Dit zijn de bloederigste rellen in de voetbalgeschiedenis

De wedstrijd: Arema FC tegen Persebaya

Waar en wanneer: Kanjuruhan-stadion (Java, Indonesië), 2022

Eindstand: 135 doden en 581 gewonden

In het najaar van 2022 stond de meest beladen derby van Indonesië weer eens op het wedstrijdprogramma: Persebaya tegen Arema FC. ‘Beladen derby’ dekte op die najaarsdag niet helemaal de lading, ‘potentieel rampscenario’ paste beter. Voetbalrivaliteit in Indonesië is namelijk van een heel andere orde. Tel daarbij op dat er voor deze wedstrijd 42.000 kaartjes waren verkocht, terwijl er feitelijk maar 38.000 in het stadion passen en het feit dat Arema FC voor het eerst in 23 jaar thuis verloor (eindstand 2-3) en u begrijpt: dat ging helemaal mis. De scheidsrechter blies amper zijn laatste fluitsignaal toen honderden ziedende ‘Aremania’ (de harde kern van de thuisploeg) het veld bestormden. Officials, voetbalspelers, trainers: alles wat op hun pad kwam werd verbouwd. Het echte drama ontvouwde zich daarna pas. Toen de autoriteiten besloten de relschoppers keihard aan te pakken met knuppels en traangas, brak overal in het Kanjuruhan-stadion paniek uit. Zowel op de tribunes als op het veld renden de relschoppers, politieagenten en onschuldige toeschouwers als verwilderde beesten door elkaar heen. De meesten zochten naar een uitgang, vluchtend voor het verstikkende traangas. Dat ging finaal mis. Bij de uitgangspoorten werden tientallen mensen vertrapt en verdrukt. Op camerabeelden is te zien hoe bewusteloze mensen werden weggesleept door andere fans. De werkelijke eindstand van deze topper op Java: 135 doden, waaronder 33 kinderen. Het jongste slachtoffertje was pas drie jaar. De meeste slachtoffers waren doodgetrapt of stikten.

De Kanjuruhan-stadionramp roept nog altijd vragen op bij de vele nabestaanden. Waarom schoot de politie zo snel met traangas? Waarom mocht dat überhaupt in een voetbalstadion, tegen alle regels in? Waarom gebruikten de agenten buitensporig geweld tegen de fans? Waarom moesten zoveel onschuldige mensen de dupe worden van een paar raddraaiers? Op antwoorden of gerechtigheid hoeven de Indonesiërs niet meer te rekenen. Slechts vijf mensen – drie politieagenten en twee organisatoren – werden berecht met minimale straffen. De belofte van president Joko Widodo om het stadion te slopen en opnieuw op te bouwen is ook al niet waargemaakt. Het gebouw staat er nog steeds, onder gekalkt met graffiti en posters die herinneren aan een van de grootste voetbalrellen aller tijden.

De wedstrijd: Peru tegen Argentinië

Waar & wanneer: Estadio Nacional (Lima, Peru), 1964

Eindstand: 328 doden (waarschijnlijk veel meer) en 500 gewonden

Precies zestig jaar geleden vond de grootste stadionramp aller tijden plaatst. De inzet van de bewuste wedstrijd op 24 mei 1964 tussen Peru en Argentinië was een kwalificatieticket voor de Olympische Spelen in Tokio. Beide landen was er veel aan gelegen om te winnen. Peru gokte op een gelijkspel en eventjes leek dat ook te lukken. Zes minuten voor het einde maakte het thuisland de felbegeerde gelijkmaker tegen het oppermachtige Argentinië: 1-1. Het Estadio Nacional ontplofte. De 53.000 fans op de tribunes wisten van vreugde niet waar ze het moesten zoeken. De sfeer kantelde volledig toen scheidsrechter Ángel Eduardo Pazos de treffer alsnog besloot af te keuren. Twee supporters betraden daarop het veld om verhaal te halen bij de scheidsrechter. Het duo werd tegengehouden door alerte politieagenten die korte metten met de twee maakte. Dit akkefietje deed de woede van de duizenden toekijkende Peruanen alleen maar verder oplaaien. In de minuten hierna ontstond er een soort oorlogssituatie in het Estadio Nacional. De menigte smeet met plastic, metaal en glas naar de politieagenten, anderen bestormden het veld. Een ooggetuige vertelde in 2014 tegen de BBC over de chaos die hierop volgde: “Toen ik met mijn vrienden de trap afging om de straat op te gaan, troffen we net als vele anderen het uitgangshek gesloten aan. We draaiden om en begonnen de trap weer op te lopen en toen begon de politie met traangas te gooien. Mensen op de tribune wilden de tunnels inrennen om te ontsnappen, maar dat veroorzaakte een enorme verplettering. Ik kwam vast te zitten in een stapel lichamen. Sommige mensen waren levend, sommigen al dood.”

Buiten het stadion ging het er niet veel beter aan toe. Eenmaal op straat zochten woedende fans wraak op de traangasaanvallen en loslopende politiehonden. Grootschalige rellen braken uit die Lima die hele dag in vuur en vlam zette. Zeker twee politieagenten kwamen om, maar dit zouden er zomaar veel meer kunnen zijn geweest. Hetzelfde geldt voor het officiële dodental van de stadionramp: 328. Deze slachtoffers zijn volgens de feiten omgekomen door verstikking en interne bloedingen, maar over de mensen die door schotwonden om het leven kwamen wordt nergens iets vermeld, zo concludeerde onderzoekers jaren later. Corrupte rechters, ontbrekende pagina’s in de politierapporten en talloze verhalen van Peruanen die hun familieleden nooit zagen terugkeren na deze wedstrijd doen vermoeden dat er nog altijd heel veel doden worden verzwegen. Ook de verassend milde veroordeling van 30 maanden celstraf voor Jorge Azambuja, de politiecommandant die het bevel gaf traangas in te zetten, zit veel Peruanen niet lekker. “Peru heeft nooit een serieuze poging gedaan om de ramp in het Estadio Nacional tot op de bodem uit te zoeken,” schreef een Britse journalist tien jaar terug al. Of dit ooit nog gaat gebeuren, valt zeer te betwijfelen. Rondom het huidige Estadio Nacional is nog geen minuscuul gedenksteentje te vinden voor de slachtoffers van de bloederigste voetbalramp aller tijden.

De wedstrijd: Al-Masry tegen Al-Ahly

Waar & wanneer: Port Said Stadium (Egypte), 2012

Eindstand: 74 doden (waarschijnlijk veel meer) en ruim 500 gewonden

“Dit is geen voetbal. Dit is oorlog en mensen sterven hier voor mijn ogen. Er is geen bewaking en er zijn geen ambulances.” Het zijn de rake woorden van Mohamed Abo Treika, vlak na een wedstrijd van zijn Egyptische topclub Al-Ahly tegen de aartsrivalen van Al-Masry. Tijdens het ijzingwekkende live-verslag van Treika op 1 februari 2012 bestormden duizenden supporters van zijn tegenstander het veld met messen, knuppels, machetes, vuurwerk en zwaarden. Ondanks de winst van Al-Masry vonden de hooligans het nodig om de spelers van de tegenstander tot pulp te slaan. De niet heel alerte autoriteiten grepen mondjesmaat en veel te laat in, waardoor een aantal spelers van Al-Ahly inderdaad rake klappen en flinke trappen kreeg.

“Heel veel mensen schreeuwden om hulp, van de politie of het leger. De meesten moesten het een uur zonder politiebescherming stellen, hetgeen het aantal gewonden in de hand werkte”, aldus Sky-correspondent Khalil Fahmy. Ook de medische troepen lieten te wensen over, waardoor veel gewonden lang bleven liggen op het veld. Intussen ging het ook helemaal los tussen de Al-Ahly ‘Ultras’ en de hooligans van Al-Masry. Die laatsten gooiden zelfs lichamen van de tegenstander van de tribune naar beneden. In al het geweld vonden 74 mensen de dood, waaronder 72 Al-Ahly-fans en een politieagent. Daar bleef het niet bij, want de dodelijke rel werd notabene door het genadeloze rechtssysteem van Egypte nog dodelijker. Een jaar na het drama veroordeelde een rechtbank in Caïro 21 betrokken hooligans tot de doodstraf. Volgens de rechter hadden de geweldplegers voor de wedstrijd al plannen voorbereid om Al-Ahly-supporters te doden met messen, stenen en explosieven. Het opgelezen doodvonnis door de rechter werd in de rechtszaal onthaald met luid gejuich.

De wedstrijd: Juventus tegen Liverpool

Waar & wanneer: Heizelstadion (Brussel), 1985

Eindstand: 39 doden (waarschijnlijk veel meer) en ruim 400 gewonden

Niet de dodelijkste of grootste, maar wellicht wel de bekendste voetbalrel in de geschiedenis: het Heizeldrama van 1985. “Mensen werden afgevoerd, je hoorde gehuil en geschreeuw. En collega Kees Jansma, die met mij mee was, vertelde dat er beneden lijken lagen.” Het sfeerverslag van voetbalcommentator Theo Reitsma is een aardige opsomming van de totaal uit de hand gelopen clash tussen de supporters van Juventus en Liverpool tijdens de Europa Cup I-finale in Brussel. Het ging al mis voordat de wedstrijd begon. De eindstrijd zou gespeeld gaan worden in het verlepte Heizelstadion, dat nog net niet van ellende uit elkaar viel. Sommige delen van het 55-jarige oude gebouw brokkelden al af, een constatering die experts voor de wedstrijd hadden aangekaart bij de FIFA. Net als het dringende advies de wedstrijd ergens anders te laten spelen. Een uur voor aanvangstijd van de wedstrijd werd duidelijk waarom. De ruim 60.000, veelal dronken supporters van de clubs uit Liverpool en Turijn werden op de tribunes van elkaar gescheiden door slechts een lullig hekwerkje en een ‘neutraal’ gebiedje met een handjevol doodsbange politieagenten. Beide partijen ontdekten al snel dat de stenen van het stadion loszaten. Mooi spul om los te wikken en richting tegenstander te smijten dus. Dat liep natuurlijk razendsnel uit de hand, waarop een groepje Liverpool-fanaten het hekwerk slechtte en het Juventus-vak bestormden. De Italianen raakten in paniek, waarop ze verwoede pogingen deden over de muren te klimmen en te ontsnappen. Een van die muren viel om en maakte de eerste dodelijke slachtoffers. Ook werden veel mensen vertrapt in de chaos. 39 mensen werden hier gedood, nog eens 400 raakten (zwaar)gewond. Hulpverleners waren kansloos; zelfs tijdens het reanimeren van verdrukte slachtoffers werden ook zij bekogeld door Britse hooligans. Intussen stapelden de lichamen zich buiten het stadion op. Met grote voetbalvlaggen werden de lijken afgedekt, maar reddingshelikopters bliezen die vlaggen net zo snel weer weg. Buiten gingen de rellen overigens gewoon nog even door, ondanks de tientallen doden die binnen al waren gevallen. Twee uur lang bestookten Juventus-fans het onderbemande politieapparaat met stenen, flessen en vuurwerk. En de wedstrijd moest nog beginnen.

Tot ieders verbazing werd er gewoon afgetrapt, anderhalf uur na de beoogde begintijd. “Teneinde de situatie te redden, maar wat valt er nog te redden, wordt hier om 21.40 uur afgetrapt door Liverpool,” zei commentator Theo Reitsma destijds. Jaren later kon Reitsma dat besluit wel verklaren: “Als ze zouden zeggen: gaat u allen weg, dan komt er veel meer ellende en ontstaan er vechtpartijen buiten het stadion. Men speelde de wedstrijd om tijd te winnen, om de mensen uiteindelijk rustig het stadion uit te krijgen. Terwijl er een heel droevige stemming hing.” Michel Platini werd met zijn benutte penalty de matchwinner voor Juventus, juichte aanvankelijk ook hartstochtelijk, maar van een feestje was geen sprake. “Als je hem ernaar vraagt, dan loopt hij weg. Platini wil daar nooit aan worden herinnerd,” aldus Reitsma. Zo had het Heizeldrama wel meer gevolgen. Engelse voetbalclubs werden na deze avond voor vijf jaar uitgesloten van Europees voetbal, de Belgische vicepremier Jean Gol trad af, 14 hooligans kregen uiteenlopende celstraffen en het Heizelstadion kreeg eindelijk zijn hoognodige renovatie. Tien jaar na de ramp heropende het stadion haar deuren als het Koning Boudewijnstadion.

De ‘wedstrijd’: Ajax-hooligans versus Feyenoord-hooligans

Waar & wanneer: Een veldje in Beverwijk, maart 1997

Eindstand: 1 dode en veel zwaargewonden

Ook op eigen bodem regent het geregeld bommen en granaten op en naast onze voetbalvelden. Misschien wel de beroemdste matpartij in de polder: De Slag bij Beverwijk. Op 23 maart 1997 speelde Ajax een uitwedstrijd in Waalwijk en moest Feyenoord naar Alkmaar, maar dat weerhield de harde kernen van beide clubs niet met elkaar te matten op neutraal terrein. En dus spraken honderden hooligans - strak van de drank, pillen, pep en coke - met elkaar af in een weilandje nabij Beverwijk. De Rotterdammers, veruit in de meerderheid, gingen de Amsterdammers te lijf met messen, honkbalknuppels, stokken, stroomstootwapens, kettingen, ijzeren staven en klauwhamers, en andersom net zo. Op het moment dat Ajacieden ingesloten raakten en kansloos leken, bleef één Ajacied stijf vooraan staan: Carlo Picornie. Met alle gevolgen van dien. De Feyenoorders tuigden Picornie af met een klauwhamer en steekwapens, een combinatie waaraan de Amsterdamse hoteleigenaar, echtgenoot en vader van twee kinderen uiteindelijk overleed.

Vanwege de willekeurige locatie van de veldslag arriveerde ME veel te laat. Later omschreef een korpschef de scène die zij op dat veldje aantroffen: “Gewonden, veel slagwapens zoals knuppels en kettingen en Picornie.” Een vermoedelijke dader - die altijd heeft ontkend - kreeg vijf jaar celstraf. Tot op de dag van vandaag wordt Picornie door de F-Side van Ajax geëerd met spandoeken, leuzen en T-shirts.

De wedstrijd: Feyenoord tegen Tottenham Hotspur

Waar & wanneer: De Kuip, 1974

Eindstand: 150 gewonden

De allereerste voetbalrellen op Nederlands grondgebied dateren van 29 mei 1974: de dag van de UEFA Cup-finale tussen Feyenoord en Tottenham Hotspur. In Rotterdam was het die hele dag al onstuimig geweest. Vierduizend Britten waren van de boot en het vliegtuig gestapt om zich vervolgens laveloos te zuipen in de havenstad. “Al ’s middags hadden ze op de Lijnbaan dronken Tottenham-supporters gezien die een complete, gestolen kassa meesjouwden,” schetste journalist Victor Deconinck destijds. De spanning in het stadion tussen de hooligans en de – wederom zwaar onbemande – politieafdeling liep dan ook snel op. Op 60.000 uitzinnige supporters stonden 128 politieagenten, ‘van wie driekwart ouder dan vijftig jaar en hooguit voorbereid op het uitdelen van verkeersboetes’.

Na het eerste Feyenoord-doelpunt besloten tientallen boze Britten de hekken van het naastgelegen Feyenoord-vak te beklimmen. Met de letterlijke instructie ‘sla ze helemaal de tering’ reageerde de aanwezige politie niet bepaald halfslachtig. En zo brak de pleuris uit. Toeschouwers werden vertrapt, stoeltjes werden afgebroken en rondgesmeten en mensen vielen van de eerste ring naar beneden. Wonderlijk genoeg vielen er die dag geen doden, maar wel 150 gewonden, van wie twee ernstig. Gelukkig maar, want bij het stadion stond maar één ambulance paraat. Die avond maakte Nederland kennis met hooliganisme. Van hekken of grachten om velden heen was nog geen sprake, maar hierna werden dergelijke veiligheidsmaatregelen ook in Nederland de norm.

De wedstrijd: FC Den Haag tegen Ajax

Waar & wanneer: Zuiderparkstadion (Den Haag), 1987

Eindstand: 25 gewonden

Pas dertien jaar na de Tottenham-invasie gingen voor de eerste keer voetbalsupporters van twee Nederlandse ploegen serieus met elkaar op de vuist. Toen op 1 maart 1987 een handjevol Haagse hooligans in het Zuiderparkstadion voorafgaande de wedstrijd het veld oprenden en wat Ajax-vlaggen wegkaapte, werden de fans uit Amsterdam boos. Heel erg boos. Een drankenstalletje moest er als eerste aan geloven, waarover een lokale krant later zou schrijven: “De Haagse doelman René Stam, die in dat strijdgewoel plaats moest nemen in het doel, zat in een spervuur van stenen, flessen cola en warme worsten.” Ondanks die ongeregeldheden werd de bal gewoon aan het rollen gebracht. Dat Ajax al na 25 minuten 2-0 voor stond kwam de sfeer niet ten goede.

In het vak Midden-Noord begonnen gefrustreerde mannen stenen te gooien naar de politie. Dat pikte de autoriteiten niet en dus besloten zij het onrustige vak schoon te vegen. In de veldslag die volgde, kregen ook veel onschuldige toeschouwers rake klappen met politieknuppels in het gezicht. Met een gestaakte wedstrijd, achttien aanhoudingen en enkele tientallen gewonden bleef de schade beperkt, maar ‘De Slag om het Zuiderpark’ bracht de veiligheidsmaatregelen in het Nederlandse voetbal wel in een stroomversnelling. Stewards kregen meer bewegingsruimte, het cameratoezicht werd verscherpt, staanplaatsen verdwenen en hekken werden vervangen met geulen.