Gevangenispersoneel in Sittard voelt zich onveilig door toenemend geweld

Op de foto: De entree van de PI Sittard.

Frenkie P., leider van de ooit beruchte Bende van Venlo, kreeg in het verleden levenslang opgelegd voor betrokkenheid bij zeven levensdelicten. De Limburger, inmiddels grijzend maar nog altijd mét een staartje, was geruime tijd een vaste bewoner van de PI Sittard. Eerder dit jaar is hij echter overgeplaatst naar een kliniek. Voor hem gloort er na tientallen jaren in detentie misschien een nieuw bestaan in de ‘vrije’ wereld.

De bajes die hij verlaten heeft, is in de volksmond vooral bekend als De Geerhorst. Het detentiecentrum ligt er in de zomer van dit jaar ogenschijnlijk rustig bij. Terwijl bezoekers van gedetineerden zich melden bij de ingang van de gevangenis, zijn er via een andere weg busjes van toeleveringsbedrijven die spullen zoals etenswaren voor de bajesklanten komen afleveren. Als je goed luistert, hoor je soms een gedetineerde door de met tralies gebarricadeerde ramen van zijn cel iets schreeuwen naar de buitenwereld.

Deze gevangenis, gelegen aan de rand van het gezellige centrum van Sittard, bestaat uit een Huis van Bewaring, een ‘gewone’ bajes, een afdeling Extra Zorgvoorziening (EZV) en een afdeling Intensief Toezicht (AIT). Honderden gedetineerden zitten hier – voor korte of heel lange periodes – achter de tralies. Van dieven tot moordenaars en verkrachters.

De afdeling Intensief Toezicht, ook wel de ‘EBI-light’ genoemd omdat hier de grootste topcriminelen van ons land geplaatst moeten worden, net zoals in de Extra Beveiligde Inrichting in Vught, blijkt in Sittard echter nog niet klaar te zijn. De verbouwing voor dat gedeelte is wel al gestart, maar die is naar verwachting pas begin 2025 afgerond.

Licht ontvlambaar

Ondertussen is er binnen de bajesmuren het nodige aan de hand waaruit blijkt dat er wel wat extra vaart gemaakt mag worden met die afdeling voor de zware gevallen. Afgelopen zomer breekt bijvoorbeeld plots de pleuris uit als een van de gevangenen een woordenwisseling krijgt met het personeel. De sfeer raakt meer en meer verhit en dat is hier reden voor grote zorg. In de vleugel waar het incident zich voordoet, zitten namelijk jongens hun straf uit die flink door het lint kunnen gaan. Zoals Maurice P., die in 2022 in Kerkrade zijn vrouw Manuela met vijftien messteken om het leven bracht omdat ze wilde scheiden.

De opgefokte bajesklant blijkt met woorden niet te kalmeren. Hij gaat volledig door het lint. Hij verkoopt een gevangenisbewaarder een ferme trap in het gezicht, een ander weet hij tijdens een worsteling zodanig te verwonden dat een wenkbrauw openspringt en een derde moet het akkefietje met een tand door de lip bekopen.

En dan is het met de dreiging nog niet gedaan, want de zeer agressieve gedetineerde blijkt een lepel bij zich te hebben die geprepareerd is als steekwapen en daarmee wil hij de gevangenismedewerkers te lijf. Die weten de steken ternauwernood af te weren en kunnen de agressor uiteindelijk tegen de grond werken en in bedwang houden. Waarna de gewonde cipiers zich kunnen melden voor een medische behandeling.

Dit alles tekent de licht ontvlambare sfeer die binnen de gevangenismuren heerst en waar de buitenwereld geen weet van heeft. Christa Lemmen, woordvoerster van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), bevestigt dat er een geweldincident heeft plaatsgevonden binnen de Sittardse Geerhorst: “Op 13 augustus 2024 weigerde een gedetineerde, die op de Extra Zorgvoorziening (EZV) verbleef, herhaaldelijk om mee te werken. De gedetineerde vertoonde vervolgens agressief gedrag naar medewerkers. Hierbij zijn twee medewerkers lichtgewond geraakt. De gedetineerde heeft een disciplinaire straf gekregen, veertien dagen isoleercel, en is overgeplaatst naar een Penitentiair Psychiatrisch Centrum (PPC) in een andere gevangenis. De gevangenis in Sittard heeft aangifte gedaan.”

Drugs bestellen bij bewaker

Maar de problemen in de bajes beperken zich niet tot gescheld, gedreig en bloederige vechtpartijen. Een minstens even grote bron van zorg zijn de verdovende middelen en andere illegale waren die voortdurend de gevangenis worden binnengesmokkeld. Door het bezoek van gevangenen, maar soms zelfs ook door personeel, dat zich tegen betaling met deze praktijken zou bezighouden. Een voormalige gevangene beweert ten stelligste dit van dichtbij te hebben meegemaakt in Sittard: “Ik moest als gedetineerde werkzaamheden verrichten op een afdeling in De Geerhorst. Eén van de personeelsleden bood ons aan drugs te regelen. Sterke drank en sigaretten kon ook, álles was mogelijk.”

De man zegt dat hij zijn oren niet kon geloven toen hij het aanbod kreeg. “Het leek wel een supermarkt binnen de Sittardse gevangenismuren. Gedetineerden konden een bestellijstje doorgeven en dan werd alles voor je geregeld. Op mijn afdeling rook ik vaker een wietlucht dan buiten de bajes. Maar niemand van het aanwezige personeel die er iets van zei. Een soort van vrijstaat is het daar.”

De zeer agressieve gedetineerde blijkt een lepel bij zich te hebben die geprepareerd is als steekwapen en daarmee gaat hij de medewerkers te lijf

Een andere insider vult aan: “Het binnensmokkelen van drugs gebeurt veel en de middelen komen vooral via bezoek binnen. Of er een goeie controle bij de hoofdingang is? Laat ik het zo zeggen: piept drugs als je dat ergens verstopt hebt en je moet door de poortjes naar binnen? Nee toch? Er is bij die hoofdingang van de bajes een detectiepoort die aanslaat op metalen, meer niet.”

Een tweede populaire smokkelroute loopt via spullen die de gedetineerden toegestuurd krijgen, zo verklaren bronnen binnen de Sittardse gevangenismuren. “Er wordt bijvoorbeeld coke in kleren genaaid. Hennep wordt ook binnengesmokkeld, op de luchtplaats ruik je de wietgeur vaak heel goed.” Dat er niet meteen tegen opgetreden wordt, is op zich wel begrijpelijk, legt de bron uit. “Het alleen maar ruiken van iets is namelijk niet voldoende bewijs om verdere stappen te kunnen ondernemen.” Er zouden zo nu en dan wel urinecontroles worden uitgevoerd om het drugsgebruik aan te tonen. En drugshonden controleren vaak het bezoek om smokkel tegen te gaan.

Coke-katapult

Gedetineerden blijken overigens niet alleen makkelijk aan drugs te komen, ook een mobieltje op de kop tikken en driftig met de buitenwereld communiceren, blijkt niet onmogelijk. “Er zijn mobieltjes op de markt die niet veel groter zijn dan je duim,” vertelt een ingewijde. “Bezoekers duwen die in hun achterwerk om ze binnengesmokkeld te krijgen. Mede hierdoor is de regel ingesteld dat bezoekers niet naar toilet mogen tijdens bezoekuren.” Ook is een kopje koffie halen of een gevulde koek uit de automaat trekken er niet meer bij voor de bajesklanten. “Het koffieapparaat en een snoepautomaat zijn verwijderd uit de bezoekerszaal omdat duidelijk werd dat gedetineerden ze gebruikten als dekmantel om ongezien smokkelwaar door te slikken.”

Wie denkt dat die maatregelen het smokkelen wel flink zullen hebben verminderd, heeft buiten de vindingrijkheid van de gedetineerde medemens gerekend. Er blijken genoeg andere wegen te zijn om aan de gewilde goederen te komen. De gewiekste gedetineerden hebben het bijvoorbeeld zo weten te regelen dat er op afgesproken tijdstippen mensen buiten de gevangenis staan die van alles over de muren gooien. Een insider: “Dit gebeurt vooral in de weekenden, omdat er dan minder personeel aan het werk is om te kunnen controleren. Om het tegen te gaan zijn eerst een soort van vangnetten neergezet. Maar die mogen ook weer niet te hoog zijn, want dan zouden gedetineerden ze kunnen gebruiken om over de muren te klauteren.”

De gevangenisleiding is inmiddels overgegaan tot het inhuren van een beveiligingsbedrijf dat ‘dakbewakers’ levert in de hoop dat zo het overgooien ingedamd kan worden. “Maar ze worden niet structureel ingezet, met name in de weekenden zijn ze er vaak niet.”

Dit natuurlijk tot groot genoegen van de gevangenen en hun bevriende ‘aangevers’, die inmiddels een scala aan technieken hebben ontwikkeld om de illegale waar op de plaats van bestemming te krijgen. “De overgooiers buiten de bajesmuren gebruiken gevulde tennisballen en ook katapulten om de verdovende middelen op de luchtplaats te krijgen.”

De Godfather zit er ook 

De PI in Sittard die het al zo zwaar heeft met de invoer van verdovende middelen, krijgt het echter nog zwaarder te verduren. “Er is een nieuwe drug in omloop die ze Spice noemen. Die kun je drenken in papier en kleding, dat is een nieuwe vondst. De gevangenis in Sittard is bij lange na niet toegerust om dat middel te onderscheppen.”

‘Die mobieltjes zijn niet veel groter dan je duim. Bezoekers duwen zo’n ding in hun achterwerk om ’m binnengesmokkeld te krijgen’

Met andere woorden: het personeel beschikt niet over het opsporingsmaterieel dat bijvoorbeeld op een vliegveld als Schiphol in gebruik is om verdovende middelen te detecteren. “De aanpak van drugssmokkel in De Geerhorst is als dweilen met de kraan open. En helemaal frustrerend: als er dan iets is ontdekt en het personeel belt de politie, dan kan die vaak niet zoveel doen omdat ze met personeelstekort kampen. Er is gewoon geen tijd voor incidenten in de bajes. Dat gevoel heerst althans onder gevangenismedewerkers. Dat ze er alleen voor staan. Die voelen zich daardoor vaak in hun hemd gezet.”

Woordvoerster Christa Lemmen van de DJI hecht er waarde aan om te benadrukken dat het tegengaan van smokkel topprioriteit heeft: “Veiligheid staat bij ons voorop. In het belang van medewerkers, gedetineerden en de samenleving wordt contrabande in een gevangenis onder geen enkel beding getolereerd. Daarom doen we er veel aan om de invoer van verboden spullen te voorkomen. De maatregelen variëren van controles met technische hulpmiddelen of speurhonden tot detectiepoorten, fouilleren/visiteren en andere inspecties door getraind personeel. Dat deden we al intensief en dat blijven we doen.”

Ondertussen zit ‘Godfather van Oss’ Martien R. in deze Sittardse bajes zijn straf uit. Deze Brabantse topcrimineel, in 2021 veroordeeld tot zestien jaar celstraf voor onder andere betrokkenheid bij grote drugszaken, houdt zich volgens ingewijden zoveel mogelijk op de achtergrond. “Grote jongens hebben vaak mensen die dingen voor hen regelen mocht dat nodig zijn,” aldus een insider. “Martien komt uit een andere gevangenis waar hij wél op een afdeling intensief toezicht (AIT) zat. Dát wil hij dus absoluut niet meer. Zo komt dat over althans. Hij is een voorbeeldgevangene qua gedrag.”

Onrust bij personeel

Terug naar de in Sittard nog te realiseren afdeling AIT. Hiervoor moeten nog een hoop voorzieningen getroffen worden, zoals het plaatsen van nieuwe beveiligingscamera’s. Ook de luchtplaats moet aangepast worden. Een kenner van het reilen en zeilen binnen de Sittardse gevangenis: “In principe komen die AIT-gedetineerden niet van hun afdeling af, alleen als ze bezoek krijgen. Zie dit als een soort van bajes ín een bajes.”

Intern luidt men echter nu al de noodklok: “We hebben helemaal niet voldoende personeel voor het beveiligen van die groep grotere criminelen. Er is bijvoorbeeld op dit moment al geen avondprogramma meer voor gedetineerden. Dat is tijdelijk afgeschaald vanwege personeelstekort.”

De Geerhorst is ook qua ervaring van personeel volgens interne bronnen ‘helemaal niet klaar voor een AIT’. “Nieuwe bajesmedewerkers hebben een opleiding gehad, maar in de praktijk weten ze nog niet zoveel. Daarnaast zijn er bijna geen vergaderingen en weerbaarheidstrainingen meer. Maar de penitentiair inrichtingswerkers moeten wél aan het front staan, ze hebben de nauwste contacten met gedetineerden. Omdat niet alles hiervoor goed geregeld is, heerst er onrust op de afdelingen. De boeven voelen dat natuurlijk.”

Brandbom voor bajespersoneel

Drukke uurtjes voor politieagenten en brandweerlieden op een koude vrijdagavond aan het begin van dit jaar. Of ze maar even met spoed naar het adres Op de Geer in Sittard wilden komen. Op die plek stonden namelijk drie auto’s in lichterlaaie. Het ging hier om de personeelsparkeerplaats van de gevangenis in Sittard.

De brandweer wist de vuurhaard door kordaat optreden te blussen. Maar de voertuigen van de bajespersoneelsleden raakten desondanks zwaar beschadigd.

De gealarmeerde politieagenten deden eerst ter plekke onderzoek en vonden onder andere een soort van brandbom in de buurt van de plaats delict. Natuurlijk bekeken de speurders ook de beelden van bewakingscamera’s. Hierop was duidelijk een verdachte te zien die na het in brand steken van de auto’s razendsnel op de vlucht sloeg. De vermoedelijke brandstichter, hoogstwaarschijnlijk een man, heeft een smal postuur en is ongeveer 1.70 m lang. Hij droeg donkere kleding en op zijn broek was op een van de pijpen een opvallend witte afbeelding te zien. Hij rende weg in de richting van de nabijgelegen Valkstraat/Poststraat, met in zijn hand een flacon, zo zagen de rechercheurs op de bewakingsbeelden.

De brand heeft een flinke schok veroorzaakt bij het bewakingspersoneel. “Dit is een heel gerichte actie naar ons toe geweest,” vertelt een ingewijde, die uit angst voor represailles anoniem wil blijven. “Er zijn personen die het kennelijk op óns gemunt hebben en die zelfs precies weten waar wij tijdens ons werk onze auto’s neerzetten. Toeval kan dit dus zeker niet zijn geweest. Dit verhardt ons werk nóg meer, want niet alleen binnen de gevangenismuren moeten wij klaarblijkelijk heel erg op onze tellen passen, maar ook daarbuiten. Waarom deze brandstichting gepleegd is? Dat kan met van alles te maken hebben, maar dus sowieso met ons werk.”

Steeds meer personeelsleden zijn volgens insiders slachtoffer van dreigementen aan hun adres, waaronder door gedetineerden of mensen die banden met hen hebben. Dat zorgt voor angst en terughoudendheid bij medewerkers van de Sittardse penitentiaire inrichting.

Afgelopen september vond er opnieuw een incident plaats op de personeelsparkeerplaats naast de gevangenismuren. “In het weekend van zaterdag 21 en zondag 22 september is een auto van een medewerker bewust beschadigd met vuurwerk. Oók weer een teken dat de verharding naar justitiemedewerkers steeds meer aan het toenemen is.”

Mislukte ontsnappingspoging

De penitentiaire inrichting in Sittard was in 1997 decor van één van de spectaculairste ontsnappingspogingen ooit in Nederland ondernomen. Het plan was om een gevangene uit de Limburgse bajes te gaan bevrijden met een helikopter.

De heli werd bij een bedrijf in België gestolen, per vrachtwagen naar een andere plek gebracht en van daaruit richting de Sittardse gevangenis gevlogen. Er ging echter van alles mis.

De piloot, die in opleiding was bij het helikopterbedrijf waar het gebruikte vliegtuigje was gestolen, raakte met de draaiende rotor één van de lichtmasten op de binnenplaats van de gevangenis. Het toestel stortte neer, vloog in brand en ontplofte ter plekke. De piloot kwam om in de vlammenzee. De crimineel die stond te wachten - hij was van tevoren nauwgezet op de hoogte gebracht over wat er moest gaan gebeuren - kon niet anders dan rustig terugkeren naar zijn cel.

Ook foute boel in Roermond 

Ook in de PI in Roermond blijkt veel mis te zijn. In september hoort Panorama via interne contacten dat er een zogeheten teamleider beveiliging over de schreef zou zijn gegaan. Er zou sprake zijn geweest van gebruik van cocaïne.

Een gevangeniswoordvoerster bevestigt tegenover Panorama: “Er is onlangs een teamleider beveiliging geschorst. Er zijn signalen binnengekomen waarbij gedrag – buiten werktijd- zou zijn geconstateerd dat niet te verenigen is met de functie. Leidinggevenden horen voorbeeldgedrag te tonen, zeker bij justitie.”

De zegsvrouw wil verder inhoudelijk niks over deze kwestie zeggen, dus ook niet of het om cokegebruik gaat. Wél geeft zij aan dat kwestie verder intern onderzocht wordt.

Ook in de Roermondse bajes lopen zo nu en dan bezoekers tegen de lamp die illegale spullen naar binnen proberen te smokkelen. Zo werd nog niet zolang geleden een bezoeker betrapt die spuiten bij zich had waarmee gedetineerden zichzelf anabole steroïden konden toedienen.