercheurs zich intern af. Daarom gaat een observatieteam aldaar heel onopvallend posten.

Stiekem maken de op hun hoede zijnde speurders foto’s van mensen die in en uit de loods lopen. Soms met dozen, soms niet. Dát er inderdaad een bepaalde activiteit is, wordt al vrij snel duidelijk. Om te kunnen bewijzen dat er op die plek inderdaad een illegale sigarettenfabriek gevestigd is, zal er echter écht actie moeten worden ondernomen.

Daarom volgt er de bovengenoemde inval. Een overrompelingstactiek, die blijkt te werken. De FIOD-speurneuzen treffen bij binnenkomst een ‘bedrijf’ aan dat volop draaiende is. Een onderwereldonderneming. Op meerdere plekken staan machines voor de peukenproductie, er liggen vele duizenden kilo’s tabak en men treft ook een twintigtal illegale werknemers aan.

Geblinddoekt worden de werknemers in auto’s overgebracht naar Heerlen zodat ze niet weten waar ze werken en slapen 

Angstige ogen kijken de speurders aan als deze plots binnen in de sigarettenfabriek staan. De sfeer is gespannen en onrustig, mensen voelen zich duidelijk op heterdaad betrapt. Meerdere leden van de opsporingsdiensten besluiten om meteen verder tot actie over te gaan: er volgt ter plekke een groot aantal aanhoudingen.

Deze verdachten worden direct afgevoerd naar het politiebureau. In de verschillende auto’s is het onderweg veelal stil. Eenmaal aangekomen op de plaats van bestemming, blijken de gepakte mannen allemaal afkomstig uit het voormalige Oostblok: Rusland en Oekraïne. Met tolken en hun advocaten erbij volgen de verhoren.

Paar euro per dag

Die leveren de opsporingsdiensten brisante informatie op: de sigarettenzwendelaars zijn namelijk best openhartig, vertellen over de manier waarop ze geronseld zijn en ook door wie. De ‘bazen’ blijken volgens hen uit Polen afkomstig te zijn. Zij hebben de werknemers in hun thuisland via een soort van uitzendbureau naar Nederland weten te lokken.

Voor ‘werk’ en om geld te verdienen. Meer euro’s in ieder geval dan in hun vaderland. Het op zeer grote schaal illegaal produceren van sigaretten wordt dan nog verzwegen. Niet lang hierna vertrekt er een vliegtuig vanuit de voormalige Sovjet-Unie in de richting van Heerlen. Een reis op weg naar een betere toekomst. Maar de mannen die hierop hopen, komen echter bedrogen uit.

De Oekraïners en Russen blijken na aankomst in Nederland namelijk voorgelogen: geblinddoekt in auto’s worden zij in allerijl overgebracht naar Heerlen zodat ze niet precies weten op welke locatie zij precies gaan verblijven in de tijd daarna. Hun slaapplek is overigens niet een pension of hotel ergens in de omgeving, maar in de illegale fabriek zelf: daar liggen een paar dunne matrasjes. Vele uren moeten zij daar buffelen, de beloning is niet meer dan een paar euro per dag.

Vele miljoenen sigaretten produceren voor de illegale smokkel. Zonder veel daglicht te zien, iedere dag weer, vele weken lang. Mensonterende praktijken. Waaraan dus op die bovengenoemde novemberdag door een grootscheepse actie van de FIOD en politie abrupt een einde kwam. Maar dat wil niet zeggen dat er elders niet andere illegale fabriekjes uit de grond worden gestampt.

Onder de radar

Zo blijkt althans op dinsdag 27 juni dit jaar als speurneuzen in het Limburgse Weert een inval doen in een loods. Ook hier blijkt het wederom bingo te zijn: liefst zes miljoen illegale sigaretten treft men in onder meer dozen aan. Klaargemaakt voor de Britse markt. Ook slaat men vier aanwezige mannen in de boeien, terwijl er op datzelfde moment in Den Bosch meerdere woningen onderwerp van doorzoekingen zijn.

Hierbij wordt een partij cash geld in beslag genomen. Op de burelen van de opsporingsdiensten wrijft men zich vergenoegd in de handen, terwijl er ook een lampje gaat branden: in Weert, evenals in het Limburgse Margraten dichtbij de Belgische grens, is het namelijk begin dit jaar ook al een keer raak geweest. Met een zeer behoorlijke vangst: liefst 47.000 kilo illegale tabak ontdekken de opsporingsdiensten aldaar in panden. Ook nu weer bestemd voor de handel, onder de radar. De FIOD en het Functioneel Parket van het Openbaar Ministerie doen echter niet alléén onderzoek naar de grootschalige illegale productie en smokkel van sigaretten. Hiervoor wordt er in het diepste geheim ook samengewerkt met gediplomeerde particuliere onderzoekers of anders gezegd privédetectives.

De 36-jarige Paul* uit het midden van Nederland is zo iemand. Normaliter acteert hij het liefst onder de radar, maar Panorama geeft hij exclusief een onthullend inkijkje in zijn voor velen goed verborgen wereld van speuren, ontdekken en ontmaskeren. Als zogeheten smokkelspion in de onderwereld.

*Paul is een gefingeerde naam. Zijn echte naam is bij de redactie van Panorama bekend.

Voor één keer wil hij zich in de kaarten laten kijken: “Jaren geleden werd ik ingehuurd om foute zaken aan de kaak te stellen, Om vervolgens opslaglocaties in kaart te brengen waar namaakartikelen van dat betreffende merk lagen opgeslagen,” begint de ervaren speurneus zijn relaas. Veertien jaar zit hij inmiddels in het vak.

“Omdat de doelgroep tussen de 18 en 26 jaar was, paste ik goed in dat profiel. Daarna heb ik een aantal jaar samengewerkt met een van de grootste bedrijven ter wereld die zowel on- als offline de handel in namaak bestreed. Hierna heb ik een aantal jaar voor een recherchebureau gewerkt om vervolgens mijn eigen bureau op te zetten.”

Dekmantel

De inmiddels ervaren detective speurt dagelijks in opdracht naar informatie door middel van observaties en OSINT (Open-source intelligence)-onderzoeken. “In opdracht van VSK, Vereniging Nederlandse Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten, spoor ik illegale sigaretten op.”

Paul moet voor zijn spannende baan vaak concessies doen. “Onder de radar werken houdt in dat je steeds vooraf goed moet bedenken hoe je een onderzoek verricht: geen eigen namen, geen eigen adres, geen eigen auto, geen eigen 06-nummer gebruiken. Geen sporen achterlaten waardoor de ‘tegenpartij’ je gemakkelijk kan vinden.”

De spion houdt zijn werkzaamheden normaliter logischerwijs voor het allergrootste gedeelte geheim. “Niet veel mensen weten wat ik doe. En observeren is een kwestie van niet gezien worden. Dus als ik mijn werk goed doe, weet niemand wie ik écht ben of wat ik doe. Het is vooral logisch nadenken en voorzichtig handelen.”

Detective Paul moet in iedere zaak weer een gepaste dekmantel bedenken. “Ook maak ik gebruik van mijn netwerk, zoals pseudokopers. En soms zet ik andere rechercheurs in voor mijn onderzoeken. Het werk levert uiteraard bepaalde risico’s op, maar ik probeer dat goed in te schatten.”

Komt de speurneus weleens in benarde situaties terecht? Het antwoord hierop is klip en klaar: ja. “Natuurlijk kom ik soms in spannende situaties terecht. Ik reed eens achter iemand aan, een loods binnen. En eenmaal binnen zie ik ineens meerdere auto’s staan en vervolgens kan ik niet meer naar buiten. Dan wordt het wel even spannend. Ik doe veel op intuïtie, ik weet hoe ik moet reageren en ik kan goed rustig blijven in zulk soort situaties.”

Paul vertelt verder: “Ik heb een keer meegemaakt dat ik tijdens een observatie geïntimideerd werd. Toen bleken ze een contra-observatie te doen en was ik degene die achtervolgd werd. Ik ben toen snel opgetrokken en heb ze kunnen afschudden. Dan ben ik op mijn scherpst, heb ik de adrenaline in mijn keel zitten.”

Nepmerken

De particulier rechercheur wordt vaak ingeschakeld door de VSK. “Gedurende de opdracht hou ik zelf de markt in de gaten en kijk wat er aan illegale sigaretten en tabak wordt aangeboden. En het kan ook voorkomen dat er een melding vanuit een van de sigarettenfabrikanten komt en dan ga ik een en ander na.”

‘Ik ben een keer geïntimideerd tijdens een observatie. Toen ben ik snel opgetrokken en heb ik ze kunnen afschudden. Ik had de adrenaline in mijn keel zitten’

“Ik kom veel vervalste merken tegen, maar ook de smokkel vanuit België, Duitsland en Luxemburg neemt steeds verder toe. Dat zijn legale sigaretten die in die betreffende landen legaal gekocht zijn en waar dus wel accijns over betaald is. In Nederland worden deze illegaal verkocht en hier betaalt men geen accijns. Vooral de afgelopen drie jaar is deze markt enorm gestegen.”

De Nederlandse privéspeurder weet dat er heel veel geld in de illegale sigarettenzwendel omgaat. “Deze handel is zonder meer zeer lucratief. Er heeft in de afgelopen jaren een verschuiving plaatsgevonden van bijvoorbeeld de drugshandel naar de handel in (namaak) sigaretten. De opbrengsten zijn hoog en de straffen zijn relatief veel lager. Een pakje sigaretten kost in Bulgarije maar 3 euro. De afstand met Nederland is relatief klein, dus tel uit je winst als je een kofferbak, bestelbusje of zelfs vrachtwagen volgooit.”

Paul werkt als detective vaak in het buitenland. “Er wordt online veel aangeboden door handelaren die vanuit het Oostblok adverteren. Zo kun je volle dozen sigaretten bestellen die vervolgens worden verstuurd via de normale wegen. Dan hebben we het over Bulgarije, Roemenië, Oekraïne, Wit-Rusland, Turkije en Polen.”

Pseudo-koop

Terug naar de daadwerkelijke onderzoeken. De speurneus zet zijn voelsprieten goed aan op zulke momenten. “Ik kijk op verschillende platforms wat er wordt aangeboden. Als dat interessant is, dan neem ik contact op voor een zogenoemde testaankoop. Afhankelijk van het aanbod doe ik een kleine aankoop, meestal tussen de één en twintig sloffen, sigaretten of tabak. Want: ik wil de illegale handelaren niet sponsoren door een heel grote aankoop te doen.”

De dagen die volgen zijn meestal best spannend voor Paul. “Ik leg contact met de verkoper en meestal volgt er een afspraak. Ik word, al dan niet met een omweg, geleid naar een locatie of adres. Meestal zet ik een pseudokoper in en observeer ik zelf.”

De detective kijkt op een afstandje mee hoe de aankoop verloopt. Met de gekochte partij worden daarna meteen verdere stappen ondernomen. “De testaankoop gaat naar een fabrikant en wordt daar getest. Daaruit volgt een rapport wat er in de betreffende tabak wordt aangetroffen, welke tabak er is gebruikt bijvoorbeeld en ook wordt er naar het soort verpakking gekeken.”

Namen en rugnummers worden hierna steeds belangrijker. Anders gezegd: wie zijn er precies verantwoordelijk voor de illegale productie en handel? Paul legt verder uit: “Als de uitkomst van mijn acties veelbelovend lijkt, dan ga ik vervolgens aan de slag om te onderzoeken wie én wat er aan organisatie achter zit en waar de opslag zit.”

Meer observatiewerk is dan meestal de volgende stap in het speurwerk. “We doen dan nóg een aankoop en ik observeer, soms samen met een collega. Daarna zetten we de achtervolging in om te kijken waar iemand naartoe gaat en of daar de opslag is of ons naar iets anders leidt. Dat is de zogenoemde dynamische observatie.”

“Als ik persoonsgegevens achterhaald heb, kan ik gerichter zoeken en de statische observaties uitvoeren. In die periode verzamel ik zoveel als mogelijk informatie en beeldmateriaal en ik kijk samen met de VSK telkens of het interessant genoeg is om mee door te gaan. Als dat het geval is en ik heb een case opgebouwd, dan overhandig ik het rapport aan de Douane. Zij beoordelen zelf wat ze ermee doen.”

Paul moet hierna noodgedwongen zijn handen van het onderzoek aftrekken, wordt door de officiële opsporingsinstanties vakkundig aan de kant gezet. Een andere keus heeft hij dan simpelweg niet. Al leidt dit soms weleens tot frustratie bij hemzelf. “Ik heb regelmatig contact met een medewerker van de Douane die dit soort signalen verwerkt. Een echte samenwerking kan ik dit nog niet noemen, want er is geen uitwisseling van informatie. De samenwerking tussen de publieke en private sector is nog een heikel punt. Wel jammer, want ik draag regelmatig waardevolle en zinvolle informatie aan waar Douane of FIOD mee aan de slag zouden moeten en ook kunnen.”

‘Nederland loopt 1,4 miljard mis door sigarettensmokkel’

Jan Hein Sträter van de Vereniging Nederlandse Sigaretten- en Kerftabakfabrikanten (VSK) trekt aan de bel als het gaat over de sigarettenzwendel. “De handel in illegale sigaretten en tabak is een groot en vaak onderschat probleem. Op dit moment komt zo’n 20 procent van alle in Nederland gerookte sigaretten en 24 procent van de shag uit het buitenland. De Nederlandse overheid loopt nu al voor 1,4 miljard euro per jaar aan inkomsten mis.”

“De handel in illegale sigaretten en tabak is zowel een Europees als ook een wereldwijd probleem. Georganiseerde en grensoverschrijdende criminaliteit in een industrie met een jaarlijkse waarde van 2000 miljard euro, waarvan de helft uit vervalsing komt. Jaarlijks worden hier door meerdere instanties onderzoeken naar gedaan, zoals door Europol, EUIPO en TAXUD, World Health Organization (WHO) en EMPACT.”

“Er zijn gevallen bekend, waaronder een fabriek in Limburg die vorig jaar is opgerold, waaruit bleek dat mensen als slaven werden behandeld. Paspoorten werden ingenomen, ze mochten niet naar buiten en kregen amper te eten en te drinken. Dat zijn beestachtige praktijken. Zo zijn er veel schrijnende gevallen, waar helaas geen statistieken van zijn. Soms wordt het in sommige internationale onderzoeken aangekaart.”

“De VSK maakt zich grote zorgen over de toename van illegale sigarettenhandel. Met de recente prijsstijgingen van sigaretten en shag voorzien wij grote verschuivingen naar het buitenland en de illegale handel. Rokers zullen niet minder gaan roken door een duurder pakje sigaretten of shag. Nederland grenst aan België en Duitsland, waar de prijzen een stuk lager liggen. Met Luxemburg is het prijsverschil nog groter. En ook de afstand naar Bulgarije, waar een pakje sigaretten maar 3 euro kost, is relatief klein. Het resultaat van grote schoksgewijze stijgingen is dat men de grens over gaat of zich wendt tot het illegale circuit,” aldus Sträter.

Branchevereniging VSK hoopt dat de overheid ‘de negatieve gevolgen van dit beleid’ inziet. Sträter: “We hameren al jaren op de noodzaak om in Europees verband accijnstarieven op elkaar af te stemmen. Zo voorkom je dat mensen in het buitenland gaan winkelen. Dat zou niet alleen goed nieuws zijn voor de Nederlandse schatkist, maar ook voor de middenstand.”