Vriend en biograaf Vincent de Vries haalt herinneringen op aan overleden Fernando Ricksen

De zon schijnt volop in Zwolle. Vincent de Vries, geboren en getogen in de Overijsselse hoofdstad, zit op het terras van café Bennies in de Basis driftig te zwaaien. Grote kerel, grijze krullen. De man die Fernando Ricksen namens Panorama, waar hij jaren voor schreef, in Rusland voor het eerst ontmoette en van lieverlee zijn biograaf werd, zijn manager, zijn buddy. “En zijn stem,” zegt De Vries, nippend aan een zwarte koffie. Hij gaat maar direct naar 30 oktober 2013, de dag dat Ricksen hét vertelde. “Eigenlijk moet ik nóg iets verder terug,” zegt De Vries bijna verontschuldigend. “Ik had het boek gelezen van Andy van der Meijde, die alles gedaan had wat God verboden heeft. Toen dacht ik: Jezus, als er íemand betere en mooiere verhalen heeft die minstens zo erg zijn, dan is het wel Fernando.

Ik heb hem leren kennen in Rusland, waar hij bij Zenit Sint Petersburg speelde, met Dick Advocaat als trainer. Ik ging vooral voor Advocaat op reportage, maar het leek me ook leuk om Fernando te portretteren. Vooral omdat hij geen doorsneevoetballer was, maar een beetje een bad boy. Ik wist alleen niet dat hij zó erg was. Ik ben drie dagen met hem opgetrokken en ik heb toen de meest bizarre dingen meegemaakt. We gingen z’n salaris ophalen bij de club, hij had een plastic tas mee, want alles werd cash uitgekeerd en het was omgerekend ruim een ton. Op de terugweg werden we aangehouden door de politie, omdat hij over een doorgetrokken streep had gereden. Hij zei: Even die gasten omkopen. Maar omkopen mag niet, je mag niets aan de politie geven. Daar wist hij wel raad mee: hij legde een stapeltje geld op het dashboard. Die agent pakte het en hij mocht doorrijden.

’s Avonds zijn we naar allerlei striptenten geweest, ik mocht niet alles opschrijven wat daar gebeurde, maar dat kun jij wel raden. Hij had ook ooit vier van die meiden in zijn huis wonen, een jaar lang. Daar neukte hij ook mee in zijn tijd als voetballer. Op den duur had hij geen geld meer en dat terwijl hij zoveel verdiende. Hij had wel honderd vrienden in Rusland, daar kocht ie dan een first class ticket voor naar New York, om daar te feesten. Dat kostte gewoon een paar ton. Of we gingen naar een discotheek in Sint Petersburg en dan zei hij: ik betaal alles. Ja, niet alleen voor mij hè? Voor de hele zaak. Weer een ton.”

Orgies

Over de escapades van de Heerlen geboren voetbalprof heeft De Vries later wel geschreven in het boek Vechtlust dat hij over Fernando Ricksen heeft gemaakt. Niet in Panorama, en het nakomen van die afspraak zorgde voor veel vertrouwen bij de voetballer. “Onze relatie werd, onder meer door het boek dat ik schreef, steeds closer. En hij vertelde steeds meer. Ach, hij heeft zoveel dingen meegemaakt. Echt asociale dingen, met vrouwen en drugs, niet normaal. Was ie uitgegaan met spelers van zijn team, stond ie op de taxi te wachten op een plek waar ook allemaal uitgaande meiden stonden. Dan zei hij: Ja, jij, jij, jij en jij. Gingen die wildvreemde meiden de taxi in, naar zijn huis, paar spelers mee en had ie een orgie thuis. Hij was bekend, bekendheid geeft macht en macht erotiseert.

Hij heeft ook een kind verwekt. Stond zijn auto bij AZ, was er een briefje onder zijn ruit gedaan: Ik wil seks met je, bel me. En dan belde hij meteen. Zes maanden later kwam die vrouw terug met een dikke buik. Kocht ie haar af voor een ton. En in Engeland stond ie vaak op de voorpagina van The Sun. Dat was juist de plek waar hij níet moest staan, want achterop was de sportpagina. Zo ging het ook met die Katie Price, die seksbom met wie hij naar een hotel was geweest. Hij zei: Al die paparazzi, ik leek Brad Pitt wel. Hij kreeg een boete van 25 duizend pond, want de club had nog zo gewaarschuwd: tijdens de charity-avond waar de spelers van Glasgow Rangers moesten opdraven mocht niemand zich met haar inlaten. Maar zij zat meteen op schoot bij Fernando en toen zijn ze nog naar een nachtclub gegaan. Over de boete zei hij: Het was elke cent waard.”

Raar praten

Toen De Vries in Rusland was, had hij helemaal niet de intentie om vrienden te worden of een boek over de voetballer te schrijven. “Al die boeken van Gijp en Kieft waren er ook nog niet eens. Maar ik hield wel contact, een keer per jaar spraken we af, en dan ook weer een hele tijd niet als ie weer eens van het padje was. Toen kwam hij terug bij Fortuna, waar hij als voetballer was begonnen, en spraken we weer af. Ik zei: Ik wil een boek over je maken. Hij zei: Prima, kom maar langs. We gingen zitten om te praten en hij vertelde zoveel, Jezus, nog veel meer dan ik toen al wist. Ik moest alleen nog een uitgever vinden. Dus ik heb Johan Derksen gebeld, want hij gaf voetbalbiografieën uit. Ik zei: Fernando wil wel praten. Binnen twee seconden was het geregeld, ik hoefde geen synopsis op te sturen, mocht zelf weten hoe dik het zou worden en op de vraag of het in de ik-vorm mocht zei hij: Zie maar. Als je het 1 september maar af hebt, anders heb je een probleem.

Fernando was toen, januari 2013, niet ziek, er was nog niets aan de hand. Toen het boek klaar was, stond er dus geen letter over ALS in. Halverwege dat jaar had hij de ziekte wel al, maar dat wist ie nog niet. Hij praatte wel een beetje raar soms, en iedereen dacht dat dit van de drank was. Hij zei dat dit niet zo was, maar dat werd natuurlijk niet door iedereen geloofd. En toen, in oktober, ging het boek naar de drukker, we maakten een afspraak om erover te vertellen in DWDD. Twee weken daarvoor ben ik naar hem toe gegaan om de boekpresentatie-tour door te nemen, we gingen onder meer ook naar Limburg omdat Mark van Bommel het voorwoord had geschreven. Het eerste wat hij zei was: Ik heb een kutbericht gehad, ik ben in het ziekenhuis geweest en ze denken dat ik ALS heb. Ik wist helemaal niet wat dat was… De dag na de DWDD-uitzending zou hij een second opinion krijgen. Maar eigenlijk wist hij voor zichzelf al zeker dat ie het had. Hij had het nog aan niemand verteld, ik was de enige die het wist. En zo gingen we naar Matthijs.”

‘We gingen naar een discotheek in Sint Petersburg. Zei hij: ik betaal alles. Ja, niet alleen voor mij hè? Voor de hele zaak. Kostte hem een ton’

Dat ze samen naar de studio in Amsterdam gingen was logisch. Vincent was niet alleen een vriend geworden, maar ook schrijver van het boek Vechtlust en hoorde er natuurlijk bij te zijn. De Vries draait de film nog eens af. “Wij liepen de trap op naar boven, want daar vonden de voorgesprekken plaats. Het was anderhalf uur voor de uitzending. Ik loop naast Fernando en ineens zegt ie: Ik ga het gewoon zo zeggen. Wat ga je zeggen? Dat ik ALS heb. Ik moest even slikken. We spraken erover met een redacteur en die was meteen helemaal van slag. Toen werd Matthijs erbij geroepen en het hele programma op z’n kop gegooid. Matthijs vroeg aan Fernando: Kun je het aan? Ja, zei Fernando, ik kan het aan. Ze spraken af dat ze het eerst luchtig zouden houden, eerst iets over Katie Price, beter bekend als Page 3-girl Jordan, zijn neukertje in Schotland toen hij voor de Rangers speelde.”

Ricksen liet wel zien nog over humor te beschikken, want toen Matthijs vroeg hoe hij het voor elkaar kreeg om de zo begeerde bimbo aan de haak te slaan, antwoordde hij gevat: “Misschien heeft zij míj wel aan de haak geslagen.” De Vries: “Ja, Fernando bleef zijn humor houden, tot vlak voor zijn dood. Heel opmerkelijk vond ik dat.” Het gesprek met Matthijs ging daarna helemaal de mist in. “Hij kon het helemaal niet aan,” zegt zijn biograaf. “Kreeg geen woord uit z’n mond. Schoot direct vol. Ik had voor de zekerheid een microfoon opgespeld gekregen en toen Fernando omkeek heb ik het proberen uit te leggen. Ja, en toen ging het los. Ik kreeg binnen een half uur 200 appjes. Het sloeg in als een bom.”

Vier maanden te leven

In het boek stond niets over ALS maar doordat Fernando er op tv over had verteld, ging de verkoop wel als een dolle. “Er zijn er meer dan 100.000 verkocht en dat komt vooral door DWDD”, zegt de schrijver. “Als je in dat programma kwam, ging het sowieso een stuk harder met de verkoop, even aanschuiven betekende de jackpot. Je hoefde je boek dan alleen maar even omhoog te houden. Maar Fernando’s optreden had natuurlijk nog veel meer losgemaakt. De volgende dag hadden we weer een boekpresentatie, en toen is hem verteld dat hij inderdaad ALS had. Hij kreeg te horen dat hij nog maar vier maanden te leven had. Hij had de meest progressieve vorm. Het werd uiteindelijk zes jaar.”

Vincent sprak Ricksen voor het eerst in 2008, toen was de voetballer nog een echte schuinsmarcheerder, zachtjes uitgedrukt. Ze hielden contact, ook toen hij weer in Nederland ging voetballen. “Maar hier heb ik al die spannende dingen niet meegemaakt hoor”, zegt de journalist. “Ik ben hier bijvoorbeeld nooit met hem naar de hoeren gegaan.” In Rusland wel? Lachend: “Nee niet naar de hoeren, wel naar striptenten. Dan had ie z’n geld weer in een zak meegenomen, flikkerde ie al het geld op tafel, het leek wel Monopoly! En dan gaf ie iedereen te drinken. We gingen uiteten op de raarste plekken, daar liepen mensen met geweren, een en al maffiosi daar, die moesten dan beschermd worden door die zwaarbewapende gasten.” Dat was in de tijd dat Fernando een sterke kerel was, een vrouwenmagneet, en een angstgegner op het veld. Daar was door zijn ziekte al snel weinig van over, maar De Vries piekerde er niet over om zijn vriend los te laten.

Het nieuws over de ziekte verspreidde zich snel in de voetbalwereld en uit empathie werd de onfortuinlijke Limburger overal uitgenodigd, en Vincent ging mee. Op verzoek van Fernando, die zelf steeds minder kon. “Het was niet normaal waar hij allemaal voor gevraagd werd. Bij Cristiano Ronaldo in Madrid, bij Sepp Blatter, de hoogste baas van de FIFA, op het hoofdkantoor in Zurich en ik heb ook Johan Cruijff mogen ontmoeten. Allemaal hotemetoten, die Fernando uitnodigden om hem te steunen. Die Blatter had gewoon een A4tje uitgeprint en op zijn knie liggen van Wikipedia, wist niks over Fernando maar wilde goede sier maken. Dat maakte ons niet uit, wij gingen gewoon lekker met de wereldbeker op de foto. En Blatter bleef maar appen, serieus, of we ook naar de gouden bal-verkiezing wilden. Daar kwam hij Ronaldo tegen en Ronaldo zei: Kom een keer naar Madrid! Ja is goed, zeiden we dan, ervan overtuigd dat we nooit meer van hem zouden horen.

Een paar weken later had die bekende zaakwaarnemer van hem, Jorge Mendes, geregeld dat we in de vipruimte van het Bernabeu mochten komen om Ronaldo weer te ontmoeten.” En toen er een Johan Cruijff-court geopend werd in Como werd de zieke voetballer daarvoor uitgenodigd. “Dat was heel bijzonder: Cruijff zei iets van: je bent nog zo jong, hebt nog zoveel jaar te leven, kop op. Dat was ontroerend. En wie was er eerder dood? Cruijff. We gingen ook naar de City Swim van ALS, waar Máxima altijd aan meedoet. Ik heb het startschot gegeven, want dat kon Fernando niet meer.”

Niemand kwam meer

Voor De Vries ging er een wereld open, toen die van Fernando aan het instorten was. “Ik zat telkens op zijn bagagedrager”, aldus de schrijver. Maar kreeg hij voor zijn buddy-diensten ook betaald? “Nee joh. We waren gewoon bezig met een tweede boek. Fernando zei: Ik leef nog vier maanden, ga me maar volgen, en dan vertel ik alles over mijn ziekte. Dat moest van hem ook de ondertitel worden: Leven met ALS. Maar die vier maanden werden dus zes jaar.”

Zoals afgesproken werd het boek uitgebracht pas na Fernando’s dood. Van de opbrengst ging een derde naar ALS, een derde naar Fernando’s vrouw en een derde naar de schrijver. De Vries’ bedoelingen werden niet door iedereen als oprecht gezien. “Nico Dijkshoorn schreef een column dat we het allemaal wél wisten. Dat die hele toestand bij DWDD met voorbedachten rade was. Nou, niemand wist het. Iemand schreef in die tijd ook: De PR-campagne van Johan Derksen gaat over lijken. We zouden misbruik maken van en geld verdienen aan een doodzieke voetballer. Dat is echt niet waar.”

‘Fernando bleef roerloos liggen na de aftrap. Ik dacht echt: hij is dood. Maar hij kwam weer bij en zei: Oh, was een schwalbe. Hij bleef die humor houden’

De laatste twee jaar van zijn ziekte verbleef Ricksen in een hospice in Schotland, waar Ricksen uitzinnig populair is vanwege zijn Rangers-tijd. “Ik ging elke maand wel twee keer bij hem langs”, zegt De Vries. “Ten eerste vanwege het boek, maar ik steunde hem ook echt, want er kwam bijna niemand nog langs. Dat is toch asociaal? Eerst al die grootheden, toen niemand. Ja, Arthur Numan, Gio, Ronald de Boer, die bleven hem trouw. En een politieagent uit Limburg, Roy Knez, dat was een goede vriend. Fernando heeft nog twee maanden bij hem in huis gewoond. Fernando had samen met zijn vrouw een huis in Spanje, maar dan had ie weer ruzie met haar, dat was vaak een enorm gedoe. Ik ging vaak naar Schotland met Fernando, steeds weer voor events waar hij was uitgenodigd. Dan gingen we naar kroegen waar die supporters zaten, anekdotes vertellen. Echte Rangers-pubs, met shirtjes van alle grootheden aan de muur. Ik heb een shirt van Fernando na zijn dood meegenomen en opgehangen. Nu hangt hij tussen de iconen van Rangers, waarvan ik de helft overigens helemaal niet ken. Ik dacht: dat shirt hoort hier.”

Van Hanegem huilt

Op den duur kon Fernando Ricksen niet meer praten. Maar De Vries bleef komen. “Dan communiceerde hij via een spraakcomputer, dan kon hij met z’n ogen woordjes maken. Dat beurde hem op, dat heeft zijn leven aangenaam verlengd. Hij kon gewoon weer communiceren via Whatsapp. En hij bleef die humor houden. Dan zei ik hoe laat ik kwam en dan zei hij: Dan blijf ik wel thuis. Hij kon geen kant op. Ik moest ook altijd Autodrop meenemen, kon ie zo lekker op zuigen. Ik deed er een in z’n mond, maar hij was al helemaal verlamd en had dat ding ingeslikt en zat vast in z’n keel. Ik daar op al die alarmbellen drukken, kwamen die verpleegsters aanrennen en al snel begonnen ze op z’n rug te slaan tot dat ding er weer uitkwam. Je hebt me bijna vermoord, zei Fernando. Dat was een mooi artikel geweest: Biograaf vermoordt hoofdpersoon! Zoveel humor, daar snapte ik niks van. Hij ging bijna dood.”

De Vries dacht eerder al dat zijn vriend de geest had gegeven, toen hij midden op het veld van Ibrox neerviel. “Er werd een charity-wedstrijd voor hem georganiseerd bij Rangers. Misschien heb je de beelden gezien, staande ovatie. Hij strompelde het veld op, ondersteund door Ronald de Boer, want Fernando kon bijna niet meer lopen. Hij deed de aftrap en viel om. Bleef roerloos liggen. Ik dacht echt: hij is dood. Het stadion was muisstil. Later kwam ie bij en ik vroeg: wat gebeurde er? Oh, was een schwalbe, zei hij. Later zei hij wel ook nog dat het een ideale dood zou zijn geweest, zo op de middenstip. Hij kreeg ook nog een benefietavond bij Fortuna. Als je zag wie daar allemaal waren: Shota Arveladze, Roy Makaay, Willem van Hanegem… Die Van Hanegem moest enorm huilen! Fernando mocht vijf minuten meedoen, dat waren zijn laatste minuten als voetballer. Dat shirt wat ie aanhad kreeg ik van hem. Met handtekening. Dat kon ie toen nog, een handtekening zetten. Hangt nog altijd op mijn kamer.”

'Je kunt zeggen: hij heeft het zes jaar volgehouden, maar eigenlijk heeft 'ie drie jaar te lang geleefd. Alles viel weg, verschrikkelijk. Alles raakte verlamd'

Het ging steeds slechter. “Vaak zeiden we niks tegen elkaar als ik bij hem op bezoek was. Keken we voetbal. Op het eind woog hij ook nog maar dertig kilo. De laatste keer dat ik kwam, zeiden die mensen van de hospice: Kom maar een andere dag, het gaat niet zo goed. Maar Fernando wist dat ik zou komen, dus ik ging toch naar hem toe. Ik vroeg: Hoe gaat het? Hij zocht naar letters met z’n ogen…T..I..R… steeds viel z’n hoofd omlaag. Uiteindelijk stond er TIRED. Hij viel in slaap, ik heb hem een kus gegeven en ben gegaan. Een paar dagen later was ie dood.”

Fernando als handbagage

Fernando’s vrouw vroeg of Vincent de kist wilde helpen dragen. “Dat vond ik wel heel tof. Ik ging naar de dienst, zat ik gewoon naast Steven Gerrard! Later is hij gecremeerd en omdat zij geen visum kreeg vroeg Fernando’s vrouw Veronica of ik Fernando wilde ophalen in Schotland en naar Nederland wilde brengen. Ja, de urn dus. Heb ik eerste de KLM gebeld, hoe dat in z’n werk ging. Oh dat kon wel in het ruim! Ik zeg: Dat flikkert er dan toch allemaal uit? Toen mocht ik het als handbagage meenemen, als het maar niet herkenbaar was als urn. Heb ik hem in een rugzak gedaan. Ik heb hem toen in Schotland op mijn hotelkamer gezet, maar ik dacht: Tering, als ze de boel gaan opruimen moeten ze niet Fernando meenemen of opzuigen. Dus ik heb hem opgepakt en ben toen naar de plek gegaan waar hij het liefst was: de kroeg. Daar stond ie dan, naast me op de bar. Later heb ik een taxi genomen en Fernando nog symbolisch het stadion laten zien, toen naar de airport. Zo’n gast van de beveiliging vroeg: Wat zit daar in? Ik zeg: Fernando. Die man moest ontzettend huilen. En toen heb ik hem mee naar Zwolle genomen en nu staat hij in een pilaar in Sittard.”

Vincent moet geregeld lachen. Hij is niet het sentimentele type, koestert de hilarische momenten met zijn vriend. Dan, ernstig: “Je kunt zeggen: hij heeft het zes jaar volgehouden, maar eigenlijk heeft ie drie jaar te lang geleefd. Alles viel weg, verschrikkelijk. Alles raakte verlamd. En je weet dat je stikt hè? Je weet hoe je dood gaat, bij hem is het wel in z’n slaap gebeurd, gelukkig.” En nu? Hoe kijkt de biograaf nu op de laatste jaren van zijn vriend terug? Eerlijk: “Ik ben blij dat hij dood is.”