Geen ontsnappen aan: The Shawshank Redemption

Het verhaal in één zin
In de loop der jaren krijgen twee langdurig veroordeelden een bijzondere vriendschap, en gaan daarin op zoek naar troost en verlossing.

Genre
Drama

The Shawshank Redemption in cijfers:
Kosten: $ 25 miljoen
Opbrengst: $ 73 miljoen
Oscars: 0

1. Plot

Het is 1947. Bankier Andy Dufresne houdt vol dat hij onschuldig is aan de moord op zijn vrouw en haar minnaar, maar krijgt wel tweemaal levenslang opgelegd om uit te zitten in de beruchte Shawshank-gevangenis. Hij sluit een bijzondere vriendschap met een andere gevangene, Ellis Boyd ‘Red’ Redding, die via lijntjes naar buiten allerhande spullen kan regelen. Terwijl de jaren voorbij kruipen houdt één ding Andy op de been: hoop.

2. Dollar Baby

De film The Shawshank Redemption is gebaseerd op het korte verhaal Rita Hayworth and Shawshank Redemption van de Amerikaanse schrijver en ‘master of suspense’ Stephen King. Hoewel Kings boeken vooral over horror, mysterie en het bovennatuurlijke gaan, heeft hij door de jaren heen ook enkele korte novelles geschreven, waarin hij wat meer menselijke verhalen aan het licht brengt. Bekende andere titels zijn Stand By Me en Apt Pupil, beide overigens ook succesvol verfilmd. Stephen King zet eind jaren zeventig zijn zogeheten Dollar Baby-project op, waarbij jonge filmacademiestudenten en theaterproducenten zijn korte verhalen mogen gebruiken voor kleinschalige producties voor het luttele bedrag van een dollar. De enige voorwaarde is dat hij de rechten rond de verhalen behoudt. Het is zijn manier om wat terug te geven aan de filmindustrie, die hem dan dankzij The Shining en Carrie al financieel onafhankelijk heeft gemaakt. In 1983 bewerkt de jonge filmmaker Frank Darabont het korte verhaal The Woman in the Room en hoeft hier inderdaad slechts een dollar voor te betalen. King is zo tevreden met het regiedebuut van Darabont dat hij hem een flinke korting geeft wanneer deze vraagt om een ander verhaal te mogen regisseren. Voor 5.000 dollar krijgt Darabont toestemming om The Shawshank Redemption te maken.

3. Doodziek van horror

Frank Darabont zit eind jaren tachtig naar eigen zeggen in een dodelijk saaie vicieuze cirkel van horrorfilm naar horrorfilm. Na A Nightmare on Elm Street 3: Dream Warriors (1987), The Blob (1988), The Fly 2 (1989) en Buried Alive (1990) is hij horror even helemaal zat. Met ‘Shawshank’ wil hij iets totaal anders doen, uit zijn comfortzone treden en een waar epos maken. Opvallend genoeg keert Darabont jaren later wel weer terug in het horrorgenre. In 2010 produceert hij met The Walking Dead een van de meest succesvolle televisieseries aller tijden.

4. Snel verdiend, toch geweigerd

Frank Darabont is niet de enige regisseur die The Shawshank Redemption wil verfilmen. Rob Reiner, die in 1986 Stephen Kings verhaal Stand By Me verfilmt en later ook A Few Good Men en When Harry met Sally regisseert, is nét te laat om Shawshank los te peuteren. King heeft zijn woord al aan Darabont gegeven en wijkt daar niet van af. Reiner biedt Darabont naar verluidt 2,4 miljoen dollar om de rechten over te nemen, 500 keer het bedrag dat hij aan King moest geven, maar Darabont weigert. Omdat het Stephen King niet lekker zit dat Reiner achter het net vist en hij erg tevreden is over Stand By Me, biedt de schrijver hem een ander werk tegen hoge korting aan. In 1990 maakt Reiner met Misery zijn tweede succesvolle film gebaseerd op een boek van Stephen King.

5. Wie speelt Andy?

Tim Robbins is de acteur die de hoofdrol van Andy Dufresne op zich neemt, maar hij is vooraf zeker geen favoriet voor de rol. Als Rob Reiner en niet Frank Darabont de film had geregisseerd was het Tom Cruise geworden. Maar ook Darabont denkt eerst aan andere namen. Jeff Bridges, Kevin Costner, Matthew Broderick en Nicholas Cage zijn allemaal in beeld, maar Darabonts droomkandidaat is Tom Hanks. Hanks heeft oren naar de rol, maar is op dat moment bezig met de opnamen voor Forrest Gump en moet bedanken. Vijf jaar later werken de twee in een andere gevangenisfilm naar opnieuw een verhaal van Stephen King wel samen wanneer ze The Green Mile naar het witte doek brengen. Voor Shawshank valt de keuze uiteindelijk op Tim Robbins, die dan eigenlijk vooral bekend is als partner van actrice Susan Sarandon. Het blijkt een schot in de roos, want het ietwat sullige voorkomen van Robbins past perfect bij het personage van Andy.

6. Oefenen in de isoleercel

Tim Robbins is een zogeheten ‘method actor’ en verdiept zich volledig in de rollen die hij speelt. Wanneer hij in het script leest dat Andy Dufresne lange tijd in de isoleercel doorbrengt, besluit hij zichzelf een week lang op te sluiten in een kamer in zijn huis. Zonder boeken, zonder televisie, zonder uitzicht. Zijn enige contact met de buitenwereld is zijn partner Susan Sarandon, die als een ware gevangenisbewaarder hem driemaal per dag eten en drinken komt brengen.

7. Wie speelt Red?

Het is moeilijk voor te stellen dat Tom Cruise de rol van Andry Dufresne zou spelen, zo goed past Tim Robbins bij Andy. Maar datzelfde geldt nog wel meer voor Morgan Freeman en Red. Zijn diepe stemgeluid waarmee gedurende de film het verhaal wordt verteld is onlosmakelijk verbonden met Shawshank. Opvallend genoeg is Freeman, net als Robbins voor Andy, niet de eerste keus om Red te spelen. Dat zit hem vooral in één aspect: in het verhaal van Stephen King is Red een rossige, blanke Ier. En je kunt veel zeggen van Morgan Freeman, maar dat is hij niet. Clint Eastwood, Harrison Ford, Paul Newman en Robert Redford zijn kandidaat om de rol van Red op zich te nemen. Zelfs Charlie Sheen is even in beeld, maar na de auditie van Morgan Freeman is Darabont vastbesloten om hem de rol van Red te geven. Met goedkeuring van King verandert de rossige, blanke Ier in een grijzende, donkere Amerikaan. In de film wordt hier op subtiele wijze naar verwezen wanneer Andy aan Red vraagt waarom iedereen hem Red noemt. “Geen idee, misschien omdat ik Iers ben,” luidt het antwoord.

8. Rolletje voor Morgans zoon

Een van de zoons van Morgan Freeman speelt ook een kleine ‘rol’ in de film. Tijdens de laatste paroolzitting, waarbij onderzocht wordt of Red na veertig jaar in de cel vrijgelaten kan worden, is een foto van Red uit 1927 te zien. De jonge Red op die foto is Alfonso Freeman, zijn oudste zoon. Alfonso is zelf ook acteur en speelt onder andere naast zijn vader in de films Seven en The Bucket List.

9. Morgan als gids

Het verhaal van The Shawshank Redemption wordt verteld door en vanuit het perspectief van Red. De bijzondere stem van Morgan Freeman gidst je door de 2 uur en 22 minuten lange film. Een bijzondere keuze, waarbij regisseur Darabont zich laat inspireren door vakbroeder Martin Scorsese en diens film Goodfellas. In die film leer je aan de hand van de stem van acteur Ray Liotta hoe alles zich afspeelt in maffialand en Darabont is hier zo van onder de indruk, dat hij hetzelfde met zijn film doet.

10. Vooraf ingesproken

Een bizar, maar waar feit is dat Morgan Freeman de tekst van zijn rol als verteller voorafgaand aan de feitelijke filmopnamen inspreekt. In slechts anderhalf uur wordt het hele verhaal opgenomen en dit wordt vervolgens voor elke scène via luidsprekers opgevoerd om de cast ‘in the zone’ te krijgen. Halverwege de filmopnamen ontdekt een geluidstechnicus evenwel dat er gesis hoorbaar is op de achtergrond van de opname en dus moet Freeman de hele tekst opnieuw inspreken. Dat gaat de tweede keer een stuk trager dan de eerste keer: pas na drie weken staat de nieuwe geluidsopname naar volle tevredenheid op de band.

11. Ken je klassiekers

Eén van de bekendste fragmenten uit de film is het moment dat Andy zichzelf opsluit in de kamer van de gevangenisdirecteur en luide operamuziek door de speakers van de hele gevangenis laat schallen. Het is een kleine hommage van Darabont aan Wolfgang Amadeus Mozart, omdat zijn muziek hem door een fikse writers block heeft geholpen. Het nummer, Het huwelijk van Figaro gaat over twee vrouwen die zingen hoe ze beiden bedrogen zijn door de echtgenoot van een van hen. Overigens staat het niet in het script dat Andy de muziek harder zou zetten en uit de speakers zou laten klinken. Dat is op het moment zelf door acteur Tim Robbins bedacht.

12. Lamme arm

Niet alleen Tim Robbins gaat ‘method’ voor zijn rol als Andy Dufresne, ook Morgan Freeman kruipt volledig in de huid van Red. De scène waarin Red aan het werpen is met een honkbal duurt maar liefst acht uur om te voltooien, en om niet uit zijn rol te vallen blijft Freeman de hele tijd de bal overgooien. De volgende dag loopt hij met een overbelaste arm in een mitella rond op de set, zonder zich er ook maar een seconde over te beklagen.

13. Bijna nóg Pitt-iger

Shawshank is een pittige, rauwe film geworden en verhaalt over het onmenselijke van mensen tientallen jaren opsluiten. Zoals met de oude Brooks Hatlen, die na een halve eeuw in de gevangenis vrijkomt, zijn plek in de veranderde maatschappij niet kan vinden en zelfmoord pleegt. Of Tommy, een jonge man die is opgesloten wegens een overval en met steun van Andy zijn leven betert, voordat hij op voorspraak van de gevangenisdirecteur wordt doodgeschoten door een bewaker. Tommy wordt gespeeld door acteur Gil Bellows, maar Darabont heeft eigenlijk Brad Pitt op het oog voor de rol. Pitt besluit echter in plaats van Shawshank de film Interview with the Vampire te maken.

14. Andy de miljonair

Aan het eind van de film krijgt directeur Norton zijn verdiende loon wanneer Andy ontsnapt en er vandoor gaat met Nortons volledige spaargeld. Andy steelt 370.000 dollar van de gevangenisdirecteur. Dat lijkt vandaag de dag misschien niet zo’n enorm bedrag, maar in 1966 (het jaar waarin de film zich op dat moment afspeelt) is het vergelijkbaar met ongeveer drie miljoen dollar nu.

15. Gat-verdamme!

Stephen King is groot fan van de uiteindelijke bewerking van Frank Darabont. Hij heeft echter wel één punt van kritiek op de film: het gat dat Andy door de muur van zijn cel graaft om te ontsnappen is veel te rond, aldus King. Volgens de schrijver lijkt het gat ‘op iets dat Wile E. Coyote graaft wanneer hij de Road Runner probeert te vangen’.

16. Biosflop?

Het budget voor Shawshank is met 25 miljoen dollar niet enorm voor 1994, maar toch een behoorlijke investering voor de filmstudio’s Warner Bros en Castle Rock. Tijdens de eerste bioscoopvertoning verdient de film slechts 16 miljoen dollar aan de kassa, waardoor het zijn productiebudget niet weet terug te verdienen en dus als flop geldt. Er zijn twee verklaringen voor de tegenvallende biosinkomsten. Ten eerste concurreert Shawshank op de premièredag met Pulp Fiction, een cultfilm die ruim 200 miljoen dollar ophaalt in de bios. Daarnaast zou ook de ingewikkelde filmtitel voor problemen zorgen. Veel mensen hebben geen idee wat Shawshank Redemption betekent en gaan dan voor een titel die ze wel snappen, zoals Pulp Fiction. Of Timecop met Jean-Claude van Damme. Morgan Freeman snapt die kritiek enigszins en zegt daar over in een interview: “Nadat de film uitkwam, kwamen mensen naar me toe en zeiden: Oh, ik hield van je in die film… The Scrimshaw Receptie? De Shimshank-reductie? Niemand had enig idee hoe je het nou eigenlijk uitsprak.”

17. Video en tv-hit

Uiteindelijk valt het wel mee met de typering ‘biosflop’, want wanneer bekend wordt dat Shawshank wordt genomineerd voor zeven Oscars, haalt de film nog eens enkele tientallen miljoenen binnen in de bios. Met een opbrengst van 73 miljoen dollar is het zelfs best een succes te noemen. Van de zeven Oscars verzilvert de film er overigens niet één, vooral vanwege de geduchte concurrentie van Forrest Gump. Maar in de videotheek wint Shawshank; heel 1995 is de film de meest verhuurde VHS in de Verenigde Staten. En wat te denken van de tv-rechten? Anno 2023 geldt The Shawshank Redemption nog altijd als de meest afgespeelde film in de Amerikaanse tv-geschiedenis.

18. Beste film ooit?

Sinds 2008 staat The Shawshank Redemption op de felbegeerde eerste plek in de IMDB-lijst van beste films ooit gemaakt. Tot dat moment viel die eer te beurt aan The Godfather uit 1972. Of het écht de allerbeste film ooit is, dat blijft de vraag – een lijst is immers niks meer dan een flinke verzameling meningen – maar Darabont schrijft met zijn meesterwerk wel filmgeschiedenis. De huidige top tien beste films aller tijden volgens filmsite IMDB:

19. De 5000 dollar voor King

Nog even over die 5000 dollar die Frank Darabont aan Stephen King moest betalen voor de scriptrechten voor The Shawshank Redemption. Darabont schrijft een cheque uit voor de auteur, maar omdat Stephen King zó tevreden is met het eindresultaat van de film, heeft hij die cheque nooit geïnd. Sterker nog, hij laat de cheque inlijsten en stuurt hem kort na de filmpremière terug naar de regisseur. Bijgesloten zit een briefje met daarop de tekst: “Gebruik dit maar als je zelf in de bak belandt en geld nodig hebt voor je borgtocht. Love, Steve.”

20. Vrienden voor het leven

Regisseur Darabont en auteur King kennen elkaar al veertig jaar en zijn sinds de samenwerking voor The Woman in the Room goed bevriend geraakt. Na The Shawshank Redemption regisseert Darabont nog twee andere korte verhalen van de schrijver: The Green Mile (1999) en The Mist (2007). De eerste van de twee wordt een grote hit in Hollywood, mede dankzij een uitstekende cast met onder andere Tom Hanks en Michael Clarke Duncan. The Mist is minder bekend, maar daarmee zeker niet minder goed. Bijzonder detail: de film eindigt totaal anders dan het gelijknamige verhaal van King, iets waar de schrijver sinds Stanley Kubrick zijn eigen versie maakte van Kings boek The Shining normaliter een absolute bloedhekel aan heeft. Opvallend genoeg vergeeft hij het Darabont voor The Mist. “Hij heeft het einde bedacht dat ik eigenlijk bedacht zou moeten hebben. Het is gruwelijk, geweldig!” We zullen het eind van die film hier niet verklappen, maar mocht je The Mist nog niet gezien hebben, koop of download hem en let op het slot. De scène in de auto is ongekend heftig en rauw, en dus niet ontsproten uit het brein van King maar dat van Darabont.