Hoe is het in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI)?

Panorama heeft het verhaal van de Nederlandse misdaad vaker verteld. Lange tijd was er in Nederland niet zo heel erg veel aan de hand op het criminele vlak. Je had inbrekers, je had souteneurs, je had gokbazen, je had pornobazen (maakte Nederland geen probleem van, zelfs kinderporno werd tot in de jaren tachtig vrij verhandeld hier, ja, we zouden ons kapot moeten schamen) en je had hasjdealers. Met die laatste categorie gingen we uiteindelijk écht de mist in. Hasj werd heroïne, heroïne werd cocaïne. De misdaad verharde zich in de polder vanaf eind jaren tachtig, begin jaren negentig. De tijd dat Holleeder en consorten tegen de lamp liepen. En toen leek er nog niet zoveel aan de hand.

Oké, de Zeedijk in Amsterdam was een no go-area, je autoradio kon je destijds niet in de je auto laten zitten – weet u nog, de autoradio op een slee? – en de spuiten waren bij wijze van spreken niet aan te slepen. En toch had het gewone volk niet zo heel erg veel last van criminaliteit. Dat hebben we in principe nog steeds niet, mits je oude moeder de telefoon niet opneemt wanneer zogenaamd de bank belt. Of de deur niet opendoet, als er een ‘bankmedewerker’ met een pinapparaat op de stoep staat. Alleen: criminelen onderling zijn veel en veel harder geworden. Omdat de belangen steeds groter zijn geworden.

DE EBI IN VUGHT IS EEN FASCINERENDE GEVANGENIS. HET IS ALS HET WARE EEN ONGEKEND STRENGE GEVANGENIS IN EEN GEVANGENIS

Zeker in de drugswereld gaat het om steeds meer geld. Krankzinnige bedragen, je kunt er zo goed als niets bij voorstellen. Het Openbaar Ministerie in Nederland is er niet eens zo heel erg loslippig over. In België wel. Yve Driesen, de directeur van de federale politie aldaar: “In 2021 werd negentig ton coke in beslag genomen door de douane in de haven. Dat is goed voor een straatwaarde van 4,5 miljard euro. Als je rekent dat we tien tot twintig procent van de cocaïne in beslag kunnen nemen, dan betekent dat dat tachtig tot negentig procent ontbreekt. Het gaat dus nog altijd over tientallen miljarden euro.”

En dat is België, waar de drugs vooral via de haven van Antwerpen worden gesmokkeld. Maar onze haven in Rotterdam is meer dan twee keer zo groot. Daar komt véél méér binnen. En waar zorgt dat voor? Voor heel erg veel ruzie en voor heel erg veel gedoe. Nederlandse misdadigers, daar las je vroeger over in de boeken van Appie Baantjer. Tegenwoordig kunnen we erover lezen en het bekijken in Mocro Maffia. De belangen zijn vele malen groter dan ooit, dus criminelen zijn gevaarlijker dan ooit. Nu ook in Nederland, maar dat hoeven we u niet te vertellen. Dat explosieve proces is al een tijdlang aan de gang. En waar leidde dat toe?

Tot een Extra Beveiligde Gevangenis. De EBI. In Vught. Want we konden niet meer anders.

PER AFDELING ZIJN ER ZEVEN EENPERSOONSCELLEN, WAARVAN ER ÉÉN ALTIJD ONBEZET IS. DAT IS NODIG OM EEN CELCONTROLE TE KUNNEN UITVOEREN. JE ZET DE CRIMINEEL IN DE LEGE CEL EN JE FILEERT ZIJN EIGEN CEL

Dankzij Den Haag

Het probleem is eigenlijk heel erg simpel. Als er steeds meer crimineel geld in het spel is, wordt het criminele spelletje steeds gevaarlijker.

Met de jaren hebben we in Nederland – en in Marokko en in Turkije – steeds meer te maken gekregen met psychopaten: nietsontziende criminelen die ontzettend veel geld verdienen en daar een hele grote machtspositie aan ontlenen. Als je die pakt, kun je niet volstaan met een ordinaire gevangeniscel. Die moet je strenger bewaken, anders ben je ze zo weer kwijt. Ze hebben namelijk imponerend veel geld en ontzettend veel macht om zichzelf vrij te krijgen. Als dat niet goedschiks kan, via strafrechtadvocaten als (destijds) Max en Abraham Moszkowicz (lange tijd waren er geen betere), de Utrechtse strafrechtadvocaat Piet Doedens en in iets mindere mate Wim en Hans Anker, dan kwaadschiks.

Dat besef komt op als minister Ernst Hirsch Ballin (1950) minister van Justitie is in het kabinet Lubbers III (1989-1994). Het is eigenlijk ook nog eens grotendeels allemaal de schuld van Hirsch Ballin, toenmalig premier Lubbers en consorten. Door hun opstelling: we laten ons oor hangen naar grote criminelen en pakken zo andere criminelen (de IRT-affaire), worden een aantal drugsbaronnen in de polder heel erg groot. Die leveren later hun positie weer in aan de zogenaamde Mocro Maffia. En die maffia vechten elkaar hier momenteel de tent uit. En daarom is het maar goed dat we de EBI hebben – al hadden we deze ellende toen nog niet kunnen voorzien. Dat is ook de reden dat de EBI steeds beter – en steeds meer – beveiligd wordt.

Slechts 24 gedetineerden

De EBI in Vught, die valt onder de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), is een fascinerende gevangenis. Er is heel goed over nagedacht. Zie je wel, dat kunnen we uiteindelijk wel, in Nederland. We moeten de EBI als volgt zien: het is als het ware een ongekend strenge gevangenis in een gevangenis. Meer specifiek is het ‘Unit 5’ van de Penitentiaire Inrichting Vught (PI Vught).

In totaal kent de PI Vught – voorheen Nieuw Vosseveld – dat is gevestigd op één terrein van dertig hectare acht verschillende regimes: De PI bestaat in principe uit twee reguliere gevangenissen (unit 6 en 7), de EBI (unit 5 dus), een gevangenis voor zogenaamde Beheer Problematische Gedetineerden (BPG, unit 8), een Terroristen Afdeling (unit 9), een inrichting voor stelselmatige daders (draaideurcriminelen, ISD, unit 2) en sinds 1999 twee penitentiair psychiatrische centra (PPC’s, unit 3 en 4).

De mensen in unit 3 en 4 zijn psychisch ziek. Maar goed, dat zou je ook kunnen zeggen van de criminelen die in de EBI vastzitten.

En o ja, tot 1970 was er ook een ziekenhuis (het voormalige Justitieel Medisch Centrum) op het terrein, maar dat is verhuisd naar de gevangenis in Scheveningen, de PI Haaglanden.

De EBI heeft vier afdelingen. Per afdeling zijn er zeven eenpersoonscellen, waarvan er één altijd onbezet is. Dat is nodig om een cel-controle te kunnen uitvoeren.

Je zet de crimineel in de lege cel en je fileert zijn eigen cel. In de EBI kunnen daarom 24 gedetineerden geplaatst worden. Justitie claimt al jaren dat er één afdeling buiten gebruik is. Maar dat lijkt absoluut niet te kloppen. Waarom zegt justitie dat dan? Waarschijnlijk om bepaalde mensen op het verkeerde been te zetten.

De EBI is in de gevangenis in Vught extra ommuurd en zo gebouwd dat er een optimaal zicht is op het complete complex. De luchtplaatsen zijn aan de bovenkant (tegenwoordig) voorzien van tralies om te voorkomen dat een crimineel door een helikopter wordt opgepikt, of dat een helikopter bijvoorbeeld wapens afwerpt. Ja – zo erg is het. In die situatie zitten we.

Welkom in de EBI

Wie zitten er in de EBI? Aanvankelijk zijn het met name seriemoordenaars (Koos H.), gevaarlijke serieovervallers (Appie A.) en zeer luidruchtige en voor problemen zorgende criminele nietsontziende ‘straatvechters’ als motorclubbaas Klaas Otto.

Inmiddels zitten en zaten er in de EBI vooral criminelen die uit de georganiseerde misdaad komen, zoals topcrimineel Dino S. en Johan V. alias De Hakkelaar – een georganiseerde misdaad die er in Nederland heel lang niet was. Maar nu wel.

Ook zitten er in de EBI moslimcriminelen, zoals Gökmen T., de man van de moorden in de sneltram in Utrecht, en Mohammed B., die Theo van Gogh vermoordde op 2 november 2004. B. noemde de omstandigheden in de EBI ‘onmenselijk’.

Is dat zo? Nou ja… Dit zegt strafrechtadvocaat Jan-Hein Kuijpers over de EBI: “Ik ken grote, sterke kerels die nog beginnen te trillen als een rietje als je het over de EBI in Vught hebt. De inrichting is bedoeld voor de echte zware jongens. Leiders van misdaadorganisaties, criminelen met ellenlange strafbladen en mannen die al verschillende ontsnappingen op hun naam hebben staan. Kinderverkrachters en lustmoordenaars tref je er niet aan, want die zitten in tbs-klinieken. In de EBI zitten dus vaak juist de vrije jongens. Communicatief ingestelde, stabiele mannen. Toch komen zij vaak gebroken uit de EBI, die is omgeven door een 2,3 kilometer lange muur. Iedereen daar doet zijn werk achter glas. Komen je kinderen op bezoek, mag je ze niet knuffelen. Een geestelijk verzorger noemde het ‘een wreed en onmenselijk regime’.”

Het regime in de EBI

In de EBI ben je alleen of nooit alleen. Je bent alleen in je cel, waar je vaak zit. In de gemeenschappelijke ruimtes ben je met maximaal vier gedetineerden tegelijk en nooit met een bewaarder, een PIW’er, een Penitentiair Inrichting Werker. Als je die tegenkomt zijn ze altijd met zijn tweeën en ze bevinden zich nooit tussen een groepje EBI’ers. Zelfs als EBI’ers elkaar te lijf gaan, wordt er niet ingegrepen. Daarom overlijdt er in 1999 een gedetineerde die zo hard tegen zijn hoofd wordt geschopt dat hij niet meer te redden is. In 2011 valt Mohammed B. medegedetineerde Jesse R. (R. heeft vermoedelijk zeven liquidaties op zijn naam staan, waaronder die van drugsbaron Kees Houtman) aan en slaat en schopt hem met bergschoenen. Jesse R. overleeft het wel. Ternauwernood.

De PIW’ers vertellen de gedetineerden nooit hun naam, zodat ze niet eenvoudig kunnen worden afgeperst of gechanteerd. Hen wordt tevens afgeraden hun vrienden- en kennissenkring te vertellen dat ze in de EBI werken. De gedetineerden hebben geen activiteiten en/of ontmoetingen buiten hun afdeling en worden slechts om een paar spaarzame redenen, zoals het bijwonen van een rechtszitting of voor een medische behandeling, naar een andere locatie getransporteerd.

De gedetineerde mag, dat dan weer wel, contact onderhouden met de buitenwereld via, hoe ouderwets, de post, via een centrale telefoon (beperkte tijd, en, opmerkelijk genoeg, alleen naar vaste telefoonnummers), bezoek en via e-Mates, dat is een speciale berichtenservice voor gedetineerden, die overigens ook momenteel onder een vergrootglas ligt en waar, al dan niet terecht, discussie over is.

ZELFS ALS EBI’ERS ELKAAR TE LIJF GAAN, WORDT ER NIET INGEGREPEN. DAAROM OVERLIJDT ER IN 1999 EEN GEDETINEERDE DIE ZO HARD TEGEN ZIJN HOOFD WORDT GESCHOPT DAT HIJ NIET MEER TE REDDEN IS

Alle post die je in de EBI ontvangt wordt gelezen en alle (telefoon-) gesprekken worden afgeluisterd. Je mag de krant lezen en er is in ietwat beperkte mate televisie. Soft-porno is bijvoorbeeld al verboden. Een tiet mag dus niet. En ook internet is een absolute no go. Alle bezoekers worden van tevoren gescreend door het Gedetineerden Recherche Informatie Punt (GRIP). Een al dan niet hels strafblad is op zich geen reden om een potentiële bezoeker te weigeren, maar er wordt wel gekeken of het contact met de bezoeker kan leiden tot extra risico of het voortzetten van crimineel handelen. In verband met de tijd die nodig is voor de screening kan het zijn dat een nieuwe gedetineerde de eerste weken geen bezoek mag ontvangen. Met een beetje pech zit je daarom een paar weken helemaal alleen gevangen in de EBI. Dan kun je alvast wennen aan wat je heel lang te wachten staat.

De EBI anno 2022

De EBI was eigenlijk nooit zo heel erg veel in het nieuws. Maar nu wel. Dat komt door Ridouan T. Hij zou willen ontsnappen. Ridouan T. is razend slim en hij lijkt over veel geld te beschikken. En over weinig geweten. Je zou kunnen zeggen: hij is een nieuw type crimineel, dat we nog niet kenden. Ja, het wordt steeds erger, we zeiden het al. Het antwoord op dit soort types moeten we gaandeweg vinden. En we lopen daarbij altijd een beetje achter de feiten aan. Maar nu is justitie wel alert. De EBI wordt strenger beveiligd dan ooit. En we kunnen ook wel gerust zijn. Uit de EBI zijn nog nooit gedetineerden ontvlucht. Laten we dat zo houden.

Het zwaarste regime van Europa?

Hoe en waarom is de EBI in Nederland de best bewaakte plek van Nederland? Daar is – om voor de hand liggende redenen – niet zo heel veel over bekend, maar Panorama heeft dankzij Omroep Brabant aardige details in handen gekregen.

• Wie als gevangene bij de betonnen EBI aankomt, nadat je bent afgeleverd door ‘speciaal vervoer’, is altijd geboeid en heeft een speciale bril op waardoor hij niets kan zien. • De ontvangstruimte heet ‘de visitatiestraat’. Dat is een lange, kale gang verdeeld in sluizen waar gevangenen of verdachten doorheen moeten om bij een kale cel te komen waar wordt gecheckt of er niets mee naar binnen wordt genomen. Kleding wordt geïnspecteerd en ook heel je lichaam. Ja, dat is nog eens gezellig ergens binnen komen. • Als je daarna verder richting het hart van de EBI loopt, wordt elke stap die je zet gevolgd met camera’s en je hoort veelal constant een stem uit de luidsprekers die zegt wat je moet doen.

• Bij de cellen aangekomen, kan de bewaarder de stalen celdeur niet zelf openen. Dat gebeurt vanaf afstand.

• Eenmaal op je cel mag je een pen hebben, een tandenborstel, een lepel en een kam. Voordat de celdeur opengaat, moet je dit setje eerst via een luik overhandigen.

• Het kan nog erger, want in de deuren zitten ook een boeiluik. Sommige gevangenen worden eerst geboeid voordat de cel opengaat.

• Een cel bestaat uit een stalen wasbak, een stalen wc, een douche en een bed dat vastgenageld staat aan de grond. Verder een inbouwkast en een klein bureau. Als daar een tv op staat, is die vastgeklonken en verzegeld, zodat ie niet open kan worden gemaakt. Verticale tralies en kogelvrij glas maken de boel sfeervol af. Oh ja, en er is een ingebouwde radio.

• Alle bezoek die je ontvangt, ontvang je achter zeer stevig, onbreekbaar glas. Je kunt elkaar niet aanraken. Heel soms mag je je kind een hand geven. Als je getrouwd bent of een samenlevingscontract hebt, mag je soms ook je vrouw de hand schudden – op hoogtijdagen. In de bezoekersruimte zit een glazen spiegelruit. Daarachter zit een bewaarder mee te luisteren en mee te kijken – en alles wordt opgenomen.

Er is geprocedeerd tegen het regime in de EBI. Dat heeft er toe geleid dat het dagelijks visiteren is afgeschaft en dat het luchten is verlengd naar een uur per dag. Aardig: op de luchtplaats staat een tafeltennistafel (van beton). Er schijnt in heel Europa geen strengere gevangenis te zijn. Wij geloven het. Zonder twijfel.

Van EBA via TEBI naar 100% (zeer) extra beveiligd

In het begin van de jaren negentig wordt Nederland diverse keren – en nagenoeg voor het eerst – opgeschrikt door gewelddadige ontsnappingen uit gevangenissen en huizen van bewaring. Het verschil tussen een huis van bewaring en een gevangenis is: in een gevangenis zitten criminelen die gestraft zijn, in een huis van bewaring ben je nog ‘slechts’ verdachte. Maar wel een stevige verdachte. Want anders ben je vrij. De Nederlandse staat gijzelt je nooit als daar geen goede reden voor is.

De vele ontvluchtingen van beruchte en gevaarlijke zware criminelen, die vaak gepaard gaan met zwaar geweld en/of gijzelingen, vormen de aanleiding om een speciale gevangenisinrichting te bouwen. Een soort woonkluizen voor criminelen. Want de huidige Nederlandse gevangenisvoorzieningen voldoen simpelweg niet meer. Mede dankzij de jaren 70 zijn we te aardig geworden voor criminelen – en daar moeten we vanaf.

Daarom worden er Extra Beveiligde Afdelingen (EBA’s) gebouwd in vier grote, destijds in aanbouw zijnde penitentiaire inrichtingen. In Leeuwarden, in Sittard, in Hoogeveen en in Rotterdam. Die zijn uiteindelijk toch geen succes omdat er toch weer gedetineerden ontvluchten, veelal door gijzeling van personeel. Zo ontvluchten er in 1993 zes gedetineerden tegelijk uit de EBA-PI De Geerhorst in Sittard. Het moest dus nog beter.

In afwachting van een definitieve, 100% dicht gekitte gevangenis wordt er allereerst een noodvoorziening gebouwd op het terrein van de PI Vught, de Tijdelijke Extra Beveiligde Inrichting (TEBI). Deze TEBI wordt in augustus 1993 in gebruik genomen. Uit de TEBI zijn nooit gedetineerden ontvlucht. Eindelijk zijn we op de goede weg. Ondertussen wordt begonnen met het verbouwen van het oude hoofdgebouw van het cellencomplex in Vught – dat kent een pijnlijke geschiedenis die teruggaat tot 1942 – tot een permanente extra, zeer beveiligde inrichting. In 1997 wordt deze permanente gevangenis geopend, de tijdelijke faciliteit wordt gesloten. Sindsdien kent Nederland, hoe is het mogelijk en hoe fascinerend, zijn eigen Fort Knox. Niet voor goud, maar voor misdadigers.

De uitbraakplannen van Ridouan T.

Ridouan T. (1977) wordt beschouwd als de allergevaarlijkste crimineel die ooit actief is geweest in Nederland. Volgens het Openbaar Ministerie gaf hij onder andere opdrachten voor moorden, waarvoor hij en medeverdachten terechtstaan in het zogenaamde Marengo-proces.

Sinds december 2019 zit Ridouan T. vast in de EBI. Naast Inez Weski en twee andere advocaten had Ridouan ook een neef, Youssef, zogenaamd als ‘media-advocaat’. In februari 2021 werd een onderzoek gestart naar de mogelijkheden van Ridouan T. om te communiceren met de buitenwereld.

Hiervoor werd uiteindelijk met toestemming van de rechter-commissaris de communicatie tussen Ridouan en Youssef afgeluisterd. Normaal gesproken zijn zelfs in de EBI de gesprekken tussen crimineel en advocaat vertrouwelijk.

Uit de operatie bleek volgens het OM dat Youssef, hoe slim, de schakel vormde in de communicatie tussen Ridouan en de buitenwereld. De twee zouden hebben gewerkt aan ontsnappingspogingen. Op 8 december 2021 werd Youssef hiervoor aangehouden in de EBI in Vught. Het bewijs bestaat onder andere uit een notitie die Ridouan T. voor het glazen raam in de advocatenkamer hield, met daarop de tekst:

“Ik wil me niet bemoeien maar de pro’s moeten echte pro’s zijn. Echte navy’s, niet gasten die overval plegen. Anders beter ffwachten.”

Onder andere die tekst zou bewijzen dat Ridouan T. een overval op de EBI wilde voorbereiden.

Hoe is het mogelijk dat hij kennelijk nog zo ver wist te komen? Daar schrok ook de EBI van. Om de veiligheid van het personeel te beschermen werd er enige tijd gewerkt met speciale beveiligers die bivakmutsen droegen. Ook mocht Ridouan T. nauwelijks zijn cel uit en had hij geen contact met andere criminelen. Dat zware regime is inmiddels opgeheven.