Spuiten & stikken: supporters verven, naaien en sjouwen wekenlang voor hun spandoek

We schrijven 28 oktober 2015. Feyenoord speelt in De Kuip tegen Ajax en duizenden toeschouwers zien niets van de warming-up van hun helden. Achter het doel hangt een gigantisch spandoek, met twee groene balken en één witte balk, in het midden het wapen van Rotterdam. Het maken bleek een megaoperatie. Niet minder dan ruim drieënhalve week waren tientallen Feyenoord-fans aan het werk. De kosten: 12.000 euro. Aantal gebruikte spuitbussen: 800. En dat allemaal voor, aldus de makers, ‘het grootste spandoek van Europa’. Dat is ook heel goed mogelijk want de steunbetuiging was niet minder dan 5120 vierkante meter groot. Het doek, dat de hele tribune achter het doel van onder naar boven besloeg, was ruim 100 meter hoog en bijna zo breed als het veld, 50 meter.

Het megadoek was dan mogelijk uniek in Europa, niet in de wereld. In Uruguay is een spandoek gesignaleerd van Club Nacional dat het hele stadion rondging, 600 meter lang en 50 meter breed. Het staat wereldwijd te boek als het grootste ooit. Zo bont maakte Feyenoord het nog niet, maar kwam in 2023 in de buurt. Het doek uit 2015 was volgens de fans wel uniek. “Die Zuid-Amerikaanse doeken bestaan uit twee of drie kleuren stof die aan elkaar genaaid zijn. Bij ons is echt elke centimeter geverfd, zelfs de witte stukken,” zo vertelden fans Jeroen en Alwin. Nee, achternamen worden niet genoemd. Voetbalfans blijven graag anoniem. In het AD zeiden ze: “Wij hebben het stadslogo heel precies uitgewerkt, de kleinste details op het doek zijn misschien 5 centimeter groot. We hebben diepte aangebracht door schaduwen te verven. Dit is de meest nauwkeurige weergave van het stadswapen sinds het origineel. Een mooie manier om het 675-jarig bestaan van Rotterdam te eren.”

Het record van het grootste spandoek van Europa stond, hoe kan het ook anders, tot dan op naam van rivaal Ajax. In 2008 toonde Vak410 een doek van 100 bij 50 meter, waarbij stukken doek aan elkaar waren genaaid met een heuse huis-tuin-en-keukennaaimachine. “Dat juist zij het record in handen hadden, heeft voor ons helemaal niet meegespeeld,” aldus de twee van de tien makers, die toch nog even een sneer uitdelen: “Hun doek bestond uit slechts twee kleuren en scheurde op verschillende plekken open.”

Militaire precisie

Nadat Feyenoord Ajax destijds voor de beker lootte, is er in een loods wekenlang, bijna non-stop gewerkt aan het doek. De locatie werd strikt geheim gehouden, uit angst voor brandstichting door rivaliserende supporters. In die loods gingen er 800 spuitbussen en een flinke hoeveelheid latex doorheen. Tijdens het spuiten hadden de twee gasmaskers op, omdat er een giftige walm in de loods kwam te hangen. Ook maakten ze gebruik van hittekanonnen, zodat de verf sneller zou drogen. Toen het klaar was, werd het doek door circa vijftig man in een vrachtwagen geladen, wat in vier (!) uur gepiept was.

Weken waren Feyenoord-fans aan het werk. Kosten: 12.000 euro. Aantal spuitbussen: 800. Hoogte 100 meter. Allemaal voor ‘het grootste spandoek van Europa’

Bij De Kuip werd het doek weer uitgeladen, waar ongeveer honderd fans het 1300 kilo zware stuk textiel naar de bovenkant van de tweede ring tilden. “We willen de spelers optimaal motiveren voor deze belangrijke wedstrijd,” aldus Jeroen en Alwin, die over het uitvouwen van het spandoek net zo zenuwachtig waren als voor de wedstrijd zelf. “Dit is voor ons het ultieme Feyenoord-gevoel. Iedereen in het stadion voelde de passie waarmee dit doek gemaakt is, of het nou een oud vrouwtje van 85 was of een klein jochie van 8. Allemaal hebben ze hetzelfde Feyenoord-gevoel.”

Saillant was dat het doek maar een paar minuten te zien was, na weken van spuiten, verven, naaien en sjouwen. En dat was het dan, en geen verlenging. “Bij een volgende wedstrijd willen we weer met iets nieuws komen, we gaan niet twee keer hetzelfde doek gebruiken.”

Ook het doek van Ajax in februari 2008 was maar kort in beeld: twee minuten en 41 seconden. Daar was 600 uur aan gewerkt. En zoals gezegd, in 2023, op 14 mei, werd alles overtroffen. Het volgens supportersvereniging FSV De Feijenoorder, met de fanclubs FRFC1908 en De Noordzijde verantwoordelijk voor de productie, ‘grootste doek ooit in De Kuip’ werd vlak voor de kampioenswedstrijd tegen Go Ahead uitgerold. Het bedekte alle tribunes van de eerste ring van De Kuip, op het uitvak na. Op het doek stond met koeienletters de tekst uit een veel gezongen clublied: ‘Feyenoord, Feyenoord, wat gaan we doen vandaag? Wij gaan winnen, alleen met hoeveel is de vraag’. De supportersvereniging hield een crowdfundingsactie om het enorme doek en de werkzaamheden te kunnen bekostigen. De teller kwam te staan op 180.000 euro. Binnen vijftien uur was er al een ton binnengeharkt.

De duizelingwekkende cijfers: 543 meter lang (da’s drie keer de Euromast) 20 meter hoog, samen goed voor 11.000 vierkante meters (ruim twee voetbalvelden). Met 400 man werd het opgehangen in De Kuip. In lange rijen slingerde de stof verdeeld over vele schouders het stadion in. Bij ESPN gaf de voorzitter van de supportersvereniging van Feyenoord wat bijzondere details over het gigantische doek, waar vier weken lang met ‘militaire precisie’ aan gewerkt was door in totaal zo’n 250 man. Vijf à zes fans hadden de leiding over de creatie van het spandoek, waar 150 uur per week aan gewerkt was en dat te boek staat als het grootste spandoek ooit in een Nederlands stadion, wellicht het grootste van Europa.

Spandoekenmaker Douwe Hogenhuis van supportersvereniging FSV De Feijenoorder kondigde het doek ruim van tevoren aan. "Wij hebben weleens vaker een groot spandoek gemaakt, zoals voor de bekerwedstrijd tegen die club uit de hoofdstad. Dat was heel groot en deze wordt nog groter,” vertelde hij aan ESPN. “Het is ons grootste spandoek in ieder geval. We hebben dit in vier weken neergezet met een fantastische groep vrijwilligers. Dat zijn vier tropenweken geweest.”

‘Voor Niemand Bang’

Wie heeft de grootste is niet een vraag die uitsluitend in de twee grootste steden van Nederland wordt gesteld. Toen FC Twente in 2019 terugkeerde in de eredivisie sierden de fans dat heugelijk feit op met, ook weer volgens eigen zeggen, het grootste spandoek ooit. Voorafgaand aan het duel met PSV pakte supportersvereniging VAK-P uit met een spandoek van 240 bij 40 meter. Bijna 10.000 vierkante meter. Het doek werd door zo’n veertig supporters in processie het stadion ingedragen.

En zelfs een etage lager, in de Keuken Kampioen Divisie, zijn vaak waanzinnige spandoeken te zien. In februari dit jaar sloegen de fans van De Graafschap toe. Omdat de club zeventig jaar bestond toverden de ‘Brigata Tifosi’ waanzinnige spandoeken in De Vijverberg tevoorschijn. Tegenstander Willem II sloeg terug met een enorm doek dat het hele uitvak in beslag nam. ‘Voor Niemand Bang’, was de boodschap van de Tilburgers, die een week eerder ook al flink uitpakten bij het twintigjarige jubileumfeest van de supportersgroep.

De vraag is: hoe maak je zo’n doek? Hoe kom je aan ellenlange lappen stof? Op de websites van de supportersverenigingen van clubs als PSV en Ajax wordt keurig uitleg gegeven door een – anonieme – producent. Tip 1: kies voor stevig spandoekmateriaal. Want ja, je wilt natuurlijk dat het spandoek vanaf een afstand goed te lezen is, en dat het niet zal beschadigen door weer en wind. Daarom kun je, zo vertelt de adverteerder, met spandoeken bedrukken doorgaans kiezen uit ‘standaard spandoekmateriaal van 510 grams bisonyl, winddoorlatend meshdoek van 310 gram en premium blockout-doek van 350 grams bisonyl’. Juist ja, hogere wiskunde dus. Er wordt verteld dat als je buiten op het veld staat met veel wind je het beste een winddoorlatend meshdoek kunt nemen, anderzijds is de premium blockout een goede optie, omdat dit ervoor zorgt dat licht vanaf de achterkant niet door het spandoek heen kan schijnen.

Om ervoor te zorgen dat de boodschap altijd goed zichtbaar is, en je het spandoek makkelijk kunt uithangen of vasthouden, is de afwerking weer belangrijk. Zo kun je bijvoorbeeld kiezen uit een omgezoomde rand, wat voor extra stevigheid zorgt. Wanneer je het geheel wilt ophangen, kun je ook kiezen om in deze zoom een stevige ophangring te monteren. Zo kun je makkelijk, middels een touw door deze ringen, het spandoek aan alle hoeken ophangen. Ook kun je, zo valt te lezen in het bericht, kiezen voor een tunnelzoom. Door deze ‘tunnel’ kun je een paal of buis halen, wat vervolgens het spandoek zal spannen en hoog houden. Maar het belangrijkste is misschien wel het ontwerp. Dat kan gewoon online. Je hoeft alleen maar de gewenste afmetingen van het doek door te geven en een pdf’je aanleveren. Na de bestelling zal de drukkerij vervolgens de rest van het werk doen en het ontwerp ‘omtoveren tot een prachtig spandoek’.

Bloed, zweet en tranen

Wat de adverteerder even vergeet, is dat voetbalsupporters, in tegenstelling tot activistische politieke partijen en commerciële bedrijven die reclame via spandoeken maken, niets laten pdf’en. Zij beschilderen de boel zelf, met bloed, zweet en tranen. Tijs Evers, marketing manager bij M2 Printing uit Enkhuizen, producent van grote spandoeken voor onder meer Ajax - via de gemeente Amsterdam - en volgers in de Tour de France: “Van alle spandoeken die je in het voetbalstadion ziet, zijn er negen van de tien gemaakt door de fans. Die maken wij niet als printbedrijf, dat gaat niet digitaal. Die doeken zijn bewerkt met spuitbussen. In een enorme loods spuiten zij het doek vol, want het is ook een beetje de trots van de supporters. Dat is ook wel het verwijt van ze als het om geprinte doeken gaat: Ja, die doeken zijn geprint, wij maken ze zelf.”

In 2008 toonde Vak410 van Ajax een doek van 100 bij 50 meter, waarbij stukken doek aan elkaar waren genaaid met een heuse huis-tuin-en-keukennaaimachine

Evers was ook trots toen de gemeente Amsterdam M2 Printing in 2014 vroeg een kampioensdoek te maken voor aan de gigantische A’DAM Toren (ook wel bekend als de Shell-toren) nadat de club voor de vierde keer op rij kampioen was geworden. Een cadeautje van wijlen burgemeester Eberhard van der Laan. “Die was 52 bij 25 meter. Onze printer gaat tot 5 meter breed, dat is de grootste ter wereld. Het printbestand wordt opgedeeld in delen en vervolgens in meerdere delen geprint. Deze banen lasten we vervolgens aan elkaar. Die lasnaad is op afstand nauwelijks te zien, waardoor het één doek lijkt. Met deze apparatuur kunnen we eindeloos grote doeken maken.”

Het doek zelf, dus nog onbewerkt, koopt M2 Printing bij een internationale leverancier van printmedia in. De ‘grondstof’ wisselt nogal eens. “Wij printen op vele soorten materialen: textiel, bannermateriaal, behang… Bannermateriaal kopen wij in op rollen van 5 meter breed, dit hangen we in onze printers en gaan dan printen.”

Waterafstotend, brandvertragend 

En zo is het ook gegaan met het enorme doek van Feyenoord? Evers: “Dat weet ik niet, maar ik denk dat ze ook lappen van 5 meter breed aan elkaar gelast hebben. Ook die is door de supporters zelf bespoten en niet geprint. Ik kan alleen zeggen hoe wij het doen: we hangen de rol in de printer, printen de rol helemaal af en daarbij is het printbestand in stroken opgedeeld en daarna gaan we lassen. Dan zoom eromheen, rondom ringen erin zodat ie makkelijk op te hangen is.”

De fans van Ajax gingen in 2008 met een naaimachine uit grootmoeders tijd aan de gang. Hoezo worden doeken van M2 Printing ‘gelast’? Evers: “De doeken die wij gebruiken, zijn vaak gemaakt van pvc-materiaal. En dat kun je lassen. Vaak lijken doeken die je buiten ziet hangen textielerig. Maar het is een polyester weefsel met pvc. Deze mesh-spandoeken zijn stevig, luchtdoorlatend, waterafstotend en brandvertragend.”

Het doek voor Ajax aan de Amsterdamse toren is een van de - letterlijk - grootste opdrachten die het printbedrijf heeft gekregen. Maar de ‘middencirkeldoeken’, bekend van de Champions League en die M2 maakt voor binnenlandse sportevenementen, waren ook niet misselijk. Die worden weer van een lichter materiaal gemaakt – Evers noemt dat vlaggenstof - zodat kinderen ermee kunnen wapperen. En rondom, aan de buitenkant, is dan een loodveter bevestigd, zodat het geheel goed blijft liggen op het gras.

Tour de Tietema

“En we zijn ook in de Tour de France actief geweest,” zegt Evers trots. “Dat was heel leuk en ook heel groot. Het ging om een soort schilderij, met lijst, met een afbeelding van Wout van Aert, bedacht door sportmarketingbureau TDE/On Your Marks en Tour de Tietema. Tour de Tietema is een initiatief van ploegleider en YouTuber Bas Tietema, die vaak stunts uithaalt tijdens de Tour. Dat doek, waarmee reclame werd gemaakt voor een sponsor, werd in een weiland gelegd voor de mediahelikopters en was 40 bij 40 meter. Van Aert zit op een fiets met een blauw voorwiel, hét handelsmerk van het fietsbedrijf waarvoor het gemaakt was. Het is door Bas en nog twee mensen van Tour de Tietema naar de Ronde van Frankrijk gebracht, uitgerold en voor een groot gedeelte geschilderd en dat is allemaal prachtig in beeld gekomen.”

Tietema maakte, voor een deel, wél gebruik van de digitale technieken. Zou het niet veel makkelijker en beter zijn als voetbalsupporters dat ook zouden doen? Evers, lachend: “Dat zou véél beter zijn, zeker voor ons.” Maar: “Het is voor voetbalsupporters echt een prestigeding om het zelf te maken. Dat heeft ook wel iets moois.”

Het lijkt erop dat het bij spandoeken om draait wie de grootste heeft, zeker de laatste decennia, maar wat is nu werkelijke de waarde, de rol van beschilderde lappen textiel of pvc? Op de website Partyprintje, waar je alles kunt vinden over spandoeken, schrijft blogger Eddy Melissen dat spandoeken al eeuwenlang een belangrijk onderdeel van feesten en vieringen over de hele wereld vormen. We hebben het over een rijke geschiedenis die teruggaat tot in de oudheid. Zo waren in het oude Egypte spandoeken van groot belang tijdens religieuze ceremonies en processies. De spandoeken uit die tijd waren gemaakt van linnen of zijde, en versierd met symbolen en afbeeldingen die specifiek betrekking hadden op de betreffende gelegenheden. Ze dienden niet alleen ter decoratie, maar ook om de aanwezigheid van goden en hogere machten te vertegenwoordigen. Tijdens religieuze ceremonies werden de spandoeken vaak gedragen door priesters. Het zorgde voor verwondering en ontzag bij het publiek, waardoor ze zich verbonden voelden met het goddelijke.

Ook werden ze gebruikt bij militaire parades of koninklijke processies en dienden ze als representatie van macht, autoriteit en prestige. Het gebruik van spandoeken in Egypte heeft ook duizenden jaren bestaan. En in het oude Rome werden spandoeken ook gebruikt voor feestelijke gelegenheden, maar waren ze ook bedoeld als krachtig symbool van de militaire macht en glorie van het Romeinse Rijk. Vele jaren later werden in middeleeuws Europa spandoeken gebruikt tijdens toernooien om ridders aan te kondigen en hun prestaties te eren. Hoewel de materialen en technieken door de eeuwen heen zijn veranderd - van handgeschilderde doeken tot moderne digitale prints - blijft het doel van spandoeken hetzelfde: opvallen en mensen samenbrengen. Ze zijn ook een manier om een boodschap over te brengen, sfeer toe te voegen en mensen enthousiast te maken. Niet voor niets wordt het voetbalstadion tegenwoordig ‘de kerk van ongelovigen’ genoemd. Zoals in het verleden spandoeken voor religieuze uitingen werden gebruikt, zo gebruiken fans spandoeken om mensen te steunen (Ajax richting Overmars) of overledene te eren (zoals PSV deed met perschef Thijs Slegers).

Toen het klaar was, werd het doek door vijftig man in een vrachtwagen geladen.  Bij De Kuip tilden honderd fans het 1300 kilo zware textiel naar de tweede ring 

'Met z’n allen, voor allen'

In de loop der tijd hebben spandoeken zich dus aangepast aan veranderende technologieën en maatschappelijke normen. Waar ze vroeger voornamelijk werden gemaakt van eenvoudige materialen, zoals katoen of canvas, worden ze nu vaak vervaardigd van duurzame materialen zoals vinyl of polyester. De technologische vooruitgang in printmogelijkheden biedt meer mogelijkheden dan ooit tevoren. Met geavanceerde printers kunnen complexe ontwerpen en gedetailleerde afbeeldingen moeiteloos worden afgedrukt op spandoeken. Maar daar beginnen de voetbalfans dus niet aan. Zelf schilderen, is het credo. Met z’n allen, voor allen. En elke keer weer met een nieuwe, creatieve vondst.