Fantastische filmfeiten over: Raiders of the Lost Ark

Het verhaal in één zin
In 1936 wordt archeoloog en avonturier Indiana Jones door de Amerikaanse regering ingehuurd om de Ark des Verbonds te vinden voordat de nazi’s ermee aan de haal gaan.

Genre
Avontuur

Raiders of the Lost Ark in cijfers
Kosten: $ 20 miljoen | Opbrengst: $ 390 miljoen | Oscars: 4

1. Het plot

In 1936 krijgt Indiana Jones van de Amerikaanse geheime dienst de opdracht om de Ark des Verbonds te vinden, een vergulde kist waarin naar verluidt de restanten van de stenen tafels met de tien geboden uit de Bijbel liggen. Helaas is Indy niet de enige met een buitengewone interesse voor deze schat. Hij moet het in zijn speurtocht opnemen tegen een leger nazi’s die de kist willen vinden voor hun leider Adolf Hitler. Wat volgt is een race tegen de klok. Wint Indy of zegevieren de nazi’s?

2. Ontstaan op Hawaii

De Indiana Jones-filmreeks geldt als een van de meest geliefde series van Hollywood, maar het scheelt maar weinig of we hadden er nooit van gehoord. Regisseur Steven Spielberg en zijn goede vriend, collega-regisseur George Lucas zijn in 1978 samen op vakantie op Hawaii om bij te komen van hun laatste films, Close Encounters of the Third Kind (Spielberg) en Star Wars: A New Hope (Lucas). Dat doen de boezemvrienden wel vaker, maar ditmaal is het helemaal bijzonder, omdat door het megasucces van Star Wars, en Spielbergs eerdere grote hit, Jaws uit 1975, beide mannen dan hot en happening zijn in Hollywood. Onder genot van wat cocktails bespreken de twee hun toekomstplannen en doet Lucas zijn nieuwste verhaal over een schatzoekende archeoloog uit de doeken.

3. Beter dan Bond

Spielberg is direct geboeid door het verhaal van Lucas, maar eenmaal thuis twijfelt hij of het wel de juiste richting voor zijn carrière is. Zijn grote droom is om een James Bond-film te regisseren, maar Spielberg is dan al twee keer afgewezen door Bond-producent Cubby Broccoli. Wanneer Lucas hem belt en Spielberg zijn twijfels kenbaar maakt, reageert eerstgenoemde resoluut: “Geloof me Steve, dit wordt beter dan Bond.”

4. Indiana Smith

In slechts enkele weken tijd wordt het script voor de film rond Indiana Smith geschreven. De voornaam voor de hoofdrolspeler leent George Lucas van zijn hond Indiana, een Alaskaanse Malamute, zeg maar een grotere versie van een husky. De achternaam leent hij in eerste instantie van de Steve McQueen-film Nevada Smith uit 1966. Spielberg heeft zo zijn twijfels over de naam, een karakter naar een hond noemen wordt afgedaan als ‘maf’, maar de voornaam wijzigen is onbespreekbaar voor Lucas. De achternaam wordt uiteindelijk te algemeen bevonden, waarna collega-scriptschrijver Lawrence Kasdan ‘Jones’ oppert. Met een naam en een script in de aanslag gaat men op zoek naar een geïnteresseerde filmstudio.

5. Paramount wil Spielberg niet

Die filmstudio vinden ze in Paramount Pictures, maar er is één probleem: de studiobazen willen niet dat Steven Spielberg plaatsneemt op de regiestoel. De jonge regisseur heeft de reputatie dat alle films die hij maakt over het budget gaan en omdat Paramount niet 100 procent overtuigd is van het succes van de film, willen ze geen cent méér uitgeven dan de afgesproken 20 miljoen dollar. Omdat George Lucas weigert om het script vrij te geven als Spielberg niet de regisseur wordt, laat Paramount het bezwaar varen, maar er wordt vooraf wel één harde eis gesteld: 20 miljoen dollar en geen cent meer.

6. Indrukwekkende concept art

Lucas heeft een heel duidelijk beeld van hoe hij Indiana Jones in beeld gebracht wil zien. Het moet een jonge, stoere en gespierde man zijn, een beetje à la de Marlboro Man- reclames van het gelijknamige sigarettenmerk. Hij huurt conceptartiest Jim Steranko in om vier platen te maken waarop Indiana Jones in actie te zien is. Geïnspireerd op de Humphrey Bogart-film Treasure of the Sierra Madre uit 1948, wordt de archeoloog compleet met Fedora-hoed, zweep en leren jas getekend.

7. Géén Harrison Ford

Hoewel Spielberg regisseert heeft George Lucas een flinke vinger in de productiepap. Zo ook rond de casting. In de zoektocht naar een geschikte hoofdrolspeler oppert Spielberg Harrison Ford, maar Lucas verwerpt het idee meteen. Lucas en Ford hebben eerder samengewerkt aan American Graffiti (1973) en in Star Wars: A New Hope (1977), en Lucas zegt tegen Spielberg dat hij niet wéér dezelfde acteur wil casten, omdat hij niet wil dat ‘Harry Ford mijn Bobby De Niro wordt’, een verwijzing naar collega-regisseur Martin Scorsese, die bijna altijd Robert De Niro in zijn films cast.

8. Indiana Selleck

Tijdens de casting voor de hoofdrol passeren verschillende andere namen de revue, onder wie Don Johnson en zelfs een jonge David Hasselhoff. Zowel Spielberg als Lucas is bijzonder gecharmeerd van één acteur: Tom Selleck, compleet met snor en al. Hij krijgt de rol aangeboden, maar in aanloop naar de filmopnamen blijkt dat Selleck contractueel nog gebonden is aan een nieuw seizoen van de serie Magnum P.I. Omdat het niet lukt om daar onderuit te komen, moet Selleck afhaken, iets waar hij tot op de dag van vandaag enorme spijt van heeft.

9. Tóch Harrison Ford

Het afhaken van Tom Selleck zet de productie van Raiders of the Lost Ark op losse schroeven. Omdat de opnamen drie weken later in de woestijn van Tunesië van start gaan, veel van de kosten al gemaakt zijn en uitstel problematisch zou zijn voor het budget, moet er een snelle oplossing komen. Die wordt gevonden in… Harrison Ford. De bezwaren van Lucas wegen niet op tegen budgetoverschrijdingen.

10. Marion Ravenwood

Karen Allen wordt gecast als Marion nadat Spielberg haar heeft gezien in de komische film Animal House uit 1978. De bijzondere naam van het personage is bedacht door schrijver Lawrence Kasdan. De naam Marion is een hommage aan de voornaam van zijn eigen grootmoeder. En elke dag rijdt hij op weg naar de studio in Los Angeles door Ravenwood Court. De naam blijft plakken.

11. Details voor dollars

Omdat Lucas vastbesloten is om Spielberg als regisseur aan te houden, gaan de twee akkoord met het budget van 20 miljoen dollar. Terwijl ze allebei in alle eerlijkheid dan al weten dat er meer geld nodig is. Om toch binnen het budget te blijven, besluit Spielberg alle grotere sets voorafgaand aan de opnamen tot in detail na te bouwen, zodat de setbouwers veel minder werk hebben. Mede dankzij deze extra werkzaamheden slagen Spielberg en Lucas erin om Raiders of the Lost Ark af te leveren voor net iets minder dan de afgesproken 20 miljoen dollar.

12. Speel-berg

Spielberg is al in zijn jeugd bezig met het maken van korte films met een oude camera die zijn moeder in een dumpzaak op de kop weet te tikken. Hij richt zijn eigen fictieve studio op, PlyMount Pictures, een speelse variant op Paramount én een verwijzing naar zijn Duitse achternaam, die zich zo naar het Engels laat vertalen. Nog voor er ook maar één shot van Raiders of the Lost Ark is geschoten, weet de regisseur al met welk shot hij wil starten: het logo van Paramount moet ‘overgaan’ in een vergelijkbare echt bestaande berg. Producer Frank Marshall krijgt de taak de juiste berg te vinden en die wordt gevonden op Hawaii. Omdat Paramount in de jaren 70 een nieuwer logo met een andere berg introduceert, wordt het oude studiologo uit de jaren 40 gebruikt, omdat het meer lijkt op de berg op Hawaii.

13. Spinnenshot

Nadat de berg uit beeld verdwijnt, zien we Indiana Jones op zoek naar een gouden beeld. Geholpen door twee handlangers vindt hij een grot waarin de schat zich bevindt. Eenmaal binnen blijkt hij nog een aantal hordes te moeten overwinnen, waaronder een leger spinnen. Een van de handlangers, Satipo (gespeeld door acteur Alfred Molina) komt onder de levende tarantula’s te zitten. Tijdens de opname bewegen de spinnen echter amper, omdat het allemaal mannetjes zijn en ze allemaal de beweging van de ander afwachten. Wanneer dierentrainer Steve Edge één vrouwtje toevoegt, worden de mannetjes ineens wild. Spielberg schreeuwt naar Molina om ‘te acteren dat hij bang is, want ze kunnen dit shot waarschijnlijk maar één keer opnemen. Molina, zichtbaar doodsbang, schreeuwt terug: “Dat hoef ik niet te acteren!”

14. Slangenshot

Waar Satipo doodsangsten uitstaat om de spinnen, daar vormen slangen dé grote angst voor Indiana Jones. In de Bron der Zielen, de plek waar de Ark des Verbonds verborgen is, moet Jones zijn grote angst onder ogen komen, want de vloer en muren zijn bezaaid met duizenden slangen. Oorspronkelijk is het idee om robotslangen te gebruiken, maar omdat het te nep oogt, laat Spielberg zoveel mogelijk echte slangen naar de set in Londen brengen. Het zijn er in totaal meer dan duizend(!), allemaal geleend uit dierenspeciaalzaken in en rond de Britse hoofdstad. Als extra opvulling worden ook enkele honderden meters aan zwarte tuinslang in stukken geknipt en ingezet.

15. Andere benen

Omdat niet alleen Indiana Jones gruwelt van slangen, maar ook actrice Karen Allen doodsbang is voor de kronkelende creeps, wordt tijdens delen van de slangenscène gebruiktgemaakt van een stuntdubbel. In shots waarbij je de benen van Marion gevaarlijk dicht bij slangen ziet, zijn de benen gebruikt van slangentrainer Steven Edge. Hij moet vooraf wel even zijn benen scheren en een jurk dragen voor de opname.

16. Ziekelijke hitte (I)

De scènes die zich afspelen in Caïro zijn opgenomen in Tunesië. Gedurende drie maanden strijken cast en crew neer in de bloedhitte van de woestijn, waarbij het ’s middags bijna dagelijks warmer dan 40 graden is. Door de warmte én het niet zo goed vallende lokale eten worden bijna 200 crewleden getroffen door voedselvergiftiging. Regisseur Spielberg is een van de weinigen die niet ziek wordt. Tijdens de opnames drinkt hij drie maanden lang niets anders dan water uit flessen en ingeblikte porties spaghettiO's.

17. Ziekelijke hitte (II)

Harrison Ford is minder gelukkig en loopt ook voedselvergiftiging op. Wat er niet aan de voorkant uitkomt, komt er waterig aan de achterkant wel uit, maar omdat de opnames niet kunnen wachten, besluit Ford stug door te gaan. Eén shot, waarbij Indy het moet opnemen tegen een reus met een zwaard, wordt op zijn verzoek wel aangepast. In plaats van in de volle zon minutenlang te vechten, ziet Indy de gigant, pakt zijn revolver en schiet hem neer. De gortdroge en hilarische scène geldt tegenwoordig als iconisch, maar is dus uit nood geboren. Direct na het schot zit het shot erop en eindigt Indy weer op de pot.

18. Sieg aap!

In de scènes op de Egyptische markt wordt Indiana Jones gevolgd door een kleine kapucijnaap. Het blijkt al snel dat de aap een nazispion is die verslag uitbrengt aan zijn bazen. Tijdens een van de scènes brengt het aapje zelfs een nazigroet. Dit is een uitdrukkelijk verzoek van George Lucas, die met dierentrainer Steven Edge meer dan vijftig opnames nodig heeft om het gewenste shot te krijgen. In het echt salueert de aap niet, maar probeert deze een tros boven zijn hoofd gehangen druiven te pakken te krijgen.

19. Smeltende hoofden

Aan het eind van de film zien we de indrukwekkende kracht van de Ark des Verbonds, wanneer de nazi’s de kist openmaken en een hele horde geesten vrijkomt. Door de ogen gesloten te houden overleven Indy en Marion het hachelijke avontuur, maar de nazi’s komen er minder goed af. Het shot met de smeltende hoofden oogt anno nu enorm gedateerd, maar vormt in 1981 hét hoogtepunt van de film voor regisseur Spielberg. Make-up supervisor Chris Wallace bedenkt het idee. Hij maakt afgietsels van de gezichten van de nazi’s en gebruikt hiervoor alginaat, dezelfde stof die tandartsen gebruiken om een mal van je tanden te maken. De gezichtsmallen worden op American footballs geplaatst, waarna met gelatine, garen en wol de spieren, pezen en huid worden gevormd. Vervolgens plaatst Wallace twee haardrogers aan weerskanten van de hoofden en laat deze tien minuten lang hete lucht blazen om zo de smeltende hoofden te realiseren. De tien minuten worden gefilmd en vervolgens in drie seconden versneld afgespeeld. Het ontploffende hoofd van nazileider Dietrich wordt gemaakt door met een stofzuiger ineens alle lucht uit de American football te zuigen. Geniaal, voor 1981…

20. Lage verwachtingen, enorm succes

Kort voor de première van Raiders of the Lost Ark op 12 juni 1981 zijn de verwachtingen bij fimstudio Paramount laag gespannen. De studiobazen hopen hun investering terug te verdienen, maar verwachten niet veel meer dan dat, mede omdat de film gelijk in première gaat met Superman II. Ook het publiek reageert vooraf koeltjes op de filmtrailer, maar wanneer na het eerste weekend de helft van het filmbudget al is terugverdiend, blijkt de studio goud in handen te hebben. Raiders of the Lost Ark haalt bijna 400 miljoen dollar op, levert vier vervolgfilms, een televisieserie, boeken, games en voor miljarden aan merchandise op. Tegenwoordig wordt Raiders of the Lost Ark gezien als een van de beste films ooit gemaakt, en in 1999 krijgt hij een plekje in het nationale filmregister van de bibliotheek van het Amerikaanse Congres. De film wint bovendien vier Oscars, voor beste art directie, beste geluid, beste editing en beste visuele effecten. Spielberg wordt ook genomineerd voor beste regisseur, maar verliest het van Warren Beatty en zijn film Reds. Voor Schindler’s List (1994) en Saving Private Ryan (1999) wint hij later wel de Oscar voor beste regisseur.