Als een pitbull achter de nazi's aan

Ook ging hij de confrontatie aan met Herbertus Bikker, ‘De Beul van Ommen’. JACK KOOISTRA is altijd een pitbull geweest in zijn jacht op nazi’s en SS’ers. Op 24 maart wordt hij 90 jaar.

Hij weet het nog precies, die dag in 2003, op een erf in het Duitse Hagen, samen met een team van de KRO. “Dickenbruchstrasse 77,” memoreert hij. Via via zijn ze erachter gekomen waar Herbertus Bikker woont, die in de oorlogsjaren bewaker is in een Twents strafkamp en ‘De Beul van Ommen’ wordt genoemd. Bikker is ter dood veroordeeld, later wordt zijn straf omgezet in levenslang. Samen met zes anderen ontsnapt hij in 1952 uit de Koepelgevangenis van Breda, en blijft spoorloos, tot nu.

“Was machen Sie hier?” vraagt de oude man argwanend als hij de cameraploeg op zijn erf ziet.

“Wir möchten Sie etwas fragen,” probeert een van de journalisten. De oude man weet exact hoe laat het is en haalt uit met zijn vuist. Kooistra kan die maar net ontwijken. “Als hij me geraakt had, had ik hem hartstikke doodgetrapt. Al was hij 188 jaar: ik laat me níet slaan door een SS’er.”

Bikker komt alsnog voor het gerecht, hij is dan 88. Haakneus, borstelwenkbrauwen, felle ogen. Verbeten mond. Uiteindelijk komt hij ook dit keer onder zijn straf uit; de rechter besluit dat De Beul van Ommen te oud en te ziek is om nog actief te kunnen meewerken aan zijn verdediging. Onzin, vindt Kooistra, hij deed alsof. “Zo onbevredigend voor de nabestaanden.”

Levenslange passie

Hoe wordt Jack Kooistra, in 1930 geboren in de Friese Wouden, Hunting Jack, zoals een van zijn bijnamen luidt? De kiem voor die levenslange passie begint bij de visboer. Geert Venema heet de sympathieke man uit Ryptsjerk, vlak bij de Westereen, waar de familie Kooistra woont. Het kleine, wat voorlijke jongetje Jack maakt vaak een praatje met hem en de visboer stopt hem dan een hapje toe: een lekkerbek, een portie kibbeling. Tot Venema op een dag wegblijft, en de dagen erna ook. “Die komt nooit meer terug,” verzucht moeder Kooistra. De man is gesneuveld, vertelt ze.

“Ik wist helemaal niet wat dat betekende joh. Ik was een jongetje van 10, ik had geen idee.” In De Telegraaf van zijn beppe Griet ziet hij overlijdensadvertenties verschijnen. Tientallen, honderden, namen, jaartallen; ze fascineren hem en hij schrijft ze over. Misschien, zegt hij, komt het door zijn oom, die leraar is. Jack, jongen, zegt die oom: je moet altijd achter het nieuws kijken. Nooit iets zomaar aannemen, maar je afvragen: wat is het echte verhaal? “Het intrigeerde me: waarom deden de Duitsers dit? Het was alsof ik ergens voorvoelde dat het belangrijk zou worden.”

Hij blijft gegevens verzamelen. Moet hij als scheidsrechter wedstrijden fluiten in het amateur- en later betaald voetbal, dan vertrekt hij een paar uur eerder om de lokale begraafplaats af te struinen. Later, als hij journalist is geworden, is het nog gemakkelijker te combineren: mogelijkheden te over om te speuren en op te slaan. Sommige gegevens krijgt hij van collega-verzamelaars, andere vindt hij in archieven.

Als bekend wordt wat Kooistra aan informatie op zolder heeft staan, begint hij telefoontjes van nabestaanden te krijgen. Kan Jack hun misschien vertellen wat er met hun vader, opa, broer is gebeurd? En dat kan hij dan. Nog steeds, trouwens, zijn geheugen is ongelooflijk: je gooit er een naam in en er komen data uit. Hij lepelt ze op als balletjes uit de soep.

Een ander had het gelaten bij een verzamelwoede. Maar ja, dan ken je Jack Kooistra niet. Want hoe meer hij zich al die jaren verdiept in wát er precies allemaal gebeurd is, hoe bozer hij wordt op de Nederlandse overheid. Hoe is het mogelijk dat die de verantwoordelijken zo gemakkelijk heeft laten gaan, ondanks de beloften van koningin Wilhelmina dat zij hun straf niet zouden ontlopen? “Nou,” zegt hij nuchter. “Toen ben ík het maar gaan doen.”

Lees het in Panorama

Dit is een voorstukje uit ons blad. Wil je het hele artikel lezen over Jack Kooistra van Karin Sitalsing? Bestel de nieuwe Panorama dan HIER, of haal 'm in de winkel.