Hoe kon El Chapo zo stom zijn?

Had hij dan echt niks te maken met de arrestatie? “Dit is wat we weten: we weten dat de Mexicaanse regering beschaamd was over het feit dat iemand hem had gevonden, voordat zij dat deden. Maar, niemand heeft hem gevonden voordat zij dat deden. Wij ook niet. We zijn niet slimmer dan de DEA of de Mexicaanse inlichtingendienst. We hadden een contact die voor ons een uitnodiging kon regelen.”

Wel heeft hij flinke spijt van de ontmoeting. “Ik probeerde een bijdrage te leveren aan het beleid in de strijd tegen drugs. Laat het duidelijk zijn: mijn artikel daarover is daar niet in geslaagd.” Collega Del Castillo heeft ook spijt, maar dan vooral van haar koppeling. “Sean heeft blijkbaar geholpen met de locatie. Ik was me daar niet van bewust en noem het daarom verraad. Hij heeft zich ellendig gedragen en mijn leven geriskeerd.”

23 kinderen

Verwonderlijk is het vanwege zijn detentie niet, maar de laatste jaren is het rustig rond El Chapo. Heel even werd die stilte vorig jaar doorbroken toen een Mexicaanse criminologe een filmpje deelde op Twitter. Hierin is Mónica Ramírez Cano in gesprek met de drugsbaas. Volgens de criminologe stammen de beelden uit 2016. “Dit is uit de tijd dat ik een crimineel profiel maakte van El Chapo Guzman,” schreef ze.

Hij geeft antwoord op de vraag wat zijn grootste verslaving is. Die heeft hij niet, is zijn eerste antwoord, om zichzelf direct te corrigeren. “Mijn enige verslaving zijn vrouwen.” Hij vertelt niet minder dan 23 kinderen te hebben verwekt, bij diverse vrouwen. El Chapo is vier keer getrouwd, voor het laatst met Emma Coronel. Ze hebben samen een tweeling. Het 32-jarige en 32 jaar jongere exmodel werd eerder dit jaar zelf ook gearresteerd toen ze voet zette op Amerikaanse bodem. De aanklachten logen er niet om. Ze zou El Chapo hebben geholpen bij zijn ontsnappingspogingen, betrokken zijn bij drugsleveringen naar Amerika en geld hebben witgewassen. Coronel bekende schuld en werd eind november veroordeeld tot een gevangenisstraf van drie jaar, een jaar minder dan geëist. Wat in haar voordeel pleitte was dat ze wel érg jong was toen ze met El Chapo trouwde, op haar achttiende verjaardag om precies te zijn. Het is toch opvallend dat ze schuld bekent, want in 2017, toen ze voor het eerst een interview gaf, liet ze de wereld nog geloven dat haar man amper gevaarlijker is dan de gemiddelde registeraccount. “Hij is niet gewelddadig, hij is niet onbeleefd. Ik heb hem nooit horen schreeuwen of schelden, tegen wie dan ook,” zei ze op de Mexicaanse televisie. “Al het kwaad in de wereld wordt op zijn conto geschreven, maar hij is zeker niet de machtigste ‘capo’ ter wereld. Hij is gewoon een man, zoals andere mannen. Zijn rijkdom en macht worden schromelijk overdreven.” Eigenlijk is het niet minder dan schandalig hoe die arme El Chapo wordt behandeld. En dat allemaal omdat hij de autoriteiten zo voor schut zette met zijn ontsnappingen. “Ze zeggen dat ze hem daarvoor niet straffen, maar dat doen ze natuurlijk wel. Ze laten hem geen seconde met rust in zijn cel, staan niet toe dat hij gaat slapen. Hij heeft geen enkele privacy, ook niet om naar de wc te gaan.” Het regime is zó mensonterend, dat ze zich serieuze zorgen maakt. “Zijn bloeddruk is enorm gestegen. Ik vrees voor zijn leven, om eerlijk te zijn.”

De opkomst

El Chapo is geboren is Sinaloa, de plaats die hij wereldwijd op de kaart zet met zijn drugshandel. Zijn vader is actief als boer, moeder doet haar best de zeven kinderen op te voeden volgens het katholieke geloof. Er is weinig geld, de latere drugsbaron slaapt in een tomatenkist. Hij moet zijn vader helpen met koeien melken en het verzorgen van mais en bonen. Zijn oom, Pedro Avilés Pérez, heeft het wat breder. Het is nog niet de tijd van de kartels, wel heeft hij de opium- en wiethandel van de regio in handen. In vliegtuigen wordt Amerika voorzien van verse drugs. Volgens bepaalde lezingen trekt zijn oom El Chapo in het wereldje. Al op zijn zestiende verlaat hij het ouderlijk huis, op die leeftijd vervult hij zijn eerste smokkeloperatie. Hij rijdt een met wiet volgestouwde Ford-truck naar Amerika. Vijf jaar later wordt zijn oom vermoord, maar gevolgen voor de carrière van El Chapo heeft dat niet. Hij gaat gestaag door met zijn werkzaamheden, klein bier vergeleken met zijn latere praktijken. De organisatie waarin hij werkt, maakt een opmars in de jaren tachtig. Dat is niet toevallig de periode dat cocaïne aan populariteit wint in Amerika. Colombia is de hofleverancier van het witte goud, maar de directe smokkelroutes worden afgesneden. De Colombianen gebruiken Mexico als extra tussenstop en daar komt de groep van El Chapo om de hoek kijken. Met volgeladen campers rijdt hij hoogstpersoonlijk tonnen cocaïne naar Amerika. Hij gebruikt onder meer een tunnel onder de grens door. Met die vondst verdient hij zijn eerste miljoenen dollars. Per jaar wint hij aan macht en vermogen. Eind jaren tachtig heeft hij twintig medewerkers in dienst, in het begin van het nieuwe decennium zijn dat er al tweehonderd. Cocaïne is de belangrijkste inkomstenbron, gevolgd door marihuana. In een goede maand verdient hij 20 miljoen dollar. El Chapo spendeert het aan strandhuizen, privéjets, boten, dieren en auto’s. Hij is niet te beroerd om zijn personeel te trakteren op een mooie sportwagen of een peperduur horloge.

Privékok in de bak

Het kan allemaal niet op, maar zoveel rijkdom oogst ook afgunst. Bij de gebroeders Arellano Félix bijvoorbeeld. Ismael ‘El Mayo’ Zambada, de compagnon van El Chapo, besluit geen zaken meer te doen met de broers van het Tijuana-kartel. Die reageren door Zambada en zijn makkers de toegang tot hun stad te ontzeggen, tevens een belangrijke grensovergang. El Chapo negeert het verbod en dat is de aanzet voor een eerste grote drugsoorlog. Hij stuurt een leger aan huurmoordenaars naar een nachtclub waar de broers zouden zijn. Onschuldige bezoekers en vijandelijke soldaten sterven bij de aanval, maar de gebroeders blijven ongedeerd.

Een half jaar later volgt er revanche. Op het vliegveld van Guadalajara is El Chapo het doelwit. Die weet te ontkomen via een achterdeur en een passerende taxi, maar kardinaal Ocampo overleeft de aanslag niet. Het is El Chapo die de moord in zijn schoenen geschoven krijgt. Met een vals paspoort en een flinke stapel smeergeld weet hij Guatemala te bereiken, maar de druk op het land wordt te groot. De regering levert hem uit aan Mexico, waar hij in 1993 wordt veroordeeld voor de moord op Ocampo.

El Chapo heeft dan al een mythische status in eigen land. Hij betaalt de gevangenisdirecteur (die later bij hem in dienst komt) goed voor enkele privileges. Hij heeft de beschikking over een privékok en vrouwelijk bezoek is geen enkel bezwaar. Hij houdt gewoon kantoor vanuit de bajes, inclusief telefoon, en weet zijn imperium daar zelfs nog verder uit te bouwen. Medelijden is dus niet nodig, maar ook in Amerika zijn er een reeks aan aanklachten verzameld tegen El Chapo. Daar hoeft hij niet op zo’n koninklijke behandeling te rekenen. Op de dag dat Mexico uitlevering aan Amerika legaliseert, in 2001, ontsnapt hij. Hoe precies, daar lopen de lezingen over uiteen. Hij zou verkleed als vrouw, met pruik en op hoge hakken, naar buiten zijn geglipt. Of: in ruil voor een stapeltje dollars zou hij gewoon naar buiten zijn gelopen. Maar over het algemeen wordt aangenomen dat hij verstopt onder het wasgoed naar buiten is gereden.

Als Houdini

Een knappe stunt, maar het is kinderspel vergeleken bij zijn laatste ontsnapping. Volgens het boek van Alan Feuer logeert El Chapo in de meest afschrikwekkende gevangenis van het land en is er in de 23 jaar sinds de opening nog nooit iemand ontsnapt. “De betonnen muren van Altplano waren een meter dik. De cellen en gangen werden met camera’s bewaakt. Het luchtgebied in de buurt van de gevangenis was een no-flyzone. In het gebouw waren stoorzenders geïnstalleerd om te voorkomen dat de gedetineerden met de buitenwereld communiceerden. Guzmán kreeg na aankomst een armband met een gps-zendertje om zijn pols.” Daarnaast hangen er camera’s om hem in de gaten te houden, want zijn reputatie is bekend. Maar dat maakt allemaal niks uit, als een Houdini is El Chapo van de een op de andere dag vertrokken.

Onder zijn cel is een tunnel van 1500 meter gegraven, die uitkomt in een huis in aanbouw. Tegen Sean Penn vertelde hij dat er personeel naar Duitsland is gevlogen voor speciale trainingen om de tunnel te kunnen creëren. Dat laatste duurde een jaar, prijskaartje: 1 miljoen dollar. Via een gat in de douche verlaat hij de zwaarbewaakte gevangenis, om pas dik een half jaar later weer terug te keren. Inmiddels zit El Chapo vast in Amerika en is hij veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. Drugshandel, leiding geven aan een criminele organisatie, een hele reeks aan moorden, vuurwapengebruik; de rechter achtte het allemaal bewezen. In Amerika zullen ze nóg zorgvuldiger omgaan met de gedetineerde en het gaat al vijf jaar goed, maar El Chapo zal toch wel weer een list verzinnen om opnieuw uit te breken?