Misdaadcolumn: 'Verdient een moordenaar tweede kans?'

Op de zender Crime+Investigation viel ik onlangs in een aflevering van de documentaireserie Kids behind bars: life or parole. Het thema was interessant en draaide om de vraag: verdient iemand die op zeer jonge leeftijd voor moord de gevangenis in is gedraaid, een tweede kans? In deze aflevering stond ene Shelton Jackson centraal, die in 1990 op 17-jarige leeftijd een jonge vader koelbloedig had geëxecuteerd en daarvoor tot levenslang was veroordeeld. Iedereen kwam aan het woord: de advocate van Jackson, zijn familie, de weduwe van het slachtoffer, de aanklager van destijds. Shelton Jackson liet zich in het interview van zijn beste kant zien. Hij was veranderd, had diploma’s gehaald en hoopte op een nieuwe kans. Daar dacht de weduwe van het slachtoffer toch iets anders over. Haar verdriet was nog lang niet gesleten en levenslang is levenslang, klaar. Binnenkort zal een commissie beslissen of Jackson na meer dan dertig jaar detentie terug mag keren in de maatschappij.

Het is een vraagstuk dat ook in Nederland geregeld tot discussies leidt. Onlangs nog, toen bekend werd dat Appie A., die in 1990 bij een overval op de Albert Heijn in Oosterbeek twee medewerkers liquideerde en één zwaar verwondde, mogelijk op vrije voeten komt. Net als Shelton Jackson kreeg ook A. levenslang opgelegd. En net als de Amerikaan zegt ook de AH-overvaller te zijn veranderd, onder andere door het geloof waarop hij zich geeft gestort. Eigenlijk zou levenslang daadwerkelijk levenslang zijn, maar sinds 2017 gelden er andere regels. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bepaalde toen dat het ‘onmenselijk’ is om langgestraften geen enkel perspectief te bieden. Daarom komen levenslang gestraften tegenwoordig na 25 jaar in aanmerking voor een nieuwe beoordeling. Appie A. heeft die inmiddels gehad. Minister Franc Weerwind van Rechtsbescherming heeft besloten dat A. mag worden voorbereid op een terugkeer in de maatschappij. De families van de slachtoffers hebben hierover bericht gehad van het ministerie van Justitie.

De brieven zijn als een mokerslag aangekomen.

“Ons levenslang is blijvend,” aldus één van hen.

De vraag waar het natuurlijk om draait is of criminelen écht kunnen veranderen tijdens hun detentie of hun verblijf in een tbs-inrichting. In hoeverre is het toneelspel, bedoeld om goed voor de dag te komen bij een nieuwe beoordeling? Op de mensen die daarover moeten oordelen rust een enorme verantwoordelijkheid. Zij moeten zich baseren op observaties uit het verleden en prognoses voor de toekomst. Maar wie kan garanderen dat niet ergens in het brein van een man als Appie A. het kwaad als een slapende cel doorwoekert? In hoeverre was die gruwelijke daad in 1990 puur het gevolg van een aangeboren gebrek aan empathie?

Maar wie kan garanderen dat niet ergens in het brein van Appie H. het kwaad als een slapende cel doorwoekert?

Die vragen knellen nog meer bij een andere zaak die onlangs veel stof deed opwaaien. Het ging om Richard H. (51), de man die in april 2005 zijn vrouw Claudia en dochtertjes Marieke (5) en Charlotte (3) vermoordde omdat hij een geheime Poolse minnares thuis wilde ontvangen. De man vindt dat het tijd wordt om zijn leven in vrijheid voort te zetten. H. kreeg in eerste instantie levenslang opgelegd, maar dat werd later omgezet tot twintig jaar en tbs. Onlangs moest een commissie zich buigen over de vraag of de tbs met twee jaar moest worden verlegd. H. vond zelf van niet, hij vond één jaar wel genoeg en werd daarin gesteund door zijn advocaat. Dat is op zich niet ongewoon. Maar deze advocaat ging wel heel ver in zijn steunbetuigingen. “Het gaat hem heel goed,” zei hij in het AD. “En zeker is echt dat hij nooit meer zoiets zal doen. Hij is in al die jaren van een diep depressieve man een ander mens geworden.”

Twee weken later verlengde de rechtbank de tbs met twee jaar.