Ecuador: van geweldig vakantieland tot gewelddadig drugsland

Wat voor de 55-jarige Jacob Vogel uit Amstelveen de mooiste reis van zijn leven had moeten worden, eindigt in een complete nachtmerrie. Het is woensdag 19 januari 2022. Samen met zijn vriendin, een in Duitsland wonende Ecuadoraanse, is Jacob op vakantie in Ecuador. Hij wil met eigen ogen zien waar de liefde van zijn leven haar wortels heeft liggen. Hij is ook nieuwsgierig naar al de pracht en praal die Ecuador te bieden heeft. Maar wat hij ongewenst ook te zien krijgt, is de donkere, gitzwarte kant van het Zuid-Amerikaanse land. De twee tortelduifjes overnachten in Guayaquil, niet alleen de grootste, maar ook de gevaarlijkste stad van Ecuador. Sneller dan het licht moorden drugsbendes elkaar hier uit.

In de bar richt de crimineel zijn wapen op Jacob. Voor de ogen van diens vriendin haalt hij de trekker over. De kogel vliegt in de borst van de Amstelvener. Hij overlijdt in het ziekenhuis.

Dat weerhoudt Jacob en zijn vriendin er echter niet van een bezoek te brengen aan het kloppend hart van Guayaquil: de populaire buurt Las Peñas. Een pittoreske wijk met felgekleurde huisjes, restaurants en cafés, maar ook een (gerestaureerde) sloppenwijk, waar in elk donker steegje het gevaar nog steeds verraderlijk dicht op de loer ligt. Vlak onder de vuurtoren, de toeristische trekpleister op de top van de wijk, loopt het stel de bar El Faro del Cerro binnen. Bedoeling is dat het een romantisch avondje wordt. Maar binnen een tijdbestek van een paar minuten, rond de klok van 21.00 uur, slaat de stemming compleet om. Nog voordat het stel hun eerste drankje krijgt geserveerd, wordt de rust plotseling bruut verstoord door twee mannen die met getrokken wapens de bar binnenstormen. Een van hen is de beruchte lokale crimineel Marcos Alexander R. (24). Zijn reputatie is zó slecht dat hij dezelfde bijnaam heeft als de moordlustige pop uit de film Child’s Play: Chucky. Hij heeft een strafblad dat dikker is dan een gemiddeld boek. Onder bedreiging van zijn vuurwapen dwingt hij, samen met zijn handlanger, de doodsbange klanten in de bar om hun waardevolle spullen, zoals mobiele telefoons en portemonnees, op tafel te leggen en aan hem af te staan. Als R. het tafeltje van Jacob en zijn vriendin bereikt, doet de Nederlandse toerist iets dat in een opwelling in hem opkomt. Uit liefde voor zijn vriendin gooit hij haar portemonnee snel ergens anders heen. Maar R. staat er met zijn neus bovenop. Woest richt hij zijn vuurwapen van hooguit een paar meter afstand op Jacob. Voor de ogen van diens vriendin haalt hij de trekker over. De kogel vliegt rechtstreeks in Jacobs borst. In de bar ontstaat blinde paniek. R. en zijn handlanger kiezen eieren voor hun geld en nemen de benen. Kort nadat de ambulance arriveert, wordt Jacob zwaargewond op een brancard uit het café getild en met spoed naar het ziekenhuis vervoerd. Daar overlijdt hij aan zijn verwondingen. Drie weken later weet de politie R. in de boeien te slaan.

Welkom in het prachtige Ecuador.

In de Nederlandse havens komt inmiddels al een kwart van de onderschepte drugs uit Ecuador. In Antwerpen vorig jaar zelfs meer dan de helft.

Politici vermoord

Vroeger, en nu klinken we echt als fossielen, was Ecuador een vakantiebestemming om je vingers bij af te likken. Echt een paradijs. Het hart van het land is de hoofdstad Quito met zijn prachtige, oude binnenstad. Andere parels zijn het Amazoneregenwoud, ook wel de longen van de aarde genoemd, en het Andesgebergte, dat van noord naar zuid als een ruggengraat door het land loopt. Als ander hoogtepunt heeft Ecuador ook nog de Galapagoseilanden, waar een diversiteit aan bijzondere diersoorten leeft.

Maar een paradijs is Ecuador welbeschouwd al een paar jaar niet meer. Eerder de hel op aarde. Het land wordt geteisterd door drugsgeweld. Het absolute dieptepunt tot nu toe, de avond van woensdag 9 augustus 2023, staat bij de bevolking in het geheugen gegrift. Zoals wij Nederlanders het moment nooit zullen vergeten dat we hoorden dat Peter R. de Vries was neergeschoten, zo geldt dat voor Ecuadoranen voor de aanslag op niemand minder dan presidentskandidaat Fernando Villavicencio (zie kader onder aan het artikel). Wanneer hij twee weken voor de verkiezingen na een campagnebijeenkomst een gepantserde auto wil instappen, neemt een groep drugscriminelen hem onder handen. Getuigen zeggen dat er dertig kogels op hem worden afgevuurd. Drie daarvan doorboren zijn hoofd. Nog dezelfde dag overlijdt Villavicencio in het ziekenhuis aan zijn verwondingen. Het is de zwartste bladzijde uit de recente geschiedenis van het land, maar lang niet de enige zwarte pagina. Nog geen week na de moord op Villavicencio wordt op klaarlichte dag midden op straat een gemeenteraadslid doodgeschoten. Een maand daarvoor wordt de burgemeester van het havenstadje Manta geliquideerd.

De lijst met dit soort schokkende misdaden is eindeloos lang en wordt alleen nog maar langer. Agenten die worden vermoord, spelende kinderen die op straat worden neergeschoten: het is in Ecuador aan de orde van de dag. Het aantal moorden in het Zuid-Amerikaanse land is nog nooit zo hoog geweest als nu. In 2020 werden er 1300 moorden gepleegd. In 2022 tikte de teller de 4800 aan. Een absoluut record in de geschiedenis van Ecuador. Maar zelfs dat cijfer is inmiddels alweer overtroffen. Vermoedelijk eindigt 2023 met 7000 vermoorde Ecuadoranen. Het voormalige vakantieparadijs beleeft de bloedigste periode ooit.

Een beruchte crimineel wordt in de bajes levend verbrand en onthoofd. Er duiken na zijn dood video’s op van bendeleden die zijn hoofd als voetbal gebruiken.

Rotterdams drugsrecord

Linksom of rechtsom zijn de meeste van die moorden en andere gruwelijkheden te herleiden tot hetzelfde onderliggende probleem: drugs. Het ooit zo vredige Ecuador is uitgegroeid tot het belangrijkste knooppunt van de Zuid-Amerikaanse drugshandel. Dat heeft onder meer kunnen gebeuren door de geografische ligging van het land. Ecuador ligt ingeklemd tussen Colombia in het noorden en Peru in het oosten: de twee grootste cocaïneproducenten ter wereld. In het zuiden van Colombia explodeerde de afgelopen tien jaar de cocaïneteelt tot een recordhoogte. Door moderne technieken kunnen de Zuid-Colombianen de cocaplant zes keer per jaar oogsten in plaats van één keer. Deze explosie van de cocaïneteelt leidde tot nog strengere controles, niet alleen in Colombia, maar ook in buurland Peru. Hierdoor zijn drugskartels hun heil ergens anders gaan zoeken, in Ecuador dus. Bijkomend voordeel van Ecuador is dat het aan zee ligt. In het westen van het land ligt havenstad Guayaquil, het Rotterdam van Zuid-Amerika. Daar worden containers vol met het belangrijkste exportproduct van het land, bananen, op schepen geladen. En waar gaan al die miljoenen bananen naartoe? Naar West-Europa. Ze komen aan in Rotterdam, Antwerpen of Vlissingen. Wat ook meespeelt, is dat Ecuador als arm land gevoelig is voor corruptie en dat het politiekorps over zeer beperkte middelen beschikt om de duizenden containers te controleren die dagelijks de haven van Guayaquil verlaten. De strijd tegen de drugshandel staat niet in de kinder-, maar in de babyschoenen. Een van de twee haventerminals in Guayaquil, schrijft het NRC, is zelfs niet eens omheind!

Dat de rol van Ecuador in de internationale drugssmokkel de afgelopen jaren groter en groter is geworden, is ook terug te zien in de havens van Nederland en België, de smokkelpoorten naar Europa. Er was een periode dat de meeste onderschepte drugs afkomstig waren uit Midden-Amerika, uit landen als Costa Rica en Panama. Maar inmiddels worden de havens van Rotterdam, Vlissingen en Antwerpen overspoeld met drugs uit Ecuador, de nieuwe nummer één. In de Nederlandse havens komt inmiddels al een kwart van de onderschepte drugs uit Ecuador. In Antwerpen vorig jaar zelfs meer dan de helft. Die ontwikkeling zet zich alleen maar verder door. Op 26 juni werd er in de Rotterdamse haven bijna 3600 kilo cocaïne uit Ecuador (met een straatwaarde van 270 miljoen euro) onderschept. Op 13 juli was dat zelfs ruim 8000 kilo (met een straatwaarde van 600 miljoen euro). Een nieuw record. Een verpulvering zelfs van het vorige record (4600 kilo), dat al achttien jaar oud was. Binnen een tijdbestek van nog geen vier weken is er in Rotterdam dus 11.600 kilo cocaïne uit Ecuador onderschept. Cijfers die vijftien jaar geleden alleen op jaarbasis werden gehaald, maar nu dus in twee zendingen. Als drugsbendes het aandurven om dit soort enorme hoeveelheden coke in containers te stoppen, betekent dat er vaak al veel meer doorheen is geglipt. Het probleem is niet groot, maar immens.

Bende-oorlog

Import en export van grote hoeveelheden cocaïne leidt vrijwel altijd tot een golf van geweld. In Nederland zijn de vreselijke gevolgen van drugshandel duidelijk zichtbaar. Het aantal bomaanslagen stijgt explosief. Elke nacht ontploft er gemiddeld op één of twee plekken een bom bij een woning of een bedrijfspand. Complete gezinnen doen na de zoveelste aanslag in hun wijk geen oog meer dicht. En dan hebben we het nog niet eens gehad over al die liquidaties, onder meer van Peter R. de Vries en advocaat Derk Wiersum.

Ook in Ecuador zijn de gevolgen groot. Zelfs nog veel groter dan in Nederland. In Ecuador woedt een bendeoorlog die zijn weerga niet kent. Aanleiding is de moord op Jorge Luis Zambrano, bijgenaamd ‘Rasquiña’, de leider van de machtige drugsbende Los Choneros. Eind 2020 schiet een onbekende dader hem in een koffietentje in de stad Manta dood. Vier kogels doorboren zijn hoofd, twee raken hem vol in zijn hart, één in een long en één in zijn been. Onder de vleugels van Rasquiña hebben de Choneros al sinds jaar en dag de cocaïnemarkt stevig in handen. Maar nu hun grote leider niet meer leeft, ruiken rivaliserende bendes hun kans. Er valt iets te halen: na een korte dip tijdens de coronapandemie schiet de vraag naar cocaïne weer omhoog. Onder meer Los Lobos, Los Tiguerones en Los Lagartos zien de dood van Rasquiña als een kans om het monopolie van Los Choneros te doorbreken. Zij raken verzeild in een oorlog om de macht. Grote delen van het land komen in handen van deze bendes. Politici en agenten worden bedreigd en omgekocht. Of nog erger: vermoord. In gevangenissen staan bendeleden elkaar naar het leven. Om de haverklap breken daar rellen uit. Alleen al in 2021 en 2022 worden in Ecuadoraanse gevangenissen 419 (!) gevangenen vermoord. Een beruchte crimineel die al dertien jaar achter slot en grendel zat voor een serie moorden, wordt niet alleen levend verbrand, maar ook nog onthoofd. Alsof dat nog niet gruwelijk genoeg is, duiken er na zijn dood video’s op van gevangenen – bendeleden van Los Choneros – die zijn hoofd gebruiken als voetbal.

Ook buiten op straat laait het geweld op. Het aantal schietpartijen is nog nooit zo hoog geweest als nu. In februari vorig jaar bengelen er twee lijken aan een voetgangersbrug net buiten Guayaquil. De Ecuadoriaanse bendes hebben hun tentakels inmiddels verspreid tot diep in de volkswijken. Op straat putten zij uit een eindeloos arsenaal aan jonge potentiële rekruten. Ook deze tieners schieten elkaar overhoop. Het geweld is doorgedrongen tot in de haarvaten van de samenleving.

Drugshonden

Gelukkig is er ook goed nieuws. Nog niet zo lang geleden, op vrijdag 20 oktober, wordt bekend dat de havens van Rotterdam en Guayaquil de handen ineenslaan. Nederland en Ecuador hebben hun handtekening gezet onder een douaneverdrag. Dit akkoord opent de deur naar een snellere informatie-uitwisseling tussen de twee landen. Tot nu toe werkten de diensten aan beide kanten van de Atlantische Oceaan grotendeels langs elkaar heen, maar vanaf nu kunnen de Ecuadoranen 24 uur per dag aankloppen bij het Nederlandse Douane Informatie Centrum. Wanneer een containerschip met vermoedelijk drugs aan boord aan de Ecuadoraanse controle ontsnapt, kan Nederland dankzij het verdrag alsnog worden ingeseind. Zodoende kunnen de drugs er hier meteen uit worden gevist. Het akkoord creëert bovendien ruimte voor het trainen van de Ecuadoraanse politie en douane door Nederlandse experts. Het aantal drugshonden moet aanzienlijk omhoog. Het aantal scanapparaten eveneens. Maar het opkrikken van het beveiligingsniveau van de haven van Guayaquil naar dat van die van Rotterdam kan nog zomaar jaren duren. Tot die tijd houdt het drugswereld Ecuador ongetwijfeld in zijn greep. En is het wachten op de volgende politieke moord.

DE MOORD OP DE PRESIDENTSKANDIDAAT

Elf dagen voor de Ecuadoraanse landelijke verkiezingen, op woensdag 9 augustus 2023, wordt presidentskandidaat Fernando Villavicencio (1963-2023) in de hoofdstad Quito rond de klok van 18.20 uur doodgeschoten. Hij heeft net het schoolgebouw verlaten waarin hij een campagnespeech heeft gegeven als zijn beveiligers hem door een kluwen van mensen naar een gepantserde auto leiden en het vuur op hem wordt geopend. Negen van de circa dertig kogels die in zijn richting worden afgevuurd, raken Villavicencio, waarvan drie in zijn hoofd. Nog dezelfde dag overlijdt hij in het ziekenhuis aan zijn verwondingen. Ook de vermoedelijke schutter overleeft de aanslag niet. Hij wordt door beveiligers doodgeschoten. Zes andere verdachten, Colombianen, worden door de politie in de boeien geslagen.

De volgende dag verschijnt er op YouTube een video waarin de verantwoordelijkheid voor de moord wordt opgeëist. Er staan een stuk of twintig mannen in beeld die zwarte kleding dragen, een bivakmuts over hun hoofd hebben getrokken en een vuurwapen de lucht in steken. Een van hen leest van een briefje voor dat zij bij het Ecuadoraanse drugskartel Los Lobos (De Wolven) horen.

Villavicencio beloofde dat als hij aan de macht zou komen de zweep erover zou gaan in de strijd tegen de drugscriminaliteit en het heeft er alle schijn van dat hij daarom uit de weg is geruimd. “Telkens als corrupte politici hun beloftes niet nakomen als ze geld van ons hebben ontvangen, zullen ze worden uitgeschakeld,” luidt het dreigement van een gemaskerd bendelid in de video.

Nog dezelfde dag verschijnt er op YouTube ook een andere video. Daarin zijn opnieuw een stuk of twintig mannen te zien, maar deze keer recht in hun gezicht in plaats van dat ze een bivakmuts dragen. Ze hebben ook geen vuurwapen vast en zijn niet in het zwart gekleed maar in het wit. Ook zij beweren bij Los Lobos te horen en zeggen dat de eerste video die is verspreid niet van hen afkomstig is, maar louter bedoeld is om hun bende in een kwaad daglicht te stellen.

Alsof er nog niet genoeg bizarre gebeurtenissen hebben plaatsgevonden, wordt een paar dagen later de leider van een andere Ecuadoraanse bende, Los Choneros, in zijn cel gearresteerd. Deze beruchte crimineel, die ‘Fito’ wordt genoemd, wordt ervan beschuldigd dat hij de vermoorde presidentskandidaat met de dood heeft bedreigd. Beelden van zijn overplaatsing naar een extra beveiligde gevangenis gaan heel de wereld over. Het bizarre aantal van 4000 (!) militairen en agenten wordt ingezet om de overplaatsing in goede banen te leiden. Vervolgens gaat de storm aan gebeurtenissen na de moordaanslag eindelijk liggen, maar twee maanden later laait hij plotseling toch weer op. Binnen de muren van de gevangenis worden de zes opgepakte verdachten van de moord op Villavicencio nu allen zelf vermoord. De volgende dag wordt in een andere gevangenis ook een zevende verdachte om het leven gebracht. Het gaat er in Ecuador kennelijk nooit rustig aan toe.