‘Fuck het koningshuis’

‘Weg met de koning, weg met de wet op de majesteitsschennis!’ is het credo van historicus Gerard Aalders in zijn boek Weg met de koning! Twee eeuwen majesteitsschennis in Nederland dat in 2016 verscheen.

Hij zegt niet meer te begrijpen hoe Nederland denkt over het vorstenhuis en de Oranjes. Volgens hem zijn we in ons land de weg een beetje erg kwijt. “Waarom omarmt een groot deel van de Nederlandse bevolking het koningshuis, maar lacht zij zich tegelijkertijd een dikke bult om LuckyTV, Youp van ’t Hek of Hans Teeuwen als zij koning Willem-Alexander, Máxima of Beatrix openlijk te kijk zetten? Wat er tegenwoordig allemaal wordt geroepen was nog geen honderd jaar geleden goed voor een pittige gevangenisstraf.” Nou zijn er volgens Aalders veel vormen van majesteitsschennis, variërend van mild tot diep krenkend. “Al is dat oordeel wel tijdgebonden.” Een kleine bloemlezing van de hand van de historicus.

‘Fuck de koning, fuck de koningin!’

De beroepsactivist Abulkasim AlJaberi schreeuwde op 16 november 2014 tijdens een betoging in Amsterdam in zijn totaalkritiek op Zwarte Piet, de bezetting van de Palestijnse gebieden én het koningshuis van Oranje: “Fuck de koning, fuck de koningin, fuck het koningshuis.” Volgens het Openbaar Ministerie waren deze woorden beledigend voor koning Willem-Alexander en koningin Máxima. Uiteindelijk besloot het OM de dagvaarding echter in te trekken.

Barend Servet, Juliana en de spruitjes

Met enig genoegen denkt de historicus en republikein Aalders terug aan een tv-scène uit 1972 waarin ‘koningin Juliana’ door Barend Servet, gespeeld door acteur IJf Blokker, werd geïnterviewd terwijl ze vlijtig spruitjes schoon zat te maken. De koningin biechtte op dat ze graag spruiten schilde omdat ‘de gewone volksmensen’ dat ook deden. Zelf lustte ze geen spruitjes. De koningin gooide ze meestal weg of liet ze naar een kindertehuis brengen. Tijdens het interview met Barend Servet riep de majesteit een lakei om drank te serveren: “Ober!” Eerst bestelde Juliana sherry; kort daarna nog eens ‘drie bier en een dubbele jonge’. Toen Servet haar vroeg aan welke kant ze zou staan wanneer ooit de republiek uitbrak, ontstak de vorstin in woede: “U kunt gaan! U kunt gaan!” De ‘spruitjessketch’ maakte veel emoties los in Nederland. Veel mensen vonden dit over de grens van het betamelijke gaan. En het VPRO-programma leidde prompt tot Kamervragen. De omroep werd zelfs even met het moeten inleveren van zendtijd bedreigd, maar het bleef uiteindelijk toch bij een berisping.

Dat was overigens niet op grond van majesteitsschennis, maar wegens overtreding van de Omroepwet. De verantwoordelijke minister gaf als uitleg voor deze berisping dat de koningin in de scène tot ‘voorwerp van platvloerse komedie’ was gemaakt en dat er af breuk was gedaan aan de ‘koninklijke waardigheid’. Verder noemde de bewindsman de show een gevaar ‘voor de openbare orde en de goede zeden, zoals die in het koninkrijk worden verstaan’. Aalders: “Als je de scène nu terugziet, kun je de opwinding die er destijds over ontstond nauwelijks voorstellen.”

‘Om den koning dood te trappen’

Wat je misschien niet zou verwachten is dat ook in de negentiende eeuw, toen koning Willem I, II en III op de troon zaten, de beledigingen aan het adres van het staatshoofd niet van de lucht waren. Zij deden destijds wat de subtiliteit betreft niet onder voor Teeuwen. Zo stonden in 1889 voor de rechtbank in Leeuwarden drie ‘boerenlummels’ uit Noordhorn terecht. ‘Onder den beschuldiging den Koning gehoond te hebben.’ Op een kermis zouden ze ‘Ik heb mijn schoenen laten lappen, om den koning dood te trappen’ gezongen hebben. De heren hadden naar alle waarschijnlijkheid een slok te veel op. Het Openbaar Ministerie had daar geen boodschap aan en eiste tegen alle drie een halfjaar gevangenisstraf.

Geen verzet

In een interview met Amerikaanse journalisten heeft Willem-Alexander ooit gezegd dat hij zich niet tegen het schrappen van de wet op de majesteitsschennis zou verzetten. Ongeacht wat zijn eigen opvattingen zijn. De voormalig VVD-minister van Veiligheid en Justitie, Ard van der Steur dacht daar anders over. Hij wilde het verbod op belediging van de koning handhaven. In antwoord op vragen van D66 en PvdA reageerde hij: “Blijkens de wetsgeschiedenis kan een belediging van de koning en diens echtgenoot een zodanig ernstig karakter hebben dat men een separaat wetsartikel gerechtvaardigd vond. Ik zie geen reden om tot een andere afweging te komen.”

Inmiddels is majesteitsschennis als apart artikel in de wet komen te vervallen (2020). Toch blijft belediging strafbaar, net zoals het beledigen van een ambtenaar een functie strafbaar is.

‘Koning Willy’

De laatste jaren zet LuckyTV van Sander van de Pavert geregeld Willem-Alexander voor schut. Ook zijn echtgenote Máxima moet het ontgelden als een belabberd Nederlands sprekende allochtoon met een gierende lach. Van de Pavert zet de koning neer als een joviale maar houterige kluns die weinig kan en nergens iets van begrijpt. Het accent dat hij de koning meegeeft is plat Haags. Voor wie ervan houdt is LuckyTV een feest, de niet-liefhebber zal het knarsetandend aanzien. De filmpjes leidden regelmatig tot opwinding onder monarchisten en tot protesten en opzeggingen van het lidmaatschap van de VARA, die de satire in de laatste minuut van De Wereld Draait Door uitzendt. In januari 2012 ontstond er commotie over een LuckyTV-filmpje waarin koningin Beatrix, Willem-Alexander en Máxima de hoofdrol speelden. Aanleiding was het bezoek van de Oranjes aan een moskee in Oman waarbij de koningin een hoofddoekje over haar gewone hoofddeksel had gedrapeerd. De koninklijke familie past zich immers altijd aan plaatselijke gebruiken aan, sprak een ernstige voice-over namens Uri Rosenthal, de toenmalige VVD-minister van Buitenlandse Zaken.

Ter illustratie zagen we Beatrix met haar oudste zoon en schoondochter op bezoek in Nieuw-Guinea, waar ze zich zoals gebruikelijk – aldus de RVD – hadden aangepast aan het lokale kledinggebruik. Een begeleidend filmpje en enkele foto’s lieten zien dat de vorstin voor de gelegenheid inderdaad zonder gêne de dresscode van de Papoea’s had overgenomen. Voor zover er althans nog van kleding sprake was. Beatrix droeg slechts een armband en een guitig rozerood baretje. Willem-Alexander oogde ontspannen met een peniskoker die er wat maat betrof uitzag alsof hij buitengewoon optimistisch op de groei was gekocht. Ook Máxima nam deel aan de lokale rituelen. Ze stond naakt vastgebonden aan een totempaal, waaromheen een aantal opgewonden, gemaskerde Papoea’s een paringsdansje uitvoerden.

Het ge-photoshop van LuckyTV heeft tot dusver niet tot een aanklacht geleid. Het is opvallend dat tv-programma’s en cabaretiers hoogst zelden voor de rechter gedaagd worden op grond van belediging van het staatshoofd. Aalders: “Ik denk dat het OM dat contraproductief vindt en heb het vermoeden dat het daarom van vervolging afziet. Ik zie het al voor me, een rechtszaal, uitpuilend met camera’s en verslaggevers, waar de gewraakte scène herhaaldelijk opnieuw wordt getoond. Het zou ongetwijfeld nog veel meer – ongewenste – publiciteit geven en dat is nu juist niet de bedoeling. De trend lijkt te zijn dat BN’ers met weinig waardering voor de monarchie vrijuit gaan als ze zich verbaal uitleven.”

Dertig jaar cel na Facebook-bericht

Nederland bevond zich tot voor kort met de wet op de majesteitsschennis in gezelschap van Thailand en het vooroorlogse Japan. In Thailand werden in 2015 twee personen wegens majesteitsschennis tot jarenlange celstraffen veroordeeld. Een 48-jarige man die zes berichten op Facebook had geplaatst die volgens de Thaise wet beledigend waren voor de monarchie van koning Bhumibol, ging voor dertig jaar de gevangenis in. In eerste instantie werd hij voor elk van de berichten tot tien jaar gevangenisstraf veroordeeld, wat zijn totaal dus bracht op zestig jaar gevangenisstraf. Maar dat werd omgezet naar dertig jaar. Een 29-jarige vrouw die zich aan hetzelfde vergrijp had schuldig gemaakt, gaat voor 28 jaar de cel in. De oorspronkelijke eis voor haar was 58 jaar. De straf van beide ‘zondaars’ werd gehalveerd omdat ze hun daad hadden bekend. Beroep tegen de uitspraak is echter niet mogelijk.

‘Beatrix is een geile slet’

In zijn theatershow Industry of Love (2004) presenteerde Hans Teeuwen een staaltje van majesteit beledigen van een heel andere orde. In een tryout van deze voorstelling in de Koninklijke (!) Schouwburg in Den Haag, begint Teeuwen met te vertellen hoe hij koningin Beatrix anaal had genomen. Vanzelfsprekend had dit hem dorstig gemaakt en daarom beveelt hij de nog nagenietende vorstin: “Majesteit, ga eens bier halen!” Op zulke momenten was Beatrix – volgens Teeuwen ‘gewoon een geile slet’. De cabaretier vond het ongelooflijk, ging hij verder, dat er tegenwoordig totaal geen respect meer voor het koningshuis bestaat. Deze scène werd een hit op YouTube, maar leidde tot veler verbazing niet tot ingrijpen, zoals ruim een kwarteeuw daarvoor wel bij de VPRO gebeurde.

‘Gewone Nederlanders zwaar de klos’

Daarentegen zijn niet-BN’ers als Erwin L. wél zwaar de klos. Hij kreeg het zwaar voor de kiezen. Tijdens zijn roemruchte worp met de waxinelichthouder op Prinsjesdag 2010 maakte hij de inzittenden van de koets ook nog luidkeels uit voor ‘landverraders’ en ‘nazi’s’. De Winterswijker werd niet alleen veroordeeld voor het beledigen van de koningin, WillemAlexander en Máxima, maar kreeg ook straf voor vernieling van de Gouden Koets en poging tot mishandeling van twee lakeien die ernaast liepen. Overigens, de koets liep geen schrammetje op, de beide lakeien evenmin.

Waarom zijn de grappenmakers op toneel en tv kennelijk onschendbaar, maar wordt iemand die een waxinelichthoudertje naar de Gouden Koets gooit vastgezet in de zwaarst beveiligde gevangenis van Nederland? Koningin Beatrix had die straf voor Erwin L. zelfs kunnen voorkomen, zegt historicus Aalders. “Maar Beatrix vond het kennelijk een terechte straf. Uit niets blijkt dat ze enig bezwaar heeft gemaakt. Alles bij elkaar heeft Erwin L. bijna twee jaar vastgezeten en dat is natuurlijk volslagen belachelijk. Hij is verschrikkelijk zwaar gepakt. Niet alleen majesteitsschennis werd hem ten laste gelegd, maar ook de poging tot het toebrengen van lichamelijk letsel, met het oog op de twee naast de koets lopende lakeien en het beschadigen van rijkseigendommen.

Erwin L. werd dus voor een reeks van overtredingen veroordeeld. De wet schiet dan volkomen zijn doel voorbij. Je mag in Nederland kritiek uitoefenen op het koningshuis en je mag op straat roepen dat je voor de republiek bent en tegen de monarchie. Maar als je een verkeerde rechter of officier van justitie treft, die het uitlegt als een belediging aan het adres van de koning, dan hang je,” weet de historicus zeker.

Aalders: “Het idee om een belediging van de koning strafbaar te stellen werd destijds door koning Willem I bedacht. Hij was de kritiek op zijn beleid meer dan zat. In 1829 werden de door hem bedachte zogenaamde ‘perswetten’ daarom ingevoerd. Ze moesten dienen als voorlopers van de wet op de majesteitsschennis die in 1886 ingevoerd werd. Deze koning voerde financieel gezien een wanbeleid, maar kon er maar bar slecht tegen dat hij daardoor veel kritiek kreeg. Om deze kritiek in te dammen werd er een verbod op belediging van de majesteit ingevoerd. Maar wat er destijds gebeurde had natuurlijk helemaal niets met belediging te maken. Kritiek is totaal wat wat anders dan beledigen. Maar evengoed bleef deze wet sinds 1886 lange tijd onveranderd van kracht. Tot januari 2020, om precies te zijn. Majesteitsschennis werd de afgelopen jaren dan ook herhaaldelijk ingezet om politieke tegenstanders monddood te maken. Zelden of nooit is een wet in Nederland vaker misbruikt. Tijdens het regime van koning Willem III, maar ook in de roerige jaren zestig toen Provo opkwam, deelden rechters draconische straffen uit.”

Historicus Gerard Aalders

Dr. Gerard Aalders studeerde geschiedenis en werkte achttien jaar als senior onderzoeker bij het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD). Hij schreef onthullende en spraakmakende boeken over inlichtingendiensten, economische oorlogvoering, internationale betrekkingen, de Koude Oorlog, de Bilderbergconferenties en prins Bernhard, wiens nazilidmaatschap hij in 1995 onthulde. Verder is hij de auteur van een trilogie over de roof van Nederlands bezit in de Tweede Wereldoorlog en een biografie over dubbelspionne Leonie Brandt.