Het collectebusexperiment: wie haalde het meeste op?

Er waren tijden waarin wekelijks de deurbel ging en er een groene collectebus onder je neus werd gehouden, of dat nu voor de lokale turnvereniging was of voor de grotere fondsen van ons land. Niet toevallig gebeurde dat het vaakst tegen het einde van het jaar, want dan waren de mensen het meest vrijgevig, en dan ook nog eens rond etenstijd, want dan was de kans het grootst dat er iemand thuis was.

Laten wij dat ook eens doen, dachten we in 1995 op de redactie. En laten we er dan vooral een wedstrijdje van maken, verpakt in een sociaal experiment. Wat dat experiment inhield? We namen een donkere man – Harvey –een witte, donkerblonde vrouw – Bianca – en onze (witte) verslaggever Peter Viering, we gingen naar toentertijd de langste straat van Nederland, de Laan van Meerdervoort in Den Haag die bijna 6 kilometer was, en we keken wie van de drie het meeste geld ophaalde. Daarbij kozen we voor de nummers 400 tot en met 900, het stuk tussen de Valkenboslaan en de Laan van Eik en Duinen, waar ieder iets meer dan tachtig woningen, winkels en restaurants voor zijn rekening nam.

Dat we uitgerekend naar Den Haag togen, had nog een reden: Den Haag bungelde in 1995 aan de staart van de landelijke collecte-index, met een bedrag van gemiddeld slechts 3,80 gulden per huishouden per jaar; alleen Rotterdam en Amsterdam (71 cent gemiddeld!) waren nog gieriger dan de Hagenezen. (Koploper van die lijst was overigens de gemeente Urk, met een gemiddeld collectebedrag van maar liefst 93,97 gulden, maar dat terzijde).

Harvey, Bianca en Peter gingen op pad namens de Brandwonden Stichting: Harvey kreeg vrijwel meteen op straat een tientje van een oude dame die Harvey ‘een fijn jongmens’ noemde en het dapper vond dat hij ‘in het donker op straat durfde’. Peter had minder succes bij een tankstation. “Wat wil je?” vroeg de man die zijn tankslang afklopte en de collectebus van Peter zag. “Wil je brandwonden? Geef mij maar eens een vuurtje!” Bianca stuitte ondertussen op een goudmijn in de tram, de videotheek en in de shoarmatent. Bianca: “Lieve lui.”

Bijna twee uur lang waren ze bezig op straat waarna de balans kon worden opgemaakt. Wie er won? Harvey, jawel: hij haalde maar liefst 119,85 gulden op, Bianca 94,20 en onze verslaggever Peter 92,50. De psychologe van de universiteit in Leiden die onderzoek deed naar vooroordelen en aan wie wij ons resultaat voorlegde, gaf ons een flinke tik op de vingers: “Jullie zijn uitgegaan van een negatief stereotype over een donkere man en een positief stereotype over een witte vrouw: zeg je daarmee nou iets over jezelf of een ander?”

En gelijk had ze, dat wist Harvey ook: “Discriminatie? Racisme? Ik heb er niets van gemerkt.”