Superder dan Superman: tot aan zijn nek verlamde acteur Christopher Reeve blééf knokken

In 1973 loopt de jonge filmproducent Ilya Salkind door het centrum van Parijs. Als hij even omhoog kijkt en een gigantisch billboard ziet van Zorro, de held met cape en zwart maskertje, krijgt hij direct een ingeving: ‘Ik ga de eerste bioscoopfilm maken van Superman.’ Een hele logische gedachte is dat niet. In 1973 bestaan er amper films van superhelden. In Japan is er gematigd succes geboekt met Godzilla en Ultraman en in Amerika hebben ze Mr. Freedom, een dubieuze, witte nationalist die sterke drank zuipt en tegen communisten vecht. Dat is het op dat moment wel zo’n beetje. De droom van Salkind om van een stripfiguur een bioscoophit te maken, stuit dan ook op veel weerstand. Zijn vaste filmproducent zegt: “Met de special effects die we nu hebben, zal het ons nooit lukken om een geloofwaardige Superman door de lucht te laten vliegen.” Maar Salkind drukt door en krijgt in 1974, mede dankzij zijn vader en succesvol filmproducent Alexander Salkind, groen licht van Warner Bros. Rond die tijd kopen Ilya en Alexander de Superman-filmrechten van DC Comics en mag het vader-zoonduo aan de slag.

Al snel hangt er in Hollywood een buzz: de bekendste superheld ter wereld krijgt zijn eigen film. Scriptschrijvers, regisseurs en steracteurs staan er plotseling voor in de rij. Mario Puzo, bekend van de The Godfather-reeks, schrijft het script. Richard Donner, van horrorklassieker The Omen, gaat het project regisseren. Ook voor de hoofdrol wordt een felle strijd gestreden. Olympisch kampioen Bruce Jenner doet auditie, Sylvester Stallone en Arnold Schwarzenegger worden geweigerd en zanger Neil Diamond overweegt zelfs een carrièreswitch. Andere potentiële namen voor de rol van Superman zijn Muhammad Ali, Al Pacino, James Caan, Steve McQueen, Clint Eastwood en Dustin Hoffman. Maar geen van deze mannen blijkt een echte superheld. “We vonden jongens met een fantastische lichaamsbouw die niet konden acteren of geweldige acteurs die in de verste verte niet op Superman leken,” zegt creatief adviseur Tom Mankiewicz daarover. Zelfs de tandarts van de vrouw van Ilya Salkind wordt eventjes overwogen. De castingdirecteur laat ook nog de naam van Christoper Reeve vallen, een acteertalentje uit de New Yorkse theaterwereld. Salkind haalt er zijn neus voor op. Te jong, te dun, te onbekend.

Studievriend Robin Williams

Christopher Reeve wordt in 1952 geboren in New York als oudste van drie zoons, uit een lijn van intellectuelen. Zijn vader is Franklin D’Olier Reeve, een gevierd poëet en schrijver. Zijn opa was de CEO van Prudential Financial, een multinational die financiële diensten verleent in ruim veertig landen. Zijn overgrootvader was de eerste commandant van het American Legion, een grote hulporganisatie van en voor militairen en veteranen. Als Christopher 4 jaar is, scheiden zijn ouders en verkast hij met zijn moeder, Barbara Pitney Lamb, naar New Jersey. Op school blinkt hij daar op alle fronten uit. Christopher is slim, atletisch én ook nog eens een geweldig acteur. In die laatste categorie ziet hij een gouden toekomst voor zichzelf weggelegd. Vanaf zijn 9de doet Christopher mee aan theaterstukken, en niet onverdienstelijk. Impresario Stark Hesseltine, die ook Robert Redford ontdekte, biedt Christopher een lucratief contract aan.

‘Jij gaat een grote ster worden, Christopher,’ zegt de legendarische actrice Katharine Hepburn. ‘En je gaat voor mij zorgen als ik oud ben’

Christopher weigert. Hij maakt liever eerst zijn universitaire loopbaan af, zoals hij zijn moeder heeft beloofd. In 1973 krijgt hij weer een mooie kans. Dan mag hij, samen met twintig anderen, het acteervak gaan leren op Juilliard, de roemruchte kunstacademie in New York. Maar liefst tweeduizend jonge acteurs hebben zich ervoor aangemeld. Een van de andere uitverkorenen is Robin Williams, met wie Christopher veel privélessen volgt en goede vrienden zal worden. In die periode maakt hij ook een tweede vriend: Katharine Hepburn, de enige actrice in de geschiedenis met vier Oscars. Hepburn is zo onder de indruk van de 45 jaar jongere Christopher, dat ze hem in 1975 een rol gunt in haar toneelstuk A Matter of Gravity. Ze zegt: “Jij gaat een grote ster worden, Christopher, en je gaat voor mij zorgen als ik oud ben.” Als Christopher een paar jaar later ook John Wayne ontmoet, zegt die: “Dit is onze nieuwe man. Hij neemt het over.”

Bloedfanatiek

Vanaf dat moment is Christopher Reeve een wereldster. In 1987 trekt hij, in Superman IV: The Quest for Peace, voor de vierde en laatste keer de beroemde cape aan. Daar krijgt hij snel spijt van. “Superman IV was van begin tot eind een catastrofe. Die mislukking was een enorme klap voor mijn carrière,” erkent Reeve in een interview. Dat hij überhaupt meewerkt aan die film is opmerkelijk, want Reeve is erg selectief in zijn filmkeuze. Hoofdrollen in kaskrakers als Urban Cowboy, American Gigolo en Body Heat slaat hij af. “Ik vond het idee van een man die oudere vrouwen voor geld bedient nogal onsmakelijk. En ik denk niet dat ik als louche advocaat iemand zou kunnen overtuigen.” Liever beschouwt hij zichzelf als een serieus acteur, eentje die voor lagere geldbedragen mooiere rollen aanneemt. Behalve als er ‘Superman’ in de titel staat, kennelijk.

Voor de rol van een Russische graaf in de alternatieve speelfilm Anna Karenina, moet Reeve in 1985 leren paardrijden. Met frisse tegenzin, want de New Yorker is maar voor één ding nog allergischer dan voor niet-serieuze filmrollen en dat zijn paarden. Met een medicijn om die hevige allergie te onderdrukken krijgt Reeve niet alleen de rol, maar wordt hij uiteindelijk zelfs fanatiek ruiter. “Hij is een heel goede piloot, een heel goed zeiler, een heel goede pianist. Chris doet nooit iets halfslachtig, als hij iets probeert, dan studeert en studeert hij en wordt hij de beste in wat hij doet,” zo vatte goede vriendin Jane Seymour het al eens samen. Tien jaar later, in 1995, is Reeve nog steeds bloedfanatiek paardrijder. Hij doet zelfs geregeld mee aan wedstrijden. Zo ook op 27 mei 1995, wanneer hij met zijn Engelse volbloed Buck afreist naar Culpeper, een stadje in Virginia. Zijn doel: het toernooi winnen en het jaar daarop doorstoten naar het semiprofessionele circuit.

Ineens begint Buck te steigeren. Reeve wordt met een rotkracht uit het zadel geworpen en knalt met zijn hoofd tegen het hek

Dat loopt anders. Op de dressuur in Culpeper wordt Reeve nog knap vierde, maar over de aansluitende eventingwedstrijd maakt hij zich zorgen. Vooral sprongen 16 en 17 geven hem de kriebels. Maar nog ver vóór die obstakels gaat het mis. Voor de derde sprong begint Buck ineens te steigeren. Reeve wordt met een rotkracht uit het zadel geworpen en knalt met zijn hoofd tegen het hek. De acteur breekt twee nekwervels en blijft ademloos op de grond liggen. Binnen minuten staat de medische ploeg om hem heen. Even later ligt Reeve in een ziekenhuisbed in het University of Virginia Medical. Dagenlang kan hij alleen maar slapen en ijlen. “Snel, haal het pistool!” en “Ze zitten ons achterna!” schreeuwt hij soms naar zijn vrouw Dana.

Constant zorg nodig

Als Reeve eindelijk bij bewustzijn komt, weet hij niks meer van het ongeluk. “Ik gespte mijn veiligheidshelm en -jas aan en trok richting opwarmterrein. Van wat er daarna gebeurd is, herinner ik me niets.” Dan krijgt Reeve het slechte nieuws: hij zal zijn hele leven verlamd blijven, van zijn tenen tot zijn nek. Hij moet altijd in een rolstoel zitten en beademd worden. Dat idee is voor Reeve amper te behappen. “Ik heb niet alleen mijn eigen leven, maar ook dat van al mijn geliefden verwoest. Ik kan niet meer skiën, zeilen of een bal naar mijn zoon Will gooien. Niet meer de liefde bedrijven met Dana. Misschien kan ik maar beter doodgaan,” laat de acteur zich vanuit zijn ziekenhuisbed ontglippen. Reeve bespreekt het idee van euthanasie nog met zijn dokter, maar zijn vrouw, Dana, springt daar tussen. Haar eerste woorden aan haar verongelukte man: “Ik ga dit één keer zeggen: ik zal je steunen in wat je ook wilt, want dit is jouw leven en jouw besluit. Maar ik wil dat je weet dat ik de hele reis bij je zal blijven, wat er ook gebeurt. Jij bent nog steeds jij. En ik hou van jou.” Die woorden noemt Reeve later ‘life saving.’

In het ziekenhuis proberen de artsen de schedel van Reeve opnieuw te verbinden met zijn ruggengraat, een operatie met een slaagkans van slechts vijftig procent. ‘Op dat bijzondere, donkere moment vloog de deur open en stormde er een man binnen met een blauw verplegerskapje, een gele operatievest en bril, met een Russisch accent,’ schrijft Reeve in 2008 in zijn autobiografie. ‘Die vent riep dat hij een rectaal onderzoek bij mij wilde doen.’ De ‘dokter’ blijkt Robin Williams, Reeves’ goede vriend. ‘Voor de eerste keer sinds het ongeval kon ik weer lachen,’ schrijft Reeves, die zijn herwonnen levensvreugde mede dankt aan zijn innige vriendschap met Williams.

Na een halfjaar mag Reeve naar huis. Een opluchting, maar ook een harde reality-check: in zijn nieuwe woning moet hij in een speciaal bed slapen en het huis is zodanig ingericht dat hij constant zorg kan ontvangen. Drie uur in de ochtend, drie uur in de avond. Verplegers zijn altijd aanwezig. In de slaapkamers hangen monitors. ‘We passen ons aan, wat kun je anders?’ schrijft Dana over die periode in de biografie Nothing is Impossible. ‘Maar verlangen we naar ons andere leven? Natuurlijk, elke dag. Het moeilijkste is mensen te zien doen wat wij deden. Zelfs handen vasthouden, een man die het haar van zijn vrouw streelt. Dan denk ik: dat mis ik. Het zijn de kleine dingen.’ De droom van een tweede kind verdwijnt in de koelkast. “Het is drie jaar geleden dat ik Will heb kunnen omhelzen. Een baby zou oké zijn, maar ik wil geweldig zijn voor een kind en ik kan niet zoveel geven als ik zou wensen,” aldus Reeve in 1998.

Twee keuzes

Om haar man te kunnen verzorgen, geeft Dana een groot deel van haar glansrijke carrière en bruisende privéleven op. Ook voor haar passie – paardrijden – is geen plek meer. “Ik heb mijn hele leven gereden, maar na Chris’ ongeluk ben ik ermee gestopt,” blikt ze in 2005 terug in een talkshow. “Vooral omdat Chris er zo dol op was en ik denk dat het echt pijnlijk voor hem zou zijn geweest als ik er mee doorgegaan was.” Later zeggen zowel Reeve als zoon Will dat het zonder Dana heel anders was gelopen. Reeve: “Zonder Dana zou ik niet zijn waar ik vandaag ben, met het gevoel van hoop en zin.” Will: “Mijn moeder is een van de moedigste mensen die ik ken. Ze is de steunpilaar van ons gezin. Er was zoveel chaos rond ons, maar zij bleef recht vooruitkijken. Elke dag van haar leven is ze bezig met ervoor zorgen dat mijn vader en ik het goed hebben.” Zelf wil Dana het nooit meer hebben over die moeilijke periode: “Het verschil tussen voor en na het ongeval is haast te groot om te verdragen.”

Gesteund door zijn gezin zet Reeve, na ‘een kort moment van depressie’, de knop om. Daarover zegt hij in 1998: “Wie weet waarom een ongeluk gebeurt? De sleutel is wat je daarna doet. Er is een periode van shock en daarna van rouw, met verwarring en verlies. Daarna heb je twee keuzes. Eén daarvan is uit het raam staren en langzaam uiteen vallen. De andere is om al je middelen, wat die ook zijn, te mobiliseren en te gebruiken om iets positiefs te doen. Dat is de weg die ik ben ingeslagen. Het gaat voor mij vanzelf. Ik ben een strijdlustig persoon en op dit moment strijd ik tegen mijn eigen verval. Ik wil niet dat osteoporose, spieratrofie of depressie mij verslaan.”

Negen jaar na het ongeluk heeft Reeve zijn artsen meermaals verrast. Maar de talloze opnames in het ziekenhuis waren een uitputtingsslag. En die eist zijn tol

Hartaanval

In 1999 ziet de Christopher Reeve Foundation het levenslicht. Daarmee wil Reeve zijn strijd tegen ruggenmergletsels wereldwijd versnellen en lotgenoten financieel bijstaan om een mooier leven te kunnen leiden. Nog altijd met de vurige hoop op een wondermiddel. “Mijn pa was geobsedeerd om een remedie voor ruggenmergletsels te vinden, zodat hij opnieuw kon lopen, en hij geloofde rotsvast dat dat zou gebeuren,” zegt Will later. Met zijn stichting wordt Reeve de aanvoerder van het stamcelonderzoek wereldwijd. Hij krijgt neurowetenschappers zover om de meest complexe hersenziekten en het centrale zenuwstelsel gerichter te onderzoeken en financiert daarin enkele vroege ontdekkingen. “Hij nam ook nooit een dag vrij. Elke dag vocht hij voor meer researchdollars,” zegt zoon Matthew in 2018. “Er zijn nu mensen die dankzij hem kunnen lopen. En hij bleef zelf een larger-than-life figuur. Hij was charmant, grappig en sociaal actief. Mensen zeiden dat hij echt Superman was. Maar hij benadrukte dat iedereen het vermogen heeft om te volharden.” Ook de in 1998 verschenen biografie, Super Hero, begint met die vergelijking. ‘Christopher Reeve heeft misschien Superman in de films gespeeld, maar niemand dacht dat hij zelf echt een superman zou zijn.’

In 2004, negen jaar na het ongeluk, heeft Reeve zijn artsen meermaals verrast. Hij kan anderhalf uur lang zelf ademen en met veel lichaamsdelen kan hij temperatuur waarnemen. Maar hij heeft dan ook al een anafylactische shock, meerdere bloedvergiftigingen, drie levensbedreigende infecties en talloze opnames voor doorligwonden overleefd. Die uitputtingsslag eist zijn tol. Op 9 oktober 2004 bezoekt Reeve in de ochtend een hockeywedstrijd van zijn zoon Will. Die avond krijgt de oud-acteur een hartaanval en glijdt in een coma. De volgende dag overlijdt Christopher Reeves op 52-jarige leeftijd.

Zijn vrouw Dana zet zijn werk met The Christopher Reeve Foundation voort. Niet onverdienstelijk, want zij ontvangt daarvoor meerdere onderscheidingen. In 2005 krijgt Dana een lucratief aanbod van een uitgeverij om een boek te schrijven over haar relatie met Reeve. Dat boek komt er nooit. Op 6 maart 2006, anderhalf jaar na de dood van haar man, overlijdt ook Dana Reeve, op 44-jarige leeftijd. Een jaar eerder kreeg zij de diagnose longkanker, terwijl zij nooit een sigaret had aangeraakt.

Wijsvinger

Christopher Reeve kreeg in zijn leven drie kinderen: zoon Will met Dana, en zoon Matthew en dochter Alexandra met Gae Exton, zijn eerste vrouw. Alle drie zijn inmiddels volwassen met mooie carrières. Will is 32 jaar en correspondent voor ABC News. Alexandra is 40, politica en CEO van het Center for Democracy & Technology. Haar zoon, Christopher Russel Reeve Givens, is vernoemd naar zijn opa. Matthew Reeve is 44 jaar en filmmaker. Hij maakte twee documentaires over zijn vader. De eerste, Christopher Reeve: Hope in Motion, verscheen twee jaar vóór Reeves overlijden. In 2007 zei hij daarover: “Ik was op bezoek bij papa toen hij mij apart nam en zei: Moet je dit zien. Hij bewoog op commando zijn wijsvinger. Ik stond perplex. Dat leek mij een uitstekend uitgangspunt voor een documentaire.”

Kort na zijn vaders dood verscheen deel twee: Christopher Reeve: Choosing Hope. Net als hun vader blijven Will, Alexandra en Matthew zich inzitten voor meer onderzoek naar rugletsel. Alle drie zijn lid van de raad van bestuur van de Christopher & Dana Reeve Foundation. Dit fonds heeft inmiddels al meer dan 65 miljoen dollar bij elkaar gebracht voor research naar een remedie tegen verlamming én voor verbetering van de levensomstandigheden van lichamelijk gehandicapten. Ook de erfenis van Reeve als acteur valt niet te onderschatten. Als eerste, echte superheld stond hij aan de wieg van een genre dat anno 2024 niet meer weg te denken is uit de bioscoop. In 2017 werd Superman: The Movie door de National Film Registry van de United States Library of Congress geselecteerd voor conservering wegens z’n ‘culturele, historische en esthetische invloed.’