Afgewezen mannen én bendeleden gebruiken zuur als wapen

Laxmi Agarwal was pas 15 jaar toen zij op 22 april 2005 bij haar vaste bushalte in Delhi werd aangevallen door een 32-jarige man. Laxmi wilde net instappen toen zij ineens door de dertiger en diens schoonzus werd vastgegrepen. Laxmi schrok en zag dat de schoonzus een flesje in haar handen hield. De schoonzus gaf Laxmi een duw en gooide vervolgens de inhoud van het flesje over haar gezicht.

Laxmi verloor daarop het bewustzijn en werd even later wakker, liggend op de weg naast de bushalte. Ze schreeuwde het uit van de pijn. “Het voelde alsof ik levend verbrandde,” zou ze later terugblikken in een interview. “Ik schreeuwde om hulp; mijn huid smolt.” Laxmi probeerde te lopen, maar bleef maar omvallen. Een man op straat schoot te hulp en bracht Laxmi naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis. Daar zagen de artsen het direct: het zoveelste meisje dat slachtoffer was geworden van een zuuraanval. ‘Toen mijn vader eindelijk het ziekenhuis bereikte en me omhelsde, schroeide zijn shirt van het zuur dat nog op mijn huid zat,” zei Laxmi.

In de tweeënhalve maand die volgde, onderging het tienermeisje meerdere operaties om haar gezicht – of wat er nog van over was - te redden. Tijdens die operaties moesten soms haar ogen worden dichtgenaaid. Laxmi overleefde, maar zou nooit meer hetzelfde meisje zijn. “Toen ik mezelf eindelijk in de spiegel bekeek, kon ik niet geloven dat dit mij was overkomen. Zelfmoord plegen voelde beter dan leven met dat gezicht.”

Voordat hij zijn laffe daad pleegde, had de dader, ene Naeem Khan, het tienermeisje meermaals ten huwelijk gevraagd. Dat weigerde Laxmi, wat Khan niet kon verkroppen. Terwijl de artsen in het ziekenhuis het verminkte gezicht van Laxmi probeerde te herstellen, was Khan door de politie alweer op borgtocht vrijgelaten. De golf van protesten die zijn vrijlating veroorzaakte, leidde later alsnog tot een levenslange gevangenisstraf voor Khan.

Laxmi is inmiddels uitgegroeid tot wereldwijd boegbeeld voor slachtoffers van zuuraanvallen. Haar verhaal werd in 2020 verfilmd in een grote Bollywood-productie.

Tientallen operaties 

Haar ervaring is helaas niet uniek te noemen. Al decennialang zijn zuuraanvallen een fenomeen in Pakistan, India en grote delen van Zuidoost-Azië. De gemeenschappelijke deler is een sterk patriarchale samenleving, waarin mannen de baas zijn. Een afwijzing door vrouwen voor een huwelijksaanzoek of zelfs een versierpoging blijft bij dergelijke machtsverhoudingen vaak niet onbestraft. In extreme gevallen grijpen gekrenkte mannen naar zwavelzuur, batterijzuur of andere vormen van bijtende stoffen. Het goedje wordt over het slachtoffer heen gegoten, met als doel diegene te vernederen en voor het leven te brandmerken. Haar misvorming wordt een publiek teken van schaamte, waardoor het haar nagenoeg onmogelijk wordt gemaakt om te trouwen of werk te vinden. Er toonbaar uitzien zit er na een zuuraanval eigenlijk niet meer in. De getroffen lichaamsdelen van de slachtoffers – in de meeste gevallen het gezicht – vergen tientallen operaties voordat die weer enigszins toonbaar zijn - en zelfs dan nog verdwijnen de littekens nooit helemaal.

“Je zal langdurige procedures moeten doorlopen om terug te keren naar een ‘normale’ staat,” legt Muazzam Tarar, een in Lahore gevestigde plastisch chirurg en oprichter van het Jinnah Burn and Reconstructive Surgery Center, uit in een interview met Pulitzer Center. De arts spreekt van een eindeloos medisch proces waarin slachtoffers van zuuraanvallen terechtkomen. “Zelfs nadat we een operatie hebben uitgevoerd, hebben ze veel nazorg, fysiotherapie, littekenbehandeling en hulp nodig van andere ondersteunende specialisten, zoals camouflagemake-up- en prothesemakers, die protheses voor neuzen, ogen en oren leveren.” Peperduur, vaak zelfs onbetaalbaar. Om nog maar te zwijgen van de psychologische gevolgen van een zuuraanval.

Slepende processen

“De sociale uitsluiting is veel pijnlijker dan het lichamelijke letsel dat ons wordt toegebracht,” vertelde Shirin Juwaley in 2015 aan Mondiaal Nieuws. De Indiase werd in 1998 aangevallen door haar man nadat ze een echtscheiding had aangevraagd. De discriminatie door vrienden, familie en buren die op haar verminking volgde, vond Juwaley het moeilijkst. Voor de daders van zuuraanvallen daarentegen zijn de gevolgen vaak veel minder ingrijpend. In de genoemde landen belanden daders zelden in de gevangenis. Een teken van vrouwenhaat, roepen stichtingen wereldwijd, en een gevolg van een cultuur die van vrouwen en meisjes verwacht dat ze mannelijke autoriteit kritiekloos accepteren.

In een poging het aantal zuuraanvallen terug te dringen, verhoogde India in 2013 de straffen tot maximaal tien jaar cel. In dat jaar bepaalde het hooggerechtshof ook dat de openlijke verkoop van zuur aan banden moest worden gelegd. Producten als zoutzuur, zwavelzuur of salpeterzuur - stoffen die je in alledaagse schoonmaakmiddelen aantreft - moesten minder gemakkelijk aangeschaft kunnen worden. Klanten moesten hun identiteitskaart tonen bij de aankoop van zuur en de winkelier moest de persoonlijke gegevens van de klant registreren. In de praktijk komt van die regels weinig tot niets terecht. Ruim tien jaar later weten de meeste Indiase winkeliers niet eens van het bestaan van de nieuwe regels. Zuur kan nog steeds makkelijk en goedkoop worden aangeschaft, op elke straathoek.

Ook de hogere straffen hebben, volgens recente statistieken, in India niet geleid tot minder zuuraanvallen. Verschillende media melden dat er nog bijna dagelijks vrouwen en meisjes worden vernederd door hun echtgenoten, afgewezen geliefden of schoonmoeders. Wie naar de rechter stapt, moet vaak tien jaar wachten voordat zo’n rechtszaak tot een veroordeling leidt. Zover komt het zelden, want de meeste slachtoffers van zuuraanvallen hebben niet de financiële middelen voor een slepend juridisch proces. In landen als Bangladesh en Pakistan lijken strengere wetten wel effectief. Wie zich in die landen schuldig maakt aan een zuuraanval riskeert de doodstraf.

Opmars in Londen

Hoe groot het fenomeen anno 2024 precies is, laat zich lastig vaststellen. De organisatie Acid Survivors Trust International (ASTI) schat dat er in India nog altijd zo’n duizend zuuraanvallen op jaarbasis plaatsvinden. Experts vrezen dat het werkelijke getal veel hoger ligt, zo rond de vierhonderd zuuraanvallen per maand. “De angst voor nog meer represailles weerhoudt veel vrouwen ervan om officieel te melden wat hun is aangedaan,” verklaart Stop Acid Attacks op zijn website. Ook het ontbreken van een registratiesysteem voor zuuraanvallen in ontwikkelingslanden en het feit dat veel incidenten plaatsvinden ver buiten de stedelijke gebieden maken het moeilijk de omvang van dit probleem in te schatten.

Over één ding zijn de experts het eens: zuurgeweld is een mondiaal probleem en beperkt zich niet tot regio's, religies of culturen. De eindeloze stroom aan schokkende nieuwsberichten uit onze buurlanden onderstreept die zorgwekkende conclusie. Sinds enkele jaren is zuurgeweld bezig aan een opmars in Europa. Opvallend vooral: de explosieve toename van zuuraanvallen in Groot-Brittannië in de afgelopen tien jaar.

Eerst de cijfers. In 2014 werden in Londen 166 incidenten gemeld bij de Metropolitan Police (MP), waarbij bijtende middelen als benzine, bleekmiddel en kerosine een hoofdrol speelden. Dat was destijds een record. Het ergste moest echter nog komen. Sinds 2014 noteert de MP een jaarlijkse stijging van het aantal zuuraanvallen in de Britse metropool. Het dieptepunt werd bereikt in 2017, toen Londen met 465 meldingen de bedenkelijke titel van ‘wereldhoofdstad zuuraanvallen’ kreeg toebedeeld. Opmerkelijk: slachtoffers van deze zuuraanvallen waren voornamelijk mannen.

“Veel meer dan in Azië is zuur in de UK een wapen voor straatbendes, die zogenoemde face melters gebruiken tegen hun doelwitten,” verklaarde Simon Laurence, een politie-inspecteur in Oost-Londen, destijds in de media. ‘Zuur gooien is door stedelijke straatbendes overgenomen op een manier die we misschien al heel lang niet meer hebben gezien. De meerderheid van de slachtoffers zijn dan ook jonge mannen. Net als de verdachten.”

De Londenaar Miah kreeg in een gevecht zwavelzuur in zijn gezicht en heeft nu nachtmerries. ‘Het is alsof mensen naar een monster kijken’

“Het voelt alsof je gezicht aan het smelten is,” zei Musa Miah in 2016 in een interview met CNN. De Londenaar kreeg in dat jaar zwavelzuur in zijn gezicht gegooid, nadat hij in de wijk Tower Hamlets in een gevecht was beland. Daarbij kwam al snel een flesje zuur tevoorschijn. Niet veel later lag Miah met een zwaar verbrand linkeroog en diepe weefselschade in het ziekenhuis. Acht jaar later draagt hij nog steeds een transparant compressiemasker en druppelt hij elke twee uur zijn ogen, ook ‘s nachts, om te voorkomen dat zijn linkeroog gezichtsvermogen verliest. “Soms krijg ik nachtmerries,” aldus Miah. “Het is moeilijk omdat mensen naar mij staren. Het is alsof zij naar een monster kijken.”

Het ruïneren van iemands leven is voor veel bendeleden in Londen een motivatie om naar het zuur te grijpen. “Ze weten dat zuur zeer schadelijk en zeer destructief kan zijn en ze proberen hun slachtoffer te markeren met een daad van dominantie of een teken van controle, waarmee ze hun kracht demonstreren,” lichtte criminoloog Simon Harding toe in 2017 in The Guardian. “Deze bendeleden noemen zuur ook wel torture in a bottle en willen hun rivalen ermee uitschakelen,” aldus de expert.

Zuur is bovendien goedkoper en veel makkelijker te scoren dan pistolen en messen.

Schreeuwende mensen

Ook voor kruimeldieven blijkt zuur een ‘geschikt’ wapen. Op de avond van 13 juli 2017 ging Derryck John, een tiener uit Zuid-Londen, op stap met slechts één doel: zoveel mogelijk bromfietsers overvallen met een flesje van het sterkst beschikbare zuur. Binnen een tijdsbestek van anderhalf uur gooide John zijn flesje leeg op nietsvermoedende bromfietsers in Zuid- en Oost-Londen. Zes mensen kregen het brandende zuur in hun gezicht, terwijl de 17-jarige John zich met hun bromfiets uit de voeten maakte. Op camerabeelden is te zien hoe een van de slachtoffers om hulp schreeuwt, terwijl politieagenten hem met water overgieten om het zuur uit zijn ogen te spoelen. Deze man verloor 30 procent van zijn zicht aan één oog. Andere slachtoffers spraken van ‘verzengende pijn en een brandend gevoel’ en moesten vanwege hun verwondingen hun baan opzeggen.

John werd in dezelfde nacht van zijn laffe daad gearresteerd. “Deze jongen heeft zes levens vernietigd, dus ik wil dat hij voor het leven wordt opgesloten - en iedereen die ooit dit soort misdaden pleegt,” pleitte één van zijn slachtoffers in de rechtszaak. Dat verzoek kreeg geen gehoor; John kreeg ‘slechts’ tien jaar celstraf.

Dat de straffen voor zuuraanvallen in Groot-Brittannië nogal uiteenlopen, werd duidelijk in de zaak van Arthur Collins in 2017. De destijds 24-jarige Londenaar was een avondje op stap in Oost-Londen toen hij in de nachtclub Mangle E8 een akkefietje uitvocht met een groepje mannen. Collins, door Britse media omschreven als ‘een man die bekend is met het diepgewortelde, akelige geweld van criminele kringen’ zou die avond al op zijn hoede zijn geweest. Niet lang daarvoor zou hij namelijk een duur horloge van een rivaliserend bendelid hebben gestolen. In de Mangle E8 trok hij die bewuste avond een flesje zuur en spoot dat vervolgens leeg. Niet alleen over zijn belagers, maar ook over een overvolle dansvloer. Zeker veertien mensen raakten ernstig gewond. Getuigen spraken in de media van ‘een brandlucht en schreeuwende en gillende mensen’.

Een van de onbedoelde slachtoffers was Phoebe Giorgiu, een 23-jarige studente. Zij liep ernstige brandwonden op haar borst en armen op, alsook jarenlange paniekaanvallen. Voor het veroorzaken van vijf gevallen van ernstig lichamelijk letsel werd Collins, de ex van een Brits realitysterretje, veroordeeld tot twintig jaar cel, het dubbele van bromfietsdief Derryck John.

Voor de slachtoffers loopt een zuuraanval vaak nóg slechter af, ook in Groot-Brittannië. Berucht is het verhaal van Joanne Rand. In de zomer van 2017 zat deze moeder van drie kinderen en verzorger voor dementiepatiënten op een bankje in High Wycombe, een stadje net buiten Londen, toen zij plotseling getuige werd van een hevig gevecht tussen twee opgefokte tieners. Een van die twee was Xeneral Webster uit West-Londen.

Midden in het opstootje greep Webster naar een flesje, mikte dat op zijn belager en zei: “This is acid.” Daarop schopte de andere jongen het goedje uit de handen van Webster, waarna de inhoud terechtkwam op Joanne Rand. De 47-jarige vrouw gilde het uit van de pijn en rende richting het dichtstbijzijnde fastfoodrestaurant, waar zij het zwavelzuur uit haar ogen probeerde te spoelen. Webster deed zijn bivakmuts over zijn gezicht, greep het lege flesje van de grond en vluchtte met de trein terug naar Londen. In de dagen die volgden, ging het met zijn onbedoelde slachtoffer steeds slechter. Na elf dagen lijden overleed Joanne Rand in het ziekenhuis. Haar verwondingen hadden een bloedvergiftiging en meervoudig orgaanfalen teweeggebracht. Familieleden omschreven Rand als ‘een ‘hardwerkende, gepassioneerde en bruisende vrouw’.

Xeneral Webster was lid van de beruchte 12World-bende uit West-Londen en een bekende naam in de Londense drillscene. Bij vrienden en vijanden stond hij bekend als ‘The General.’ In zijn jaren op straat was Webster zelf al eens verminkt geraakt door een zuuraanval, aan de zijkant van zijn gezicht. Na zijn arrestatie in 2017 werd Webster beschuldigd van de moord op Joanne Rand. “Jij en jouw daden dragen de verantwoordelijkheid voor de tragische ondergang van mevrouw Rand,” sprak de rechter tijdens het proces. Webster werd uiteindelijk niet veroordeeld voor moord, maar voor doodslag: zeventien jaar celstraf. Toen de rechter het vonnis voorlas, riep de destijds 19-jarige Webster: “Jullie zullen waarschijnlijk allemaal dood zijn tegen de tijd dat ik vrijkom. Fuck you!”

Zuchten onder bendegeweld

De verhalen stammen uit 2016 en 2017, de piekjaren van zuurgeweld in Londen. Maar de situatie is vandaag de dag niet veel beter, zo melden verschillende Britse media. Uit de laatste cijfers bleek dat in 2023 het aantal meldingen van zuuraanvallen in de Britse hoofdstad wederom ‘in de honderden’ liep. Met name in Oost-Londen, waar buurten als Newham en Barking and Dagenham al jaren zuchten onder bendegeweld, zijn zuuraanvallen aan de orde van de dag. Hoge straffen en strengere regels rond de aanschaf en het op zak hebben van zuur, zoals bepaald in de Offensive Weapons Act uit 2019, noemt jeugdwerker Jermaine Lawlor ‘nutteloos’.

Als voormalig bendelid probeert Lawlor tegenwoordig zijn jeugdvrienden op het goede pad te brengen. In gesprek met CNN pleit hij voor een ‘mensgerichte aanpak’ om zuuraanvallen terug te dringen. “Net als bij wapencriminaliteit en prostitutie moeten we de mensen achter deze vergrijpen centraal stellen,” aldus Lawlor. “Politie en overheid moeten de complexiteit en de vele factoren begrijpen die gemeenschappen ervan weerhouden om uit te blinken.” Met andere woorden: de stijging van zuuraanvallen onder bendeleden moet worden toegeschreven aan een onderliggende oorzaak: jonge mannen in kansarme wijken met weinig toekomstperspectief. “Ze verkopen drugs en ze proberen respect te verdienen. En respect verdien je niet met een goede baan,” schetste Simon Hallsworth, een expert op het gebied van stedelijk geweld in Groot-Brittannië, in 2017. “De banen zijn waardeloos en dus vinden deze jongeren respect op straat. En daar schieten ze elkaar neer. Het is een volkomen destructieve cultuur.”

Experts wijzen massaal naar de bezuinigingen van voormalig premier David Cameron als de doodsteek voor kansarme jongeren in Groot-Brittannië. Bij zijn aanstelling tot premier in 2010 beloofde Cameron het begrotingstekort van het land tegen 2020 te zullen beëindigen. Sociale voorzieningen, de bouw van honderden nieuwe scholen en jeugdprogramma’s werden massaal geschrapt. Bijna de helft van alle jongerenwerkers in Londen verloor sinds 2011 zijn baan. “Op alles is bezuinigd,” concludeert Hallsworth. “De regering van Cameron zei: We geven te veel uit, en de sociale infrastructuur van de Engelse samenleving werd uiteengereten. Vroeger hadden we een arbeidersklasse, maar nu hebben we wat we in de sociologie het precariaat noemen.” Dat woord is een samentrekking tussen precair en proletariaat.

De opmars van zuur als wapen in Europa is niet volledig toe te schrijven aan bendegeweld. In 2022 waren er – voor de eerste keer – in Groot-Brittannië meer vrouwelijke dan mannelijke slachtoffers van zuuraanvallen. Eerwraak en jaloezie zijn ook in dit gedeelte van de wereld veelvoorkomende motieven om iemand met zuur te overgieten. Roemrucht voorbeeld is Mark van Dongen, de Rijsberger die in 2015 wereldnieuws werd nadat zijn jaloerse ex-vriendin een emmer zwavelzuur over zijn lichaam leeg kiepte. Van Dongen was voor Berlinah Wallace, een achttien jaar oudere vrouw uit Zuid-Afrika, verhuisd naar het Engelse Bristol. Nadat Van Dongen de relatie beëindigde, bleef Wallace aandringen op een tweede kans. Daar had Van Dongen geen trek in. In de nacht van 23 september sloop Wallace, die nog een sleutel had van Van Dongens woning, diens slaapkamer binnen. Daar schreeuwde zij: “Als ik jou niet mag hebben, zal niemand jou hebben!” Voordat Van Dongen zich kon verweren, vloog het zwavelzuur door de kamer. Wallace mikte eerst op zijn gezicht en vervolgens op zijn lichaam. Gillend van pijn rende Van Dongen de straat op. In het Southmead Hospital keek de 29-jarige ingenieur zichzelf in de spiegel aan en smeekte: “Dood me nu. Als mijn gezicht er zo uit blijft zien, wil ik niet leven.”

Levenslange celstraf

Zo’n 80 procent van Van Dongens lichaam was ernstig verbrand. Zijn linkeroog en grote delen van zijn neus en bovenlip waren weggebrand. Zijn rechteroog was voor een groot deel verwoest. Bijna alle verbrande huid moest operatief worden verwijderd. Later moest zijn linkerbeen worden geamputeerd. Alleen zijn zwaar verminkte hoofd kon hij nog bewegen, daaronder was hij compleet verlamd. In 2017 zei zijn moeder tegen het AD: “Alleen zijn hersenen mankeerden niets. Hoe wreed is dan zo’n einde? Elke seconde pijn, elke seconde jeuk en in het volle besef dat het nooit meer goed komt, hoe hard je ook vecht.”

Bij Mark van Dongen was door de zuuraanval van zijn ex sprake van ondraaglijk lijden. Op zijn 29ste vroeg hij euthanasie aan 

Acht maanden lag Van Dongen aan de beademing. Daarna werd hij in een privéambulance naar België vervoerd. In het Vlaamse Overpelt concludeerden de artsen dat er bij Van Dongen sprake was van ‘een ondraaglijk lichamelijk en psychisch lijden, ondanks maximale medische ondersteuning.” Van Dongen, door familieleden omschreven als een ‘aardige allemansvriend’, was pas 29 toen hij euthanasie aanvroeg, vijftien maanden na de zuuraanval.

Twee jaar na zijn tragische dood zei zijn moeder: “Ik heb weleens gedacht dat zij hem beter in zijn hart had kunnen steken.” Berlinah Wallace werd in 2018 de eerste die een levenslange gevangenisstraf kreeg voor een zuuraanval. “Het was jouw bedoeling om Mark van Dongen te verbranden, te misvormen en uit te schakelen, zodat hij voor geen enkele andere vrouw aantrekkelijk zou zijn. Het was een daad van puur kwaad,” aldus de rechter in haar eindoordeel.

Begin dit jaar poseerde Patricia Lefranc voor het Tear Couture Look Book, een fotoboek van de gerenommeerde modefotograaf Rankin. Daarmee wil de Belgische Lefranc, die in 2009 slachtoffer werd van een zuuraanval, de verwoestende effecten van dit fenomeen laten zien. Dergelijke campagnes, protesten en tegenbewegingen schieten als paddenstoelen uit de grond, in de hoop bijtende stoffen wereldwijd strenger te reguleren en harder op te treden tegen de daders.

Ook Laxmi Agarwal heeft sinds haar verminking in 2005 niet stilgezeten. Door haar inspanningen besloot het Indiase hooggerechtshof in 2013 tot een hele riedel ingrijpende maatregelen voor slachtoffers van zuuraanvallen, zoals overheidscompensatie, betere nazorg en rehabilitatie, betere toegang tot banen, maar ook bewustwordingscampagnes in onderwijsinstellingen en de beperking van de verkoop van zuur. Gezien de harde cijfers zit haar levenswerk er nog lang niet op.