Roman stak Nicolas dood met een kaasmes: 'Ik wist niet eens dat ik iemand had geraakt'

Het is 10 juni 2023, tegen acht uur ’s avonds. Het is druk in de tram naar het stuwmeer van Brno, waar het jaarlijkse vuurwerkfestijn plaatsvindt. Onder de passagiers is de in Oekraïne geboren Roman Rohozin (37) die met zijn werk als monteur zijn familie in Charkov onderhoudt. Na de invasie van zijn vaderland heeft Roman steeds meer Oekraïners in Brno zien arriveren. In de tram maakt hij een praatje met twee landgenoten. Ze kunnen elkaar nauwelijks verstaan door een groepje luidruchtige twintigers. Nicolas Zahrádka, Erik Dvořák en Milan Danko zijn ook op weg naar het festivalterrein. Ze spelen keiharde muziek en paffen er vrolijk op los onder een ‘verboden te roken’-bordje. De passagiers ergeren zich dood aan de ‘zigeuners’. Want Nicolas en zijn maten behoren tot de Roma-gemeenschap.

Alleen de Oekraïner durft de lawaaimakers, in vloeiend Tsjechisch, aan te spreken: “Hé jongens, doe even rustig.” Het leidt tot schelden en duwen. Bij de halte voor het festivalterrein, volgen de lastpakken Roman naar buiten.

Aangemoedigd door andere festivalgangers trekt Nicolas zijn T-shirt uit en beukt Roman keihard in het gezicht. Ondanks dat de Oekraïner uit alle macht zijn hoofd beschermt, krijgt hij toch een paar rake klappen. “Mijn oren suisden en ik zag alleen nog schaduwen,” zal Roman later getuigen. “Ik begon mijn bewustzijn te verliezen.” Op het moment dat Roman tegen de vlakte gaat, realiseert hij zich dat hij een kaasmes in zijn rugzak heeft. Het is dan al volledig zwart voor zijn ogen. Roman haalt het mes uit zijn tas en zwaait er wild mee om zich heen. Om zijn belagers af te schrikken, beweert hij. “Toen hoorde ik opeens gegil.” Naast hem liggen Nicolas en Milan op de stoep, bloedend. Niet veel later slaan toegesnelde politieagenten Roman in de boeien. Een ambulance brengt de twee gewonde vrienden met spoed naar het ziekenhuis. Milan komt weg met een diepe schouderwond, maar voor de 23-jarige Nicolas komt de hulp te laat.

Olie op het vuur

Het nieuws over de Oekraïense ‘vluchteling’ die een ‘zigeuner’ heeft doodgestoken, verspreidt zich als een lopend vuurtje. Extreemrechtse politici als Tomio Okamura, zelf trouwens in Japan geboren, gooien er graag wat olie op. Op Facebook schrijft hij: “Die Oekraïner zou eigenlijk in Oekraïne moeten zijn om zijn land te verdedigen en niet in een tram in Brno.”

Deze retoriek valt in vruchtbare aarde in een land dat, met een bevolking van nauwelijks 10 miljoen, ruim 300.000 Oekraïners heeft opgenomen. De Roma-gemeenschap moet met lede ogen toekijken hoe de nieuwkomers betaalbare huurwoningen en baantjes inpikken. De vlam slaat makkelijk in de pan.

Op het moment dat Roman tegen de vlakte gaat, haalt hij het kaasmes uit zijn tas en zwaait er wild mee om zich heen. Om zijn belagers af te schrikken, beweert hij

Een paar dagen later zijn er meerdere arrestaties in Brno bij een massale knokpartij tussen Roma en Oekraïners. Ook in de rest van het land zijn er gewelddadige incidenten. Opvallend is dat zowel extreemrechtse als extreemlinkse oproerkraaiers zich achter de protesterende ‘zigeuners’ scharen. Nadat Tsjechische jongeren in Teplice een 35-jarige Oekraïner buiten een nachtclub doodschoppen, besluit de eigenaar keihard in te grijpen door... een toegangsverbod in te voeren voor Oekraïners. Tegelijkertijd omarmen de Roma, voorheen het mikpunt van extreemrechts, steeds vaker nationalistische leuzen als ‘Dit is ons land!’

Uit lijfsbehoud

Wanneer op 15 december het proces van start gaat, zijn de trappen van de rechtbank in Brno gevuld met activisten van de Roma-gemeenschap. De verdachte, die zowel in Oekraïne als Tsjechië een schoon strafblad heeft, staat terecht voor moord en mishandeling. De officier van justitie eist aanvankelijk achttien jaar.

Nicolas’ vrienden en Roman krijgen ieder de gelegenheid hun kant van het verhaal te vertellen. De hoofdverdachte benadrukt dat hij uit lijfsbehoud heeft gehandeld. “Ik wist niet eens dat ik iemand had geraakt totdat de politie het me vertelde.” Wanneer het besef doordringt voelt Roman zich ‘vreselijk’, zegt Roman op een vraag van zijn advocaat. “Zo erg dat het voelde alsof ik moest overgeven.” Er klinkt wat afwijzend gemor van de publieke tribune, maar de getuigenis lijkt indruk te maken.

In zijn requisitoir zwakt de officier de aanklacht opeens af naar doodslag en hij neemt genoegen met vijf jaar cel. Want Roman is nog steeds schuldig, meent de aanklager: “Hij had bijvoorbeeld zijn rugzak kunnen gebruiken om zichzelf te verdedigen.”

Romans advocaat werpt tegen: “Iedereen heeft het recht op zelfverdediging. Als ze hem een mogelijkheid hadden geboden om te vluchten, als ze hem niet zo hard hadden geslagen, zou deze tragedie nooit gebeurd zijn.”

Zout in de wonde

Terwijl rechter Dita Řepková op 22 maart haar oordeel velt, verlaten enkele toeschouwers voortijdig de zaal. Ze weten wat komen gaat. “Het was geen criminele daad,” aldus de rechter. “Het optreden voldeed aan alle eisen voor noodweer.” Als zout in de wonde legt de rechtbank Nicolas’ vrienden Erik en Milan wel een voorwaardelijke celstraf op omdat ze, onder ede, hebben gelogen over de vechtpartij.

Nadat het Openbaar Ministerie besluit niet in beroep te gaan, organiseren diverse Roma-organisaties een protestmars. “Ik ben boos en verontwaardigd,” zegt een van de initiatiefnemers. “Deze uitspraak is een belediging, niet alleen voor de Roma, maar voor alle Tsjechen.” Hij vreest dat de vrijspraak een gevaarlijk precedent schept. “De dader stopte een mes in zijn zak, provoceerde drie Roma-jongeren, stak ze overhoop en zei: Ik heb mezelf verdedigd. Het is een handleiding voor hoe je ongestraft Roma kunt aanvallen.”

Moord in Tsjechië

Nadat het moordcijfer in 2021 een historisch laag peil bereikt, zit het de laatste jaren weer flink in de lift. Toch is Tsjechië met minder dan één moord per 100.000 inwoners een van de veiligste landen in Europa. Dat de toename van het aantal moorden samenvalt met de instroom van Oekraïners is toeval, benadrukken de overheidscijfers. Oekraïners zijn verantwoordelijk voor 4 procent van alle gemelde misdrijven, terwijl ze tegenwoordig 5 procent van de Tsjechische bevolking uitmaken.