Fatale Facebook-post

Foto boven: slachtoffer Meareg Amare met zijn nichtje.

Het is 3 november 2021. Professor Meareg Amare (60) krijgt die ochtend een ijskoud onthaal aan de Bahir Dar University. Zijn collega’s negeren hem. De studenten, die hem altijd op handen hebben gedragen, groeten niet. De uitstekende reputatie van de hoogleraar Analytische Scheikunde doet er niet meer toe. In een werkkamertje dwingen de bestuursleden van de universiteit hem zijn ontslagbrief te tekenen. Met één krabbel zet Meareg een punt achter zijn indrukwekkende academische loopbaan.

Tegen tien uur ’s ochtends stapt hij in zijn oude vertrouwde Toyota Yaris. Het is een kwartiertje rijden van de campus naar zijn woning bij het populaire Lake Tana. Hij woont er al ruim dertig jaar met zijn vrouw Nigist (57). Ze hebben er vier kinderen zien opgroeien. Meareg heeft de rit honderden keren afgelegd, maar deze keer is anders. Heeft hij de motorrijders gezien in zijn spiegels? Aangekomen bij zijn woning is het gevoel van naderend onheil niet meer te ontkennen.

Gewapende mannen

Zodra hij uitstapt om de poort te openen, weet de professor zich omringd door gewapende mannen in legeruniform. Na wat waarschuwingsschoten knalt een van de belagers de professor van dichtbij neer. Het eerste schot treft zijn been, de tweede zijn borstkas. De soldaten kijken smalend toe hoe Meareg het uitschreeuwt van de pijn terwijl zijn vrouw zich een weg baant door de mensenmassa. Niemand durft een hand uit te steken, ook de aanwezige politiemensen niet. De ambulance kan, of beter gezegd: mág er niet door. Zo bloedt Meareg langzaam dood in de armen van zijn ontroostbare vrouw. Onder het oog van de politie plunderen de moordenaars ondertussen hun woning. De soldaten overwegen ook de rouwende weduwe dood te schieten. “Maar we gaan onze kogels niet aan jou verspillen,” bijt een soldaat haar toe. “Jij zult je hele leven blijven rouwen.”

Pas in de vooravond, zeven uur na de moord, voert een wagentje van de gemeente het stoffelijke overschot weg. De locatie van zijn ‘graf’ is nog altijd niet bekend. “De lijken van onze broeders werden ook niet begraven. Die zijn door aaseters opgevreten!” In de ogen van zijn beulen is Meareg een ‘terrorist’. Dit behoeft enige uitleg. We zullen het kort houden.

Opruiende berichten

Meareg komt oorspronkelijk uit Tigray, een opstandige regio in het noorden van Ethiopië. Na jarenlange spanningen breekt hier op 3 november 2020 een burgeroorlog uit. Op die datum, precies een jaar voor de moord dus, voert het Tigray People’s Liberation Front (TPLF) een dodelijke verrassingsaanval uit op het Ethiopische leger. Het leidt tot vreselijke vergeldingsacties. Volgens internationale waarnemers woedt er een ‘stille genocide’ in Tigray met buitenrechtelijke executies, massaverkrachtingen en een schrijnende hongersnood. In de rest van Ethiopië krijgen Tigrayers als Meareg te maken met discriminatie, bedreigingen en fysiek geweld.

Op social media vindt deze haat een vruchtbare voedingsbodem. Meareg zit zelf niet op Facebook, maar zijn kennissen zien hun tijdslijnen snel gevuld worden met opruiende berichten. Zelfs vrienden en buren roepen op het ‘uitroeien’ van Tigrayers, oftewel ‘terroristen’. ‘BDU Staff’, de officieuze Facebook-pagina van de universiteit, doet er een schepje bovenop met een persoonlijke aanval op Meareg. Als Tigray zou hij terrorisme financieren met geld dat hij van de universiteit heeft gestolen. Bewijs is niet nodig. Er zijn al verschillende vooraanstaande Tigrayers, waaronder twee hoogleraren, vermoord vanwege dergelijke aantijgingen. De studenten die het voor hun professor durven opnemen, krijgen zelf bakken met haat over zich heen. “Jullie moeten zijn bloed drinken!”

Meareg reageert schouderophalend wanneer zoon Abrham hem waarschuwt. Hij ziet niet waarom iemand een hoogleraar zonder politieke affiniteit te grazen zou nemen. “Is dit wat mensen op Facebook uitspoken? Ik denk dat ze niks beters te doen hebben. Focus gewoon op je eigen leven.”

Algoritme

Abrham ziet het gevaar wel in en rapporteert medio oktober al de opruiende teksten tegen zijn vader. Maar Facebook heeft op het kantoor in Kenia slechts zo’n twintig medewerkers in dienst, die de content van 120 miljoen Ethiopiërs moeten ‘moderaten’. Op 11 november verwijderen ze, met excuses, de berichten op BDU Staff omdat deze ‘indruisen tegen de richtlijnen’. Het komt ruim een week ná de moord. Een maand later bevestigt Facbooks eigen toezichtraad dat het nalatig is geweest in Ethiopië.

Volgens klokkenluider Frances Haugen heeft Facebooks moederbedrijf Meta maandenlang bewust allerlei alarmbellen en verontrustende rapporten over Ethiopië genegeerd. Datzelfde is in 2017 al gebeurd met de massamoord op moslims in Myanmar.

Het is tijd om het miljardenbedrijf ter verantwoording te roepen, meent Abrham. Want hij weet zeker dat zijn vader nog geleefd zou hebben als Facebook eerder naar de noodkreten geluisterd zou hebben. Hij is daarom een van de initiatiefnemers van een internationale rechtszaak tegen Meta. De eis: een schadefonds van bijna 1,5 miljard euro voor slachtoffers van geweld dat op Facebook is aangewakkerd.
Afgelopen oktober concludeert Amnesty International in een rapport dat Facebooks algoritme ‘olie op een toch al hevig brandend vuur heeft gegooid’, hetgeen heeft bijgedragen aan de moord op de professor. Toch valt het nog te bezien of Facebook ooit die megaclaim moet ophoesten. De kans dat Mearegs moordenaars zich voor een rechtbank moeten verantwoorden is waarschijnlijk kleiner. Terwijl Mearegs vrouw en kinderen in ballingschap leven, hebben de soldaten zijn woning ingelijfd.

Moord in Ethiopië

De huidige situatie in Ethiopië, van oudsher een toeristische trekpleister, is in de woorden van het ministerie van Buitenlandse Zaken ‘zorgelijk en gespannen’. In sommige regio’s heerst de noodtoestand. Het is niet verwonderlijk dat er al jaren geen betrouwbare misdaadcijfers zijn gepubliceerd. Wel staat vast dat Tigrayers, puur vanwege hun afkomst, veel vaker slachtoffer zijn van geweldsmisdrijven als beroving, verkrachting en moord. De wetshandhavers kijken weg, de regering vergoelijkt het. Minister-president Abiy Ahmed zet de toon wanneer hij in het parlement de massaverkrachtingen door regeringstroepen bespreekt. “Die vrouwen in Tigray werden alleen maar gepenetreerd door mannen. Onze troepen werden gepenetreerd door messen.”