Winst van Feyenoord in 1974: een UEFA-cup met een kras 


“Deze triomf doet me niks. Ik beleef er geen vreugde aan,” zegt Jan Boskamp in 1974 tegen dagblad Het Vrije Volk. Hij heeft net de UEFA Cup gewonnen met de club waar hij vijftig jaar later nog steeds idolaat van is en waarvan hij geen thuiswedstrijd mist, maar Boskamps gezicht staat op onweer. Hij moet niks hebben van trainer Wiel Coerver, die hem ook deze tweede finalewedstrijd tegen Tottenham Hotspur weer een plek op de reservebank heeft toebedeeld. Een kwartier voor tijd mag hij invallen en met een heerlijk passje stelt hij Peter Ressel in staat de 2-0 binnen te schieten, de cup kan Feyenoord niet meer ontgaan. Ressel gooit twee armen in de lucht, de supporters in De Kuip dansen de horlepiep, precies zoals Boskamp nu doet als Santiago Giménez of Calvin Stengs scoort in datzelfde stadion. Maar Boskamp geeft Ressel alleen een liefkozend tikje op het achterhoofd en rent weer terug naar zijn eigen helft. Hij kijkt net alsof iemand is voorgedrongen in de rij bij de slager. De afschuw voor coach Coerver wint het deze avond van zijn Feyenoord-liefde.

Willem van Hanegem is dat seizoen nog altijd de vedette, maar wel vaak geblesseerd. Coerver heeft Boskamp toegezegd Van Hanegem te mogen vervangen, maar als de coach De Kromme later toch niet durft te passeren, zegt hij dat Boskamp ‘niet zo best bezig is’. En spelletjes moet je niet spelen met hem. “Het was een van de keren dat ik een waas voor mijn ogen kreeg,” zegt hij in het boek Voetbal stelt niets voor uit 2018. “Sjonge, ik voelde me genaaid en wou de lamstraal voor z’n muil meppen.” Ploeggenoot Wim Jansen wist eerder dat seizoen al eens te voorkomen dat Boskamp zijn trainer te lijf ging. Maar de vete tussen Boskamp en Coerver is niet de reden dat er op de avond van de UEFA Cup-winst een grauwsluier over Rotterdam hangt.

Koude kermis Londen

Vijftig jaar na dato kunnen drie hoofdrolspelers van destijds, Joop van Daele, Wim Rijsbergen en Theo de Jong, het routepad naar de finale niet opdreunen. Dat heeft niks met ouderdomskwalen te maken, maar van de drie Europa Cups die in het Feyenoord-museum staan, heeft de UEFA Cup van 1974 de minste glans. “Als je net de Europa Cup I hebt gewonnen (1970, red.) is alles daarna bijzaak,” zoekt Rijsbergen voor Feyenoord Magazine naar een verklaring. De Jong: “Nou ja, het spreekt minder tot de verbeelding dan de Europa Cup I. Hebben mensen het over ‘maar’ een UEFA Cup. Vragen ze of we alleen tegen Reykjavik en clubs uit Gibraltar hebben gespeeld.”

‘Naar de uitwedstrijd gingen supporters met bussen,’ weet Joop van Daele. ‘Daar zaten twee broers van mij in. Nou, bij de terugreis zat er geen enkel raam meer in’

Dat is niet zo, al spreekt het rijtje tegenstanders uit de eerste rondes nauwelijks tot de verbeelding. De Kuip stroomt nog niet vol voor de ontmoetingen met Östers IF (Zweden), Gwardia Warschau en Ruch Chorzów uit Polen, maar later in het toernooi is Rotterdam-Zuid wel besmet met cupkoorts. Standard Luik en VFB Stuttgart zijn ook aan de zegekar gebonden, Het Legioen verplaatst zich massaal naar Londen voor de eerste finalewedstrijd tegen Tottenham Hotspur. De supporters hopen op een vrolijk voetbalfeest, maar komen van een koude kermis thuis. “Naar de uitwedstrijd gingen supporters met bussen,” weet Van Daele nog. “Daar zaten twee broers van mij in. Nou, bij de terugreis zat er geen enkel raam meer in al die bussen.” Het blijkt kinderspel vergeleken bij de taferelen in Rotterdam, een week later. Feyenoord heeft zich een mooie uitgangspositie verschaft in Londen, dankzij doelpunten van De Jong en Van Hanegem staat er een verdienstelijke 2-2 op het bord.

Uiteraard tellen uitdoelpunten anno 1974 nog dubbel, maar dat is lang niet het enige verschil met het hedendaagse voetbaltijdperk. Wie nu scoort in een Europa Cupfinale is door het dolle heen, of juicht juist op een minutieus ingestudeerde manier. Hoe dan ook: het contrast is groot met hoe Wim Rijsbergen de toch zeer belangrijke 1-0 viert. Als hij Feyenoord op voorsprong heeft gekopt, loopt hij weg alsof hij zojuist zijn auto heeft voorzien van een verse portie benzine. En dan ook nog te bedenken dat de verdediger zelden scoorde. “Er was maar één camera, dus daar kon ik niet naartoe rennen. Dat zie je nu iedereen doen, hè?” zegt hij vijftig jaar later.
Van Daele: “Al die flauwekul deden wij niet, joh.” Rijsbergen: “Ik was ook een slechte danser, dus dat zat er ook niet in. Had ik dan met Joop moeten staan dansen?” Van Daele: “Nee, en op mijn rug zitten mocht ie ook niet.” Het zijn andere tijden…

Veldhospitaal oorlogsgebied

Op de tribunes van De Kuip wordt er een stuk uitbundiger gereageerd op het doelpunt. Je hoort eerst het typische en pure jarenzeventiggejuich, maar op het volgende camerashot zie je vechtende mannen. De met Feyenoord naar de eerste finalewedstrijd meegereisde supporters hebben al kennisgemaakt met voetbalgeweld, op deze dag wordt het hooliganisme ook in Nederland geïntroduceerd. Mensen worden als zandzakken over de reling gegooid, De Kuip is in één groot bloedbad. Dat is in die tijd wel vaker zo, als Rinus Israël lachend iemand figuurlijk doormidden heeft geschopt, of Willem van Hanegem revanche heeft genomen met een elleboogstoot, maar dit is anders. De spelers weten niet wat ze meemaken wanneer ze halverwege het duel de kleedkamer opzoeken. “Het leek wel een veldhospitaal in een oorlogsgebied,” vertelde Rijsbergen in zijn biografie uit 2015. “Mensen lagen bloedend op de grond, terwijl er nauwelijks hulp in de buurt was.”

De hulptroepen laten inderdaad even op zich wachten, een Europa Cupfinale is dan nog geen militaire operatie, maar een voetbalfeest waar mensen normaliter nog geen dierlijk gedrag tentoonspreiden. Alles en iedereen wordt overvallen door de geweldsorgie. Zoals je geen metershoge hekken hebt in een bioscoop of schouwburg, is ook een voetbalstadion in die tijd vooral ingericht als een theater. Sommige liefhebbers lopen in de rust naar de andere kant van het stadion, kunnen ze vanaf daar beter naar de aanvallende acties kijken. Bier wordt nog gewoon geserveerd in een fles. Dus wie kwaad wil heeft zo ongeveer vrij spel. Dat de Engelsen die middag de Rotterdamse binnenstad al op hun kop hebben gezet, dat ze in dronken toestand winkels plunderden en voor andere overlast zorgden is kennelijk geen aanwijzing voor wat ’s avonds komen gaat. Er staat welgeteld één ambulance klaar bij het stadion.

De onrust in de binnenstad is toenmalig politieagent Jaap de Vlieger volledig ontgaan, hij is onaangenaam verrast als hij aankomt bij het voorplein van het stadion. “Er was een spanning tussen rivaliserende groepen en dat kenden wij niet,” vertelde hij in 2013 aan Andere Tijden Sport. “Natuurlijk, als Feyenoord speelde en de tegenstander kwam, dan was er wat boegeroep tegen elkaar. Maar dit soort spanning, echt agressief zijn tegen elkaar, dat kenden wij echt niet op die manier. Daar wisten wij eigenlijk ook geen houding tegenover aan te nemen. Wat zeg je tegen dronken Engelsen? Take it easy ofzo? In Engeland was allang gaande wat wij nog niet kenden.”

Schedelbasisfractuur 

Na de 1-0 van Rijsbergen maken ook alle televisiekijkers kennis met voetbalgeweld. Met open mond kijkt het land collectief naar de onlusten in Rotterdam. “De pleuris brak uit,” schreef Feyenoord-supporter Wim Bot in het boek Leve Feyenoord één (1994). Hij zat die befaamde dag in het stadion en de gebeurtenissen zijn nooit van zijn netvlies verdwenen. “De Spurs-aanhangers op de tweede ring trakteerden ons op een vechtpartij die nog niet eerder in een Nederlands stadion te zien was geweest. Ze vielen de Feyenoord-supporters op de zitvakken naast hen aan, binnen de kortste keren vlogen de kuipstoeltjes, stenen en flessen door de lucht. Er waren Feyenoord-supporters die terugvochten, maar vanaf de andere kant leek het of de meesten in paniek een veilig heenkomen probeerden te vinden.”

Dat lukt amper, gezien het ooggetuigenverslag van doelpuntenmaker Rijsbergen. De Britten rukken hun stoelen los en smijten ze vervolgens naar de supporters onder hen. Agent De Vlieger betreedt het Engelse vak, zonder het gewenste resultaat. Integendeel. Hij krijgt van boven een klap met een ijzeren voorwerp en houdt een schedelbasisfractuur over aan de finalewedstrijd. “Het duurde lang voor er voldoende agenten ter plekke waren en nog langer voor ze de situatie onder controle hadden,” schreef Bot.

De ernst van de situatie is ook doorgedrongen tot de kleedkamer van Feyenoord. Logisch, op weg naar hun kop thee passeerden ze de gewonden. De pauze duurt langer dan het gebruikelijke kwartier, dat geeft de autoriteiten de tijd om de rust enigszins te doen terugkeren. Coach Coerver geeft zijn spelers het advies de ‘kop erbij te houden’, anders is het leed al helemaal niet meer te overzien. De woorden van Coerver worden meestal niet even serieus genomen. Jan Boskamp kan zijn bloed dus wel drinken, maar hij is niet de enige die niet gecharmeerd is van de techniekgoeroe. Een halve eeuw later prijst Van Daele de oefenstof van Coerver, maar hij noemt hem tegelijkertijd een ‘tactisch onbenul’. En dan werd Van Daele nog vrijwel altijd opgesteld door Coerver, laat staan hoe de spelers die werden gepasseerd over hem praten. Rinus Israël bijvoorbeeld.

Dolle stier

Als aanvoerder houdt hij vier jaar eerder de Europa Cup I omhoog, maar bij Coerver geniet hij geen speciale status. Israël is net als Van Hanegem weliswaar veel geblesseerd in 1974, maar als hij wel beschikbaar is, laat Coerver hem geregeld links liggen. Dat bevalt de robuuste verdediger maar niks. De dag dat Israël zijn trainer terugpakt, is nog altijd de favoriete Feyenoord-anekdote van Boskamp.

Het tafereel is smakelijk beschreven in Lourdes aan de Maas, een boek van Michel van Egmond en Martijn Krabbendam (2022). Het gaat over ‘de moeder aller overtredingen’. Zij die erbij zijn geweest, beschrijven scènes die doen denken aan de Vietnam-films van Oliver Stone. Coerver laat zijn team een trainingspartij spelen, hij doet zelf ook mee en is zo naïef om zichzelf bij de tegenstander van Israël in te delen. Uitgerekend de trainer die heel zijn leven als een profeet zou verkondigen dat techniek het in het voetbal altijd zou winnen van brute kracht, zag die middag het tegendeel van zijn theorie op hardhandige wijze bewezen, toen Israël als een dolle stier op hem af kwam denderen voor de aanstaande teraardebestelling. Het was geen spontane actie van Israël, maar overduidelijk een daad met voorbedachten rade. Dit is mijn kans, had Israël tegen Boskamp gefluisterd, vlak voordat hij Coerver na een afgrijselijke overtreding in een baan rond de aarde had geschopt. Toen Coerver eindelijk was geland en bewegingsloos op het gras bleef liggen, sjokte Israël grijnzend terug naar het strafschopgebied. Het is niet uitgesloten dat hij daarbij Boskamp een knipoog gaf. “Schitterend, die Schele,” zegt Boskamp daar een halve eeuw later nog steeds over. “Klasse.”

Maar naar diezelfde, in 2011 overleden trainer wordt op woensdagavond 29 mei 1974 goed geluisterd. Het advies om stoïcijns door te voetballen wordt ter harte genomen. Feyenoord is ook na rust de betere, Tottenham moet haar meerdere erkennen in de Rotterdammers. Het duel is definitief beslecht als Boskamp met een subtiel balletje Peter Ressel in staat stelt om de 2-0 aan te tekenen. Vier jaar na de Europa Cup I is Feyenoord ook de eerste Nederlandse club die de UEFA Cup in de prijzenkast mag zetten. Wat nog wel precies hetzelfde is als vijftig jaar later: ook nu wordt het succes gevierd terwijl de spelers zijn uitgedost in een kolderieke badjas. Een witte, dit keer. Daaronder dragen sommige Feyenoorders het gele Tottenham-shirt, net geruild met het rood en wit. Het is Wim Jansen die de bokaal in ontvangst neemt en trots toont aan Het Legioen. Dat terwijl de club eerder die maand ook al de landstitel veroverde. Coerver krijgt niet altijd het krediet voor de gewonnen prijzen, maar dat verdient hij volgens Rijsbergen wél. Tactisch onbenul of niet. “Op zijn cv staan wel de UEFA Cup en landstitel.” Dat kan zelfs Arne Slot niet zeggen.

De grootste winst is niet de UEFA Cup, maar dat Rotterdam is ontsnapt aan een dodelijke stadionramp zoals die later wel in Brussel en Sheffield vielen te betreuren

Rotterdamned 

De spelers lopen een ereronde, met de zojuist gewonnen cup als stralend middelpunt. Het Hand in Hand Kameraden schalt door De Kuip. Het is een vrolijke poel van jolijt, aan weinig is te merken dat dit stadion even eerder nog was veranderd in een bloedbad. En toch is de UEFA Cup van 1974 een cup met een krasje. Ongeveer 150 mensen lopen voornamelijk botbreuken en hoofdwonden op, het is een wonder dat iedereen het overleeft. De grootste winst van de avond is daarom niet de UEFA Cup, maar dat Rotterdam is ontsnapt aan een dodelijke stadionramp zoals die later wel in Brussel en Sheffield vielen te betreuren. De feestvreugde van spelers en publiek is daarom van korte duur. Al in de kleedkamer wordt het elftal geconfronteerd met de actualiteit. “Er hing een deprimerende sfeer,” weet oud-middenvelder Theo de Jong nog. Als Rijsbergen over de parkeerplaats loopt, valt hij over de zoveelste verbazing van die dag. “Alle auto’s waren naar de klote, ik had nog nooit zo’n bende gezien.”

Vraag Joop van Daele naar details over de wedstrijden uit de eerdere rondes, en hij lepelt zo de doelpuntenmakers en sterspelers van Gwardia Warschau en Ruch Chorzów op, maar betreft het de belangrijkste wedstrijd van het toernooi, dan hapert zijn fotografische geheugen. “Vanwege die rellen heb ik verder geen enkele herinnering aan de finale,” zei hij recent in Feyenoord Magazine. Feyenoord wint die meidag in 1974 een Europa Cup, maar het Nederlandse voetbal verliest die avond, tot op de dag vandaag, definitief haar onschuld. De stad is Rotterdamned.