Panorama tipt sportdocumentaires: 'Schiet hem maar neer'

“Iedereen krijgt tegenwoordig een documentaire. Als je bij RBC driemaal de bal naar voren hebt gespeeld, staat de cameraploeg voor de deur om terug te blikken. Dat allemaal bekijken omdat je nu niet naar buiten kunt, daar word je ook niet vrolijk van,” aldus Willem van Hanegem in het AD. Het aanbod is inderdaad overweldigend, maar er worden momenteel óók prachtige sportdocumentaires uitgezonden, waar je wél vrolijk van wordt. Een sportieve tipparade.

Bad Boys (2014)

Sport: basketbal Te zien bij: FOX Sports, Ziggo, ESPN.com Speelduur: 103 minuten

‘Ik duwde, schopte en sloeg wanneer ik kon’

“Buiten Detroit zal iedereen blij zijn als ze zijn verslagen,” zegt Michael Jordan in 1991, als zijn Chicago Bulls op het punt staat Detroit Pistons te onttronen als NBA-kampioen. Nee, het citaat komt niet uit The Last Dance. Het zal u vast niet zijn ontgaan dat de tiendelige ESPN-serie over het laatste jaar van Jordan bij de Bulls in première is gegaan bij Netflix.

Zelden heeft een sportdocumentaire zoveel publiciteit gegenereerd (ook de Maradona-film van vorig jaar niet, overigens ook een absolute aanrader).

Deze uitspraak van Jordan komt uit Bad Boys, een film over Detroit Pistons, de NBA-kampioen van 1989 en ’90 en ongetwijfeld de minst geliefde kampioen uit de NBA-historie. Detroit speelt geen wedstrijden, maar veldslagen. Een kwart eeuw later is de afschuw voor het spel van de Pistons nog steeds voelbaar bij voormalige tegenstanders. In Detroit wordt lelijk basketbal tot kunst verheven. “Ik duwde, schopte en sloeg wanneer ik kon,” zegt Bill Laimbeer, samen met Isiah Thomas de personificatie van het spel dat door Jordan ‘dirty basketball’ genoemd werd. De naam van de tegenstander maakt niet uit. Larry Bird, Scottie Pippen, Jordan, ze liggen allemaal gestrekt op de grond in duels met de Pistons.

Detroit is lange tijd het afvoerputje van de NBA, waar niemand voor wil spelen. Het is schitterend om te zien hoe het nietsontziende team, met ook Dennis Rodman, transformeert in een topploeg.

De groep is zo hecht, dat Rick Mahorn 25 jaar later opnieuw in tranen uitbarst, als zijn gedwongen vertrek na de eerste titel ter sprake komt.

Doordat de makers ruim de tijd nemen voor een introductie komt de film wat traag op gang, maar daarna is het smullen. Ook voor de niet-basketbal-liefhebber. Jordan geeft de Bad Boys nu alsnog de credits die ze destijds nooit hebben gekregen. “Je kunt niet je hele leven boos blijven. We hadden die zes titels met de Bulls nooit gewonnen zonder de Detroit-drempel te nemen.” 

The Lensky Project (2019)

Sport: voetbal Te zien: FOX Sports, YouTube Speelduur: 47 minuten

‘Ik moet vier keer per dag gebruiken’

“Ik gebruik niet eens heroïne meer, maar fentanyl. Dat is nog honderd keer sterker. Tja, dit is het leven van een verslaafde. Ik moet vier keer per dag gebruiken,” zegt Jacob Lensky. De eerder aangehaalde opmerking van Van Hanegem gaat over de documentaires op FOX Sports. Om doordeweeks niet alleen maar herhalingen van wedstrijden uit te zenden, is de betaalzender een aantal jaar geleden begonnen met het produceren van documentaires. Het aanbod is grandioos, maar kwantiteit is de leidraad, niet kwaliteit. Kan ook niet met zo’n productietempo. Het onderwerp is soms ver gezocht, maar soms zit er een pareltje tussen. Zoals The Lensky Project. Al is dat eigenlijk een verkeerde typering voor een dieptriest verhaal. De naam Jacob Lensky zegt u wellicht niets. Het is een linksback uit Canada die mislukt bij Feyenoord, maar daarna bij FC

Utrecht (2009-2011) wel wordt gewaardeerd. Tot zijn alcoholmisbruik uit de hand loopt. Lensky: “Ik belde meestal Bruno’s Pizza. Ik zei: Kun je niet stiekem 24 blikken bier aan de bestelling toevoegen?”

Dat lekt uit, net als de tuchtzaak in Zeist waar hij een schorsing aanvecht en tijdens de pauzes twee flessen whisky op het toilet naar binnen werkt. Lensky is niet te helpen en moet FC Utrecht verlaten.

FOX zocht hem vorig jaar op in Canada. Lensky ziet er prima uit en als hij met zijn ouders oude plakboeken doorbladert, lijkt er weinig aan de hand. Schijn bedriegt, het gaat inmiddels nog veel slechter met Lensky dan in Utrecht. Hij is verslaafd, enorm verslaafd. “Het gaat allang niet meer om high worden.

Ik kan geen werk krijgen en niets met mijn leven doen, omdat alles in het teken staat van het voorkomen om ziek te worden.” Dit is geen documentaire met een happy end. De beelden van Lensky die wanhopig met zijn dealer belt en vervolgens een shot zet zijn hartverscheurend. “Maar als het ook maar één kind helpt mijn fouten te vermijden, is het ergens goed voor.”

Catching Hell (2011)

Sport: honkbal Te zien: FOX Sports, ESPN.com Speelduur: 103 minuten

‘Schiet hem neer!’

“Dit verhaal is groter dan honkbal zelf,” zegt een commentator in de slotfase van Catching Hell. Me dunkt! Ik ben helemaal niet geïnteresseerd in honkbal en heb zelfs nog nooit een wedstrijd gezien, maar dit is de documentaire die de meeste indruk heeft achtergelaten. Wat een verhaal! Het gaat over Chicago Cubs, dat in 2003 op de rand staat van de World Series, de Amerikaanse honkbalfinale.

Dat kan eigenlijk niet, de supporters zijn ervan overtuigd dat de club is vervloekt. Of zoals een fan zegt: “Hopen op succes van de Cubs is net zoiets als iemand die na zes huwelijken nog steeds gelooft in de liefde.”

De Cubs, voor het laatst kampioen in 1908, moet nog één wedstrijd winnen voor de finale. Daarvoor heeft het in eigen stadion twee kansen. Bij de eerste mogelijkheid staat het 3-0 in de achtste inning, het is bijna gedaan. Maar dan wordt er een bal richting de tribune geslagen. Supporters springen op om de bal te vangen, ze verhinderen Chicago’s Moisés Alou zo ongewild om hetzelfde te doen. Dat zou de overwinning een flinke stap dichterbij brengen. Supporter Steve Bartman raakt de bal, net als Alou, daardoor vangen ze hem allebei niet. Alou is woedend, het hele stadion, of eigenlijk de hele stad, daarna ook. Bartman wordt steeds in beeld genomen en doordat het incident de hele wedstrijd kantelt – het scorebord is versprongen van 3-0 naar 3-8 – is Bartman getransformeerd van een anonieme 26-jarige supporter in staatsvijand nummer één. “Sla hem!” “Schiet hem neer!” Het regent bier, pizza en dreigementen. Het hele stadion scandeert ‘ass-hole, asshole’. De beveiliger die Bartman afvoert en in veilige haven brengt, kan de tranen niet bedwingen als ze acht jaar later terugdenkt aan die avond. Behalve publiekelijke excuses heeft Bartman nooit meer iets van zich laten horen, ondanks de aanbiedingen van honderdduizenden dollars om mee te werken aan boeken en documentaires.

Icarus (2017)

Sport: wielrennen/algemeen Te zien: Netflix Speelduur: 121 minuten

‘In Rusland wordt hij zeker geëxecuteerd’

“We zijn bedriegers van het hoogste niveau.” Filmmaker en fanatiek amateurwielrenner Bryan Fogel heeft een heel andere documentaire voor ogen dan het uiteindelijk is geworden. Hij fietst de Haute Route, een zevendaagse loodzware amateurkoers in Frankrijk, eerst clean, een jaar later met doping. Dat wil hij doen met een Amerikaanse dopingwetenschapper, maar die trekt zich terug. Hij weet nog wel iemand die Fogel kan helpen: Grigory Rodchenkov, de grote baas van het anti-dopinglab in Rusland. Of beter gezegd: dé dopingdokter van Rusland. Die moet hem helpen met de stimulerende middelen en tegelijkertijd zorgen voor negatieve dopingtests. “Als het mij lukt, kan elke atleet ter wereld ermee wegkomen,” aldus Fogel over zijn drijfveer. Tijdens het proces komt het grote Russische dopingschandaal naar buiten, Rodchenkov vlucht naar Los Angeles, naar Fogel.

Met gevaar voor eigen leven ontleedt hij het Russische systeem dat talloze olympische medailles heeft opgeleverd, tot in het kleinste detail. Om zijn veiligheid te garanderen spreekt hij niet alleen met Fogel en de FBI, maar ook met The New York Times.

Twee collega’s van Rodchenkov zijn in Rusland dan al onder verdachte omstandigheden gestorven. “Het belangrijkste is dat hij niet wordt teruggestuurd naar Rusland, daar wordt hij zeker geëxecuteerd,” wordt gesteld op een advocatenkantoor.

Het is een bizar verhaal waarvan alle instanties onderschrijven dat het klopt, behalve de Russische uiteraard. De documentaire is in 2018 bekroond met een Oscar.

De Verlossende Goal (2016)

Sport: voetbal Te zien: FOX Sports en YouTube Speelduur: 55 minuten

Het Rotterdamse voetbalwonder in Eindhoven

De meeste Feyenoord-documentaires van FOX Sports heb ik wel gezien. Ze zijn aardig, maar vooral interessant voor diegene met een bovengemiddelde interesse in Feyenoord.

De Verlossende Goal is anders en overstijgt het clubsentiment. De documentaire begint en eindigt met een veldbestorming. Eerst komen boze supporters het veld op als degradatiekandidaat (!) Feyenoord thuis verliest van Fortuna Sittard, twee jaar later om de bekerwinst tegen FC Den Bosch te vieren.

Het is nu niet meer voor te stellen hoe diep Feyenoord eind jaren tachtig/begin jaren negentig is gezonken. In De Kuip hebben de paar overgebleven supporters bij wijze van spreken alle ruimte om te picknicken. Arnold Scholten, bijgenaamd De Witte Socrates, schetst de financiële situatie treffend: “Je ziet tegenwoordig dat spelers hun shirtje in het publiek gooien. Als je dat toen deed, moest je ’m echt op gaan halen, want er lag geen ander shirtje klaar.”

Een bekerzege op bezoek bij PSV betekent de ommekeer. Feyenoord wint met 1-0, de verlossende goal is van Henk Fraser en de kranten schrijven zelfs over een ‘voetbalwonder’. Alleen al de beelden van Romario, Kiprich en Van Breukelen maken deze uitzending de moeite waard. En na het zien van deze beelden hoef je Fraser die zijn wens om ooit hoofdtrainer te worden in De Kuip bagatelliseert, nooit meer serieus te nemen.