Vrouwen die met tbs’ers trouwen: killers-verleden geen bezwaar

Hij wordt geboren in Bismarck-Hütte, een Duits dorp dat na de Eerste Wereldoorlog Pools was geworden. Zijn moeder is alcoholiste. De drank vloeit sowieso rijkelijk in de familie. Als hij 14 jaar oud is, wordt hij in een psychiatrische instelling opgenomen. In september 1942 wordt Johann Josef Kotalla – want over hem hebben we het – hoofd van de administratie van kamp Amersfoort, waar de Duitsers onder meer Nederlandse verzetsstrijders opsluiten.

Maar Kotalla is geen – zoals de Duitsers dat noemen – Schreibtischtäter, een bureaumoordenaar. Nee, hij geeft opdracht tot maar liefst 77 executies en neemt ook zelf het geweer ter hand. Hij schept er plezier in gevangenen te mishandelen. Onder meer door de mannelijke in hun kruis te trappen, de zogenaamde Kotalla-trap. Of hij stuurt zijn hond op hen af. Kotalla krijgt levenslang.

Margarete Adelheid Samol is twaalf jaar jonger dan Kotalla. Ze woont ook in Bismarck-Hütte. Al voor de oorlog leert ze hem kennen en in de oorlog wordt het contact hersteld. Na de oorlog begint ze maandelijkse brieven aan ‘Jupp’ Kotalla te schrijven, die dan in Breda zijn straf uitzit. Op 28 december 1966 gebeurt wat niemand voor mogelijk hield: de twee gaan trouwen.

Het huwelijk wekt bevreemding. Voor het eerst na de oorlog treedt in Nederland een vrouw in de gevangenis in het huwelijk met een veroordeelde moordenaar. En ook nog eens met iemand die aanzienlijk ouder is en tot levenslang veroordeeld is. En ongeneeslijk ziek: Kotalla heeft last van zijn hart. Twee andere Duitse oorlogsmisdadigers zijn hun getuigen. Waarom? Wat ziet Samol in hem, in dit huwelijk? Twee keer per jaar komt de verkoopster uit Fulda naar Nederland om haar echtgenoot te bezoeken, onder meer met kerst. Ze logeert dan in het Cosmopolitehotel op het Bredase Stationsplein. Een paar dagen, en dan terug naar Fulda.

Waarom trouwen vrouwen überhaupt met veroordeelde moordenaars die nog gevangenzitten en die nooit meer of pas in de verre toekomst (onder toezicht) vrijkomen? Het huwelijk consumeren lukt vaak nog wel, dat lukte zelfs Samol. Maar verder? Deskundigen hebben veel verklaringen aangedragen, maar vermoedelijk verschilt het motief per geval.

In Nederland werden sinds de oorlog zeker tien van dergelijke huwelijken gesloten. En wat blijkt: de meeste met moordenaars die behalve een celstraf ook tbs hadden gekregen en bij wie er dus sprake was van een (ernstige) stoornis. Alsof dat voor de vrouwen een voorwaarde was...

Josef Kotella geeft opdracht tot maar liefst 77 executies en neemt ook zelf het geweer ter hand. Hij schept er plezier in gevangenen te mishandelen

De Utrechtse pornofotograaf

Wat te denken van Rietje? Ze is therapeute en maatschappelijk werkster in een tbs-kliniek waar drievoudig moordenaar Hans van Zon in 1967 wordt geobserveerd en trouwt in 1974 met hem, als hij nog in de gevangenis zit met levenslang.

Zeven jaar eerder, 29 april 1967. Hans van Zon is 25 en heeft een relatie met twee vrouwen, van wie hij pornografische opnamen maakt en verkoopt. Dat is in 1967 nog niet zo gebruikelijk.

De recherche vindt Coby van der Voort (37) op haar knieën aan de zijkant van haar bed in haar woning aan de Prinsengracht in Amsterdam, alsof ze voor het slapen gaan een gebed opzegt. Maar haar bovenlichaam ligt voorover op het bed en uit haar rug steekt een broodmes.

Na enige tijd komt Van Zon in beeld als dader, maar dan heeft hij al twee volgende moorden gepleegd: de roofmoorden op winkelier Jan Donse (80) en melkboer Reijer de Bruijn (47). Tijdens verhoren in december 1967 bekent Van Zon. Hij vertelt Coby te hebben vermoord omdat zij fysiek leek op zijn nieuwe vriendin en dus overbodig was.

Met een loden pijp had hij haar de hersens ingeslagen en hij had een broodmes in haar rug gestoken. Haar juwelen en een jurk gaf hij zijn nieuwe, Italiaanse vriendin cadeau. Want die juwelen en jurk stonden haar dus ook. Ter verklaring van dat broodmes zei hij:

“Ik wilde nog anale seks met Coby en dan is zo’n handvat wel handig.” Het is onduidelijk wat Rietje daarvan dacht.

Gekke Willem

Rietje is niet de enige die met een meervoudig moordenaar trouwt. Willem van Eijk is al voor twee moorden tot achttien jaar en tbs veroordeeld als hij Adri leert kennen. En daar komen nog drie moorden bij. 21 Juni 1970. Een voorbijganger vindt in een sloot langs de Achterweg in Uithoorn het geheel ontklede lichaam van de 15-jarige scholiere Cora Mantel. Ze is gewurgd en seksueel misbruikt. Ruim vier jaar later wordt in een weiland in Ter Aar het gedeeltelijk ontklede lichaam van verpleegster Aaltje van der Plaat (44) gevonden. Voor beide lustmoorden wordt de hooibergbouwer Willem van Eijk gearresteerd. Al op de lagere school wordt hij Gekke Willem genoemd. Hij droomt ervan vrouwen te vermoorden. Van de moord op Cora Mantel heeft hij spijt, die was te jong. Van die op Aaltje van der Plaat niet, die was immers al 44.

Als hij zijn straf voor beide moorden uitzit en behandeld wordt, zet hij – begin 1980 – een contactadvertentie. Adri reageert. Ze is geboren in Rotterdam, haar ouders overlijden als ze nog jong is en ze gaat naar Groningen, naar de bakkersvakschool. Als ze twintig is trouwt ze. Ze krijgt vijf kinderen en scheidt. Op dat moment staat die contactadvertentie in de krant. Twee jaar later trouwen Rietje en Willem in de gevangenis. Het is zijn kaartje naar buiten.

Zijn begeleiders denken dat een stabiele relatie met iemand als Adri hem op het rechte pad houdt. In 1990 trekt hij bij haar in. Maar het pakt anders uit. Haar kinderen verbreken het contact en het huwelijk gaat al snel bergafwaarts; Van Eijk verlaat de echtelijke boerderij in Harkstede steeds vaker om te gaan vissen. En steevast neemt hij een tas met flessen bier mee. Tegelijkertijd verdwijnen verschillende verslaafde straatprostituees. Als op televisie aandacht wordt besteed aan de verdwijning van een van hen, zegt Van Eijk dat de dader ‘aan zijn ballen’ moet worden opgehangen.

Het eerste slachtoffer, in 1995, is Annelies Reinders (31). De dader: Willem van Eijk. Hij vindt dus dat hij aan zijn ballen moet worden opgehangen. Het is niet de eerste moord die Gekke Willem van Eijk pleegt nadat hij bij Rietje is ingetrokken. De eerste was al in 1993, het slachtoffer toen: Michelle Fatol (22).

Rietje wordt gered door haar kinderen, die haar in 2000 uit de boerderij halen. In 2001 scheidt ze. Een paar maanden later pleegt Van Eijk de derde moord waarvoor hij veroordeeld wordt, die op de 34-jarige Sasja Schenker. Gekke Willem is het Beest van Harkstede geworden.

Met een loden pijp had hij haar de hersens ingeslagen en hij had een broodmes in haar rug gestoken. Haar juwelen en een jurk gaf hij cadeau aan zijn nieuwe, Italiaanse vriendin

De moordende marinier

Ook vier dodelijke slachtoffers in één keer blijkt geen belemmering. In 2003 schiet de 37-jarige Paul S. van W. in Kerkrade vier leden van het gezin Vromen dood. Het motief is klassiek, althans voor mannen: zijn vriendin Daniëla had het uitgemaakt. Uitzonderlijk is dat de ex-marinier ook haar broer, moeder en vader doodschiet. In 2006 trouwt hij – net als Kotalla – met een jeugdvriendin, Petra. Hij zit nog in tbs.

De Goenagoena-moord

De Indonesische automonteur Max Maaskamp (37) heeft als vrijwilliger in Korea al verschillende mensen gedood op het moment dat hij met een broodmes een einde maakt aan het leven van zijn ex-vriendin Yvonne Logger. 29 juli 1970, Amsterdam. Maaskamp is getrouwd en werkt als autoverkoper. Een van zijn klanten is de 22-jarige Logger.

Ze koopt een auto bij hem en ze krijgen een relatie. Voor haar verlaat hij zijn vrouw en vijf kinderen. Maar de relatie is niet bestendig. Logger is zwanger als ze die verbreekt. Uit woede gooit hij haar huisraad van de achtste verdieping naar beneden. En zet het op een drinken.

Die avond neemt hij een mes met een 17 centimeter lang lemmet mee naar café O Solo Mio in de Frederik Hendrikstraat, waar zij als serveerster werkt. Hij waagt een laatste poging haar terug te krijgen, nadat de dreiging het ongeboren kind uit haar buik te snijden niet heeft geholpen.

Als hij over ‘ons kind’ spreekt, zegt ze: “Ons kind? Dat kind kan van iedereen in dit café zijn.” Waarop Maaskamp het broodmes recht in haar hart steekt. Later zou hij zeggen: “Ik verkeerde in een roes die ze in Indië goenagoena of mataglap noemen.” Hij krijgt drie jaar en tbs.

Op 4 februari 1972 trouwt hij in gevangenis Noorderschans te Winschoten met Bartha H. De twee krijgen na de huwelijksvoltrekking ‘enkele uren voor zichzelf ’, zoals de kranten het formuleren. In een ‘vriendelijk, maar spaarzaam ingericht kamertje’.

Geen tralies, wel een bed. Twee jaar later verklaart Bartha H. zich in een interview aan De Telegraaf nader. Ze vertelt dat ze Maaskamp van vroeger kent, van de kaartclub. Ze herinnert zich dat hij er altijd ‘eenzaam en verdrietig’ bijzat. Over slachtoffer Logger zegt ze: “Ze treiterde hem en liet hem schieten. Hij was razend van verdriet en jaloezie en in een dronken bui trok hij een mes.” Het was kortom haar eigen schuld.

Ze is nog getrouwd als Maaskamp wordt veroordeeld, maar met een man die haar aan alle kanten bedriegt. In 1971 scheidt ze van hem. En begint met Maaskamp te corresponderen. Uit het interview:

“Ik vond het verschrikkelijk wat hij had gedaan, ook al waren er verzachtende omstandigheden.

In Frankrijk zou je waarschijnlijk van een crime passionnel spreken en dan is de rechter heel clement...” En: “Ik vond hem zielig. Hij trok me aan. Misschien herkende ik in hem iets van mijn eigen situatie. Ook hij had een heel ongelukkig huwelijk achter de rug, snakte naar genegenheid, tederheid.” En:

“Ik denk wel dat ik er goed doorheen kom. Ik blijf steeds denken aan later, als hij vrijkomt. We kunnen nog een paar fijne jaren hebben.”

Maar in 1975 scheidt ze alweer van Maaskamp.

De baby & de slachtpartij

Bartha geloofde dan wel niet in de onschuld van Maaskamp, maar dacht: hij heeft iets slechts gedaan, maar is geen slecht mens. Anderen geloven in de onschuld van de moordenaar met wie ze trouwen, zoals Jacqueline. Zij trouwde met Louis H., drievoudig moordenaar en verdachte in een andere moordzaak. 4 maart 1984. In de Argonautenstraat in Amsterdam-Zuid hoort een man een baby langdurig huilen en besluit de woning van zijn buurvrouw binnen te gaan. Buurvrouw Corina Bolhaar (33) heeft het touw nog om haar nek, ze is gewurgd. De huilende baby mankeert niets, is slechts hongerig. Maar Bolhaar heeft nog twee kinderen. Sharon (6) is met een riem gewurgd en heeft drie messteken in zijn hals en tien in zijn rug. Donatha (9) is acht keer gestoken, vijf keer in het hart.

De politie vermoedt dat de moordenaar de baby heeft laten leven omdat die te klein is de dader te herkennen. Kortom: een bekende van Corina heeft de moorden gepleegd. Dat blijkt te kloppen: haar ex-vriend en Hells Angel Louis H. (28) wordt aangehouden en krijgt levenslang.

Ook Jacqueline kent haar moordenaar al van voor zijn veroordeling, maar zij gelooft – in tegenstelling tot de vrouwen tot nu toe in dit verhaal – in zijn onschuld. Louis H. is erin geluisd door een liegende getuige en Peter R. de Vries. Maar ze gelooft niet dat hij nog vrijkomt.

Overigens was H. al in 1984 verdachte, maar kon hij pas in 2002 worden berecht. Niet dat hij zich in de tussentijd had gedragen: die had hij grotendeels achter tralies doorgebracht voor het plegen van andere misdrijven.

H. werd ook vervolgd voor de moord op de Noord-Ierse Joanne Wilson (29). Hij zou haar in stukken hebben gesneden en in het water hebben gedumpt. Maar de rechter zag geen wettig en overtuigend bewijs. Dan klopt het gerucht dus ook niet dat Louis H. een van haar afgehakte handen naar een clubgenoot heeft uitgestoken.

Van de moord op Cora heeft Van Eijk spijt, die was te jong. Van die op Aaltje niet, die was immers al 44

Aries advertentie

Ook Lotte (niet haar echte naam) wil graag geloven dat haar Arie het niet gedaan heeft. “Mijn verstand vertelt me dat hij het gedaan heeft, maar mijn hart zegt dat het niet waar is,” vertelde ze in een interview met – weer – De Telegraaf. Maar nu eens niet op de pagina Vrouw. 13 mei 1979. In de duinen van Oostvoorne vinden kinderen het lichaam van Stijntje van Herp (49). Ze verdween in de nacht van 26 op 27 april en is vermoord, gewurgd. De politie gaat de gangen van haar uitgebreide vrienden- en kennissenkring na. De enige die geen alibi heeft wordt aangehouden: Arie den B. (32). Hij bekent. Hij had een relatie met haar, maar had inmiddels een ander ontmoet. Ze bleef hem echter bellen – en uitschelden. Toen hij genoeg had van die scheldpartijen, van de vele verwijten die ze hem maakte, ging hij naar haar woning.

Definitief veroordeeld besluit Den B. een advertentie te plaatsen, gericht aan een ‘meisje of vrouwtje’ – of hoe ze zich ook noemt. In ieder geval iemand die ervaren heeft ‘dat de maatschappij er steeds meer op gericht is om een mens als een stille computer te doen functioneren’.

Een vrouwtje dat reageert is genoemde Lotte, een 38-jarige ongehuwde moeder van een zoon. In zijn eerste brief aan haar schrijft hij dat hij zes jaar moet zitten voor de doodslag op een vrouw. Zijn plakboek met artikelen over de zaak is bijgevoegd. Tijdens het lezen van die brief, krijgt Lotte een visioen: “Ik zag de huiskamer en het lichaam. Opeens begreep ik het: een ander was Arie voor geweest...” Haar Arie had alleen het mes uit het lijk getrokken en was toen in paniek geraakt. In een van zijn volgende brieven stelt Den B. haar een eenvoudige vraag: wil je met me trouwen?

Lotte antwoordt per ommegaande:

“Ja, ik wil!”

Na verloop van tijd krijgt Den B. verlof, vier volle dagen. Meteen geeft hij haar het rapport dat de deskundigen over hem hebben opgesteld. Ze leest dat Den B. ‘onbewust gedreven wordt zich constant in wespennesten te steken door relaties aan te knopen met problematische vrouwen’ en dat hij een psychiatrische behandeling zou moeten ondergaan, ‘omdat anders de voedingsbodem voor explosieve conflicten aanwezig blijft’. Die zinnen veranderen niets aan haar gedachten. “Voor mij zijn al die feiten geen werkelijkheid. Voor mij heeft Arie het helemaal niet gedaan. Voor mij heeft een ander het gedaan. Niet Arie.”

Een week voordat Den B. definitief vrijkomt (hij is de enige in dit verhaal die geen tbs kreeg) betrekt Lotte een vierkamerflat. De champagne staat klaar. Maar het is onduidelijk of het huwelijk stand heeft gehouden.

‘Ik vond hem zielig. Hij trok me aan. Misschien herkende ik in hem iets van mijn eigen situatie. Ook hij had een heel ongelukkig huwelijk achter de rug, snakte naar genegenheid, tederheid’

Dode kat

De overige huwelijken zijn in ieder geval gestrand, behalve die van Kotalla. Hans van Zon en Rietje scheidden in 1995 en Paul S. van W. geeft op Facebook aan dat hij (weer) single is.

Of het tussen Rutger L. en zijn nieuwe vriendin goed blijft gaan, is uiteraard nog niet bekend. L. vermoordde in 2013 op 32-jarige leeftijd zijn ex-vriendin Wendy Rutjes (30) in haar woning aan de Spaakstraat te Zevenaar.

Volgens het Openbaar Ministerie was de laatste maand van het slachtoffer er één van veel onrust en angst, omdat ze steeds werd bedreigd. L. had een dode kat bij haar huis opgehangen en haar auto onbestuurbaar gemaakt. Op de avond voor de wurgmoord zei hij tegen derden dat hij de vrouw iets aan ging doen. Hij kreeg tien jaar en tbs.

Begin juli 2021 werd zijn tbs voorwaardelijk beëindigd.

Hij wordt wekelijks gevolgd.

Veel verschillende motieven

Welke aantrekkingskracht hebben veroordeelde en nog gedetineerde moordenaars op vrouwen? De meest logische verklaring is dat de vrouwen denken dat hun man onschuldig is, al dan niet tegen beter weten in. In dit verhaal alleen zijn er al twee die dat denken. Of dachten. Een andere verklaring is dat een vrouw die alleen op afstand (per brief, telefoon, mail of tijdens bezoek) met haar echtgenoot communiceert niet door hem worden geslagen. Dit veronderstelt dus een voorgeschiedenis van (huiselijk) geweld, als kind of volwassene. En zolang hij in de gevangenis zit, kan hij ook geen overspel plegen, zoals de man van Bartha. En zal hij haar ook niet zo snel verlaten.

Andere deskundigen vermoeden dat de vrouwen denken hun mannen te kunnen redden. Of ze vinden hem gewoon zielig. Ook kunnen mannen met een slecht ontwikkeld geweten, weinig schuldbesef en/of berouw (zoals de meeste van bovengenoemden) zich vaak goed presenteren aan anderen. Ze zijn meelevend, delen complimenten uit, pakken haar in. Financiële motieven lijken in ieder geval nauwelijks een rol te spelen. Hoewel? Margarete Samol erfde bij de dood van Kotalla in 1978 het geld dat op zijn gevangenisrekening stond (7211,28 gulden) en het geld van zijn spaarrekeningen bij de Sparkasse Bremen. En ze had recht op zijn Duitse pensioen. Aan de andere kant: toen zij in 2008 stierf, liet ze zich naast hem begraven. Het blijft een raadsel.