MISDAADCOLUMN: De complottheorieën rond de aanslag op Trump

Het is nou niet om de wijsneus uit te hangen, maar onmiddellijk nadat bekend werd dat er een aanslag was gepleegd op Donald Trump wist ik: dit worden complottheorieën. En jawel hoor, met name op X (het vroegere Twitter) ging het dezelfde dag al los. En het houdt niet op. “In scène gezet om sympathie op te wekken,” schreef iemand, “je kunt deze mensen met helemaal niets vertrouwen, dus nee, ik ga niet voor hem bidden.”

Dit was nog mild. De aanhangers van de zogenoemde QAnon-complottheorie waren feller van toon. “Dit is de prijs die je moet betalen als je de pedo-satanistische elite aanpakt,” aldus een van hen. De QAnon-beweging, die heilig gelooft in wereldwijde kinderhandel door een duistere elite en zelfs gelooft dat het bloed van kinderen wordt gedronken, weet zelfs al schuldigen aan te wijzen. “De CIA, Barack Obama, Hillary Clinton en oud-vicepresident Mike Pence.” Maar ook buiten de kring van notoire complotdenkers worden vragen gesteld. Waarom greep de geheime dienst zo laat in? Hoe kon de schutter zo ongestoord, in het zicht van het publiek, positie kiezen op het dak? En hoe wist de FBI zo snel dat de dader alleen handelde, als dat al waar is?

‘Complotdenken geeft mensen houvast, zekerheid, morele superioriteit en sociale steun’

Als gewone stervelingen zich dood rijden tegen de pijler van een viaduct, verdrinken in een privézwembad, in een ravijn storten, omkomen bij een vliegtuigongeluk, dood worden aangetroffen in een hotelkamer of door een gek worden neergeschoten, dan heet dan een ongeluk of domme pech. Anders wordt het wanneer het slachtoffer prinses Diana, Pim Fortuyn, Maarten van Traa of Donald Trump heet. Dan is het opeens uiterst verdacht en schieten de complottheorieën als paddenstoelen uit de grond. Blijkbaar kunnen veel mensen zich niet voorstellen dat ook hooggeplaatste figuren het slachtoffer kunnen worden van huis-tuin-en-keukenongelukken.

Het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) heeft onderzoek gedaan naar het fenomeen complotdenken. “Dit komt veel voor in onzekere omstandigheden. Het geeft mensen houvast, zekerheid, morele superioriteit en sociale steun, want vaak vinden complotdenkers aansluiting bij een groep gelijkgestemden,” aldus een van de onderzoekers. “Net als mensen met paranoïde wanen houden complotdenkers hardnekkig vast aan hun overtuigingen. Ze dragen vaak een overvloed aan ‘bewijzen’ aan voor hun theorieën, bijvoorbeeld teksten van websites, losse citaten of videofragmenten (...) Als er dingen gebeuren die niet rijmen met het denkbeeld, wordt dit genegeerd of omgedacht, zodat het toch binnen de overtuiging past.”

De onderzoekers schrijven nog veel meer en erg vleiend is het allemaal niet. Kort door de bocht zou je kunnen stellen dat complotdenkers ze niet helemaal op een rijtje hebben. Er zijn maar weinig kwesties die ontsnappen aan het oog van de ‘kritische denkers’, zoals ze zich bij voorkeur noemen. Zelfs bedrijven worden streng onder de loep genomen. En wat blijkt? Unilever verwerkt lijkendrab in voedsel; denk daar maar aan als u de volgende keer een blikje knakworstjes opendraait. En bankiert u nog bij de ING? Niet verstandig, want de bank laat het geld van de spaarders soms opeens verdwijnen en zit zelf achter plofkraken, om de overgang naar volledig digitaal geldverkeer te bespoedigen. De online supermarkt Picnic kreeg in de zomer van 2022 bezoek van een aantal cameraploegen van alternatieve media uit de Verenigde Staten. Aanleiding was een verhaal dat op sociale media de ronde deed: achter het bezorgpunt zou een door Bill Gates gefinancierde kweekvleesfabriek schuilgaan.

En zo kunnen we nog wel even doorgaan, maar dan wordt het vervelend. Er is een grens aan hoeveel onzin je kunt verdragen. Ook van de samenzweringstheorieën rond de aanslag op Trump zijn we voorlopig nog niet af. Vroeg of laat zullen we horen dat hij er zelf opdracht toe heeft gegeven. Niets is te gek in de wereld van complotdenkers.