Hartverwarmend Helsinki

Een verhaal over vesting Suomenlinna, de prestigieuze Nyländska Jaktklubben en sauna’s. Oh, oh, die sauna’s.

De jongedame op het dek van de ferry die van Market Square in de Finse hoofdstad Helsinki naar Suomenlinna vaart, staart vanonder haar muts dromerig over het water van de Finse Golf. Dit stukje van de Oostzee is nog minder zout dan de rest van de Oostzee. Sommige delen van de Finse Golf bevatten slechts drie promille, oftewel drie gram zout per liter zeewater. Nogal een verschil met onze eigen Noordzee, die met 35 promille bijna 12 keer meer zout bevat dan het water tussen Finland en Estland, met in het oosten de Russische kust. Dat komt vooral door de zo’n tweehonderdvijftig rivieren die hun zoete water lozen in de Oostzee. Het zwaardere zoute water dat vanaf de Atlantische Oceaan de Oostzee in stuwt, en ervoor zorgt dat deze zout blijft, heeft hier maar weinig kracht. Vandaar de brakheid van de Finse Golf. Het is tevens de reden dat de zee hier vrij snel bevriest. Maar dit jaar - nog - niet. Ook hier zijn aloude weerpatronen bokkensprongen aan het maken. Niet dat de jongedame in kwestie daarover aan het dromen is, tenminste, dat denk ik niet. Eerder over zonnigere bestemmingen misschien, wie weet... Mijn blik valt op een houten gebouw langs de kade. ‘Dat is de Allas Sea Pool,’ vertelt de jongedame die zich voorstelt als Mikaela. ‘Zwembaden en sauna’s. Er wordt op dit moment hard gewerkt aan het nieuwe hoofdgebouw. De financiering is gedekt via crowdfunding. Veel Helsinkiërs hebben een klein steentje bijgedragen. Ik ook,’ lacht ze.

Het is guur. De thermometer wijst min drie aan. Tel daar een fikse zeebries bij op en de ijspegels hangen aan je neus. ‘Het is fris, maar - 20 is eigenlijk meer de temperatuur die bij deze tijd van het jaar hoort,’ zegt Mikaela. Ze is net als wij onderweg naar Suomenlinna, het forteiland dat de stad Helsinki eeuwenlang beschermde tegen aanvallen vanuit de zee. ‘In de zomer is het een van de drukstbezochte attracties van de stad,’ vertelt ze. ‘Maar nu is het er lekker rustig, afgezien van de ongeveer achthonderd mensen die verspreid over het eiland wonen. Ik ga vaak naar een van koffietentjes om wat te werken. En even uitwaaien aan boord van de veerboot maakt mijn hoofd lekker leeg, zodat ik met een frisse blik aan de slag kan.’

Unesco-werelderfgoed

We nemen afscheid bij de aanlegplaats van de veerboot. Onze gids Sari staat ons al op te wachten. ‘Welkom op Suomenlinna, UNESCO-werelderfgoed sinds 1991,’ begroet ze ons hartelijk. We wandelen over het eiland terwijl Sari ons uitleg geeft. De geschiedenis van deze vesting op zes met elkaar verbonden eilandjes, is eigenlijk de geschiedenis van Finland in een notendop.

‘Dit jaar bestaat Suomi, zoals wij Finnen de Finse Republiek noemen, 100 jaar,’ vertelt Sari. Daarmee is het een relatief jong land. Tot 1917 hadden de Zweden en de Russen het voor het zeggen. We maken sinds de 13de eeuw deel uit van het Zweedse Koninkrijk. De Zweden zijn ook degenen die in 1748 na veel getouwtrek met de bouw van de vesting beginnen om de Russische dreiging tegen te houden. Dat lukt prima tot 1808, wanneer de Finse Oorlog tussen Zweden en Rusland uitbreekt en een overwinnend Russische Keizerrijk met Finland aan de haal gaat. Het was trouwens een Nederlander in dienst van Rusland die de Finse Oorlog plande en overwon: Jan Pieter van Suchtelen. Finland wordt Suomen Suuriruhtinaskunta, oftewel het Grootvorstendom Finland met de Russische tsaar als grootvorst. De gele gebouwen op het eiland stammen uit de Zweedse periode. De houten en stenen gebouwen in alle andere felle kleuren, zijn gebouwd in de Russische periode. Kijk, dat is de gevangenis van het eiland.’ Ze wijst naar een groot granieten blok dat duister in de wintermist staat, door steigers omringd. Er wordt druk gewerkt, ook al vriest het. ‘Dat zijn de gevangenen,’ lacht Sari, als ze de verbaasde uitdrukking op mijn gezicht ziet. ‘Het is een open gevangenis.’ Dit eiland, dat op de werelderfgoedlijst van UNESCO staat, wordt in de zomer overspoeld met toeristen. En toch worden het gevangenisterrein en het nabijgelegen appartementencomplex en de musea alleen gescheiden door een geel houten hek waar de gevangenen zelf de sleutel van hebben.

Open gevangenis

‘Tientallen jaren geleden had Finland een van de hoogste aantallen gedetineerden van Europa,’ legt Sari uit. ‘In de jaren zestig zijn we gaan onderzoeken in hoeverre gevangenisstraf helpt bij het terugdringen van criminaliteit. De conclusie: het helpt niet. In de drie decennia erna heeft Finland zijn strafbeleid stukje bij beetje hervormd. Het aantal gevangenisstraffen is met tweederde verminderd. We hebben nu een van de laagste gevangenschapcijfers ter wereld. En het heeft niet geleid tot meer criminaliteit. Wat wel werkte, was een geleidelijke herintroductie in het normale leven, zoals hier in de open gevangenissen wordt aangeboden. Ongeveer eenderde van de Finse gedetineerden verblijft in een open gevangenis en de Finse instantie voor strafsancties zegt dat deze gedetineerden minder kans hebben om in herhaling te vallen. De recidivecijfers zijn met bijna 20 procent gedaald. En we vinden ze hier een aanwinst voor de gemeenschap. Omdat ze de historische gebouwen restaureren en schoonhouden.’ Ze lacht nogmaals. ‘Veel mensen kijken ervan op, maar het werkt. En dat is het belangrijkste.’

We lopen verder langs de bastions en versterkingen. Sari wijst naar een donker gat. ‘Ga daar maar in. Dat is sneller,’ weet ze. De gang gaat onder een van de versterkingen door. Het oude kalk dat gebruikt is om mee te bouwen, is langzaam naar beneden gezakt en vormt kleine stalactieten op het plafond. Voor de gevangenen van nu mag het goed toeven zijn, maar het is weleens anders geweest.

Sari gaat verder met haar historische inzichten. Ze vertelt over hoe Finland zich losmaakte van Rusland ten tijde van de Russische Revolutie. ‘In december 1917 verklaart Finland zich onafhankelijk. Het is tevens het begin van de Finse Burgeroorlog. Want over de nieuwe koers die het land gaat varen, bestaat geen consensus. Er is grote rivaliteit tussen de conservatieve Witte Garde en de socialistische Rode Garde. De Roden willen dezelfde koers varen als de bolsjewieken in Rusland. De Witte Garde kiest voor een eigen koers, zonder Rusland. De burgeroorlog duurt slechts enkele maanden, maar er wordt gevochten als leeuwen. Aan de Witte zijde sneuvelen 1.500 soldaten en de oorlog kost 8.000 Roden het leven. Veel gevangen Roden worden op Suomenlinna geëxecuteerd, anderen verhongeren op het eiland. Een zwarte bladzijde in de Finse geschiedenis. Op 5 mei 1918 komt er een eind aan de burgeroorlog.’

Nyländska Jaktklubben

Niet veel later stappen we van de veerboot af en wandelen we naar de Norra Magasinsgattan 6A, de thuishaven van advocatenkantoor Hästo & Co. Het is het bedrijf van Mats Welin, de Commodore van de Nyländska Jaktklubben (NJK), de meest gerenommeerde jachtclub van Helsinki. We zijn er met de veerboot langs gevaren: het eilandje Blekholmen, thuis van de NJK. Het grote witte clubhuis met het karakteristieke groen koperen dak is een van de blikvangers van de stad. Blekholmen heeft 125 ligplaatsen waarvan er 75 gereserveerd zijn voor leden. De andere 50 zijn voor visiterende jachten. Overigens heeft de NJK nog een jachthaven in de stad: Björnholmen. In de archipel rondom Helsinki, tot en met Åland, zijn er nog tien die de vlag van de NJK dragen. ‘Maar in de winter zijn we gesloten,’ vertelt Commodore Welin. ‘IJs is tenslotte niet goed voor boten. In de zomer is het een drukte van jewelste op het water en worden alle jachthavens van Helsinki goed bezocht. De NJK is opgericht in 1861 en is daarmee de oudste geregistreerde sportvereniging van het land. We worden soms als een tikkeltje elitair gezien, maar dat valt reuze mee. Met zo’n zesentwintighonderd leden zijn we ook best aan de grote kant. Het is geweldig zeilen hier. Al komt het niet vaak voor dat je in de korte broek kunt zeilen. Ook in de zomer niet, omdat het zeewater niet boven de 15 graden uit komt. Met wat wind erbij, is het dan toch al snel fris. Waar de varende bezoeker op moet letten als hij zich hier op het water bevindt? Dat het nogal ondiep kan zijn. Oplettendheid is een vereiste.’

Ook in de sauna is het uitkijken. Want je kunt ook te veel water op de gloeiende stenen gooien, waardoor golven vochtige lucht je ineen doen krimpen van hitte. Maar och, och. Die Finnen weten wel wat fijn is na een dag in de kou. Het vuur knispert. Berkentakken hangen in de hoek. De Helsinkiërs gebruiken die om zich mee te slaan, dat bevordert de bloedsomloop. Ik zit in de rooksauna van Löyly. De geur van teer vult de lucht. Het saunacomplex is gelegen op het zuidelijkste puntje van het schiereiland dat Helsinki vormt. Finland heeft in totaal meer dan drie miljoen sauna’s. Wanneer een huis gebouwd wordt, zet men vaak eerst de sauna neer. First things first, laten we maar zeggen. Een Fins gezegde luidt: als drank, sauna en teer niet meer helpen, dan is de ziekte dodelijk. Ik voel me springlevend. Vooral als ik na de hete sauna een traditionele duik in het ijskoude zeewater neem. Na afloop zit ik loom op het houten dek en staar ik dromerig over de Finse Golf. Helsinki voelt warm als een knapperend haardvuur.

Ten anker

Helsinki voor zeevarenden

Watersporten doen de Finnen graag. Dat is natuurlijk ook niet vreemd met zoveel kustlijn, meren en eilanden. Er zijn naar schatting zo’n 180.000 meren en evenzoveel eilanden. Ook Helsinki is omgeven door eilanden én jachthavens. Het zal met een beetje planning niet veel moeite kosten om een ligplaatsje te bemachtigen. Wanneer u op tijd bent, is het natuurlijk geweldig om gast te mogen zijn bij de NJK. Neem contact op via njk.fi. 

Per vliegtuig

Helsinki is ongeveer twee uurtjes vliegen vanaf Schiphol. Rechtstreekse vluchten starten vanaf €175. Wij vlogen met Finnair. finnair.com

Eten en drinken

De kwaliteit van de restaurants in de Finse hoofdstad is hoog. De prijzen liggen ongeveer op hetzelfde niveau als Nederland, al is alcohol nog een tikje duurder. Maar dat mag de pret niet drukken. Aanraders zijn Emo (met een Michelin BIB Gourmand) en Muru (die meerdere keren als restaurant van het jaar werd gekozen door de Finse Gastronomic Society) emo-ravintola.fi en murudining.fi.

Overnachten

Het is goed toeven in Hotel Haven. Een zeer prettig vijfsterren hotel bij de haven, om de hoek bij Market Square. Kortom: heerlijk centraal gelegen tegen best schappelijke prijzen, startende rond de €175. De kamers zijn groot en mooi ingericht en de bar van het hotel heeft pak ‘m beet 250 soorten whisky en rum. Meer informatie: hotelhaven.fi/en

Sauna

Wie Helsinki zegt, zegt sauna. En er zijn er nogal wat in de stad. Stuk voor stuk bijzonder. We noemen er drie. Ten eerste Kotiharjun Sauna, de laatste door open vuur verwarmde openbare sauna van Helsinki. Ten tweede Löyly, want prachtig mooie architectuur aan de kust en tot slot Sauna Saari, omdat het op een eiland ligt en volledig af te huren is. Leuk om bij aan te meren? 

saunasaari.fi, loylyhelsinki.fi/en, kotiharjunsauna.fi

Tekst: Marco Barneveld