Politieke complottheorieën: 'Dit is de waarheid'

Gewapend met een AR-15 loopt Edgar Maddison Welch op zondag 4 december 2016 Comet Ping Pong in Washington DC binnen. Hij richt het semiautomatische wapen op een medewerker van het pizzarestaurant, maar haalt niet over. De ober ontsnapt. Welch, een devote christen én Republikein, schiet in het rond. Zonder iemand te raken overigens. Dan verlaat hij de pizzeria met zijn handen boven zijn hoofd, recht in de armen van de inmiddels toegesnelde politie.

Uit de verhoren met Welch na het schietincident blijkt dat de 28-jarige vader van twee dochters zijn hoofd op hol had laten brengen door een complottheorie die in de weken ervoor viral ging op online discussiefora als Reddit en samenzweringssites als Infowars. De pizzeria zou volgens deze theorie de spil zijn in een pedofielennetwerk, waarin Hillary Clinton en haar campagnechef John Podesta een belangrijke rol zouden spelen. Het netwerk zou kinderen ontvoeren om ze vervolgens vanuit de kelder van de pizzeria via een uitgebreid ondergronds tunnelnetwerk te bezorgen bij vooraanstaande inwoners van de Amerikaanse hoofdstad die de minderjarigen zouden misbruiken tijdens satanische rituelen.

Welch was dusdanig in de ban geraakt van deze samenzweringstheorie dat hij besloot om vanuit Salisbury, North Carolina af te reizen naar Washington DC. ‘De wereld is te bang om in actie te komen, en ik ben te eigenwijs om het niet te doen,’ vertelde hij een vriend voordat hij vertrok om ‘Pizzagate te onderzoeken’. Gedoemd te mislukken dat onderzoek, want Hillary Clinton runt natuurlijk geen pedofielennetwerk en Comet Ping Pong heeft evenmin iets te maken met kindermisbruik. Sterker nog, het restaurant heeft niet eens een kelder.

Het is verleidelijk om Welch af te schrijven als een man die niet helemaal honderd is, maar hij staat bepaald niet alleen. Uit onderzoek van opiniepeiler YouGov blijkt dat maar liefst 49 procent van de Republikeinse stemmers gelooft dat de verhalen over Pizzagate ‘waarschijnlijk waar’ zijn. Uit dezelfde peiling blijkt dat 55 procent van de ondervraagde Trump-aanhangers denkt dat Barack Obama ‘zeker’ of ‘waarschijnlijk’ in Kenia is geboren – een complottheorie die Donald Trump zelf ook jarenlang verspreidde. Later liet Trump weten dat Hillary Clinton de bron was van alle birthertheorieën over Obama. Een leugen, maar voor zijn achterban deed dat er niet toe. Zij hoorden wat ze wilden horen: dat Hillary niet deugt.

/ KWAADAARDIG

Het geloof in complottheorieën vertoont grote overeenkomsten met het geloof in een opperwezen. Het is een manier om de complexe wereld om ons heen te begrijpen. Daarmee voorzien complottheorieën in een duidelijke behoefte. Ze verklaren waarom de dingen zijn zoals ze zijn, net zoals religies of politieke ideologieën dat doen. Voor samenzweringsgelovigen staan gebeurtenissen nooit op zichzelf. Alles hangt met alles samen en ruimte voor toeval is er niet. Bovenal is er het geloof dat er toch echt ‘meer’ aan de hand moet zijn dan de media en autoriteiten ons willen vertellen. Dat we in een soort The Matrix-achtige wereld leven waarin alleen de complotdenker de rode pil heeft genomen en doorheeft wat er werkelijk aan de hand is. Ondertussen is de meerderheid van de bevolking – door samenzweringsgelovigen vaak aangeduid als ‘sheeple’ – onwetend.

Complottheorieën draaien in bijna alle gevallen om een geheimzinnige, kwaadaardige elite die achter de schermen aan de touwtjes trekt. Als een vooraanstaande politicus wordt vermoord, kan de dader nooit een eenzame gek zijn: hij wordt altijd aangestuurd of ten onrechte verdacht gemaakt door duistere krachten die zelf buiten schot blijven.

Samenzweringstheorieën vormen niet alleen een alternatief voor traditionele religies en overtuigingen, ze zijn er ook vaak een aanvulling op. Zwaar gereformeerden die weigeren hun kinderen in te enten, geloven eerder in complotverhalen over de gevaren van vaccinaties, en moslims denken vaker dat Islamitische Staat is opgezet door Amerika en Israël met als doel om de islam zwart te maken. Hoe extremer het geloof of de politieke overtuiging, hoe groter de kans dat iemand in samenzweringen gelooft.

Iedereen kiest de complottheorie die in zijn straatje past. Trump-aanhangers vertrouwen Hillary niet en geloven dus makkelijk dat ze betrokken is bij kindermisbruik. Clinton-aanhangers op hun beurt zijn er (volgens het eerdergenoemde YouGov-onderzoek) massaal van overtuigd dat de Russen gerommeld hebben met de verkiezingsuitslag. En hoewel er volgens de Amerikaanse inlichtingendiensten voldoende bewijs is om te zeggen dat Russische hackers hebben ingebroken bij de Democratische partij met het doel om Trump een handje te helpen, is er geen enkele aanwijzing dat de Russen ook de stembusuitslagen hebben vervalst. Een onbewezen complottheorie dus, waaraan de aanhangers van Clinton maar wat graag geloof hechten. Eindelijk hebben ze een bevredigende verklaring voor de nederlaag van hun kandidaat: ze is gewoon het slachtoffer geworden van vals spel.

/ MR. COMPLOT

In de Amerikaanse politieke cultuur zijn complottheorieën nooit ver weg, maar met Trump hebben de Amerikanen nu een president die er écht dol op is. Als een samenzweringstheorie hem politiek of zakelijk goed uitkomt, dan neemt hij die maar al te graag over. Zo twitterde The Donald dat klimaatverandering een door de Chinezen bedachte hoax is, bedoeld om de Amerikaanse industrie te benadelen. Hij gelooft dat vaccinaties tot autisme kunnen leiden en tijdens de Republikeinse voorverkiezingen vorig jaar suggereerde hij dat opperrechter Antonin Scalia is vermoord (in werkelijkheid overleed de beste man gewoon in bed) en dat de vader van zijn belangrijkste tegenstrever, Ted Cruz, betrokken was bij de moord op John F. Kennedy. Trump nam zelfs uitgebreid de tijd om de bekendste Amerikaanse complotdenker, Alex Jones van Infowars, tijdens de verkiezingscampagne te woord te staan in diens radioshow. Jones, die onder meer pizzeria shooter Welch tot zijn vaste luisteraars mag rekenen, gelooft in de meest waanzinnige samenzweringstheorieën. Hij is ervan overtuigd dat een geheimzinnige elite van ‘Bilderbergers’ in het geniep probeert de wereld over te nemen. Hij meent dat de aanslagen van 11 september 2001 een inside job waren, georkestreerd door het militair-industrieel complex. En hij gelooft dat Clinton hoogstpersoonlijk kinderen heeft vermoord en in stukjes gehakt.

Jones’ standpunten verklaren waarom de meeste Amerikaanse politici met een grote boog om hem heenlopen. Trump ziet in de Texaanse talkshowhost echter een zielsverwant. Iemand die óók belachelijk wordt gemaakt door de politiek-correcte elite. Na zijn verkiezingsoverwinning belde de vastgoedmagnaat Jones dan ook op om hem te bedanken voor zijn steun. Steun die onder meer bestond uit het verspreiden van allerhande complottheorieën over Hillary Clinton, zoals haar betrokkenheid bij tal van mysterieuze moorden en natuurlijk Pizzagate.

/ DEMMINK

Vergeleken met de Verenigde Staten valt het in de Nederlandse politiek wel mee met het complotgeloof. Af en toe stelt een Tweede Kamerlid eens een vraag over Joris Demmink, hoofdrolspeler in een van de belangrijkste Nederlandse samenzweringstheorieën van de afgelopen jaren. De voormalige topambtenaar op het ministerie van Justitie zou volgens complotdenkers aan het hoofd staan van een wijdvertakt pedonetwerk. Hij zou zich samen met andere hooggeplaatsten, onder wie wijlen prins Friso en prins Claus, geregeld te buiten gaan aan satanische rituelen waarbij kinderen worden geofferd. Opmerkelijk genoeg werd het eerste artikel waarin Demmink in verband werd gebracht met kindermisbruik in 2003 geschreven door de huidige aanvoerder van 50Plus, Henk Krol. Destijds nog hoofdredacteur van de Gay Krant. Dertien jaar later is er – alle inspanningen van complotdenkers ten spijt – nog altijd nul bewijs dat de gewezen Justitie-ambtenaar zich inderdaad schuldig heeft gemaakt aan kindermisbruik. Al laten samenzweerders zich daardoor niet van de wijs brengen: zij zien in het ontbreken van bewijs juist hét bewijs dat Demmink nog altijd als een poppenspeler de Nederlandse politiek en justitie aanstuurt. Met mensen die toch de strijd met hem aanbinden, wordt meedogenloos afgerekend. Althans, volgens hun overtuiging. Machtige mannen die buiten het zicht van de bevolking aan de touwtjes trekken, spreken sowieso tot de verbeelding. Dat verklaart ook waarom samenzweringsgelovigen een bovengemiddelde interesse hebben voor de Bilderberg-conferenties, waar topmensen afkomstig uit de politiek en het bedrijfsleven eens per jaar samenkomen om met elkaar in discussie te gaan. Om de vrije gedachtewisseling te bevorderen, vinden deze discussies plaats achter gesloten deuren. Dat wekt natuurlijk argwaan bij complotdenkers als Alex Jones, die ervan overtuigd is dat de machtigen der aarde zo zonder pottenkijkers ongestoord bekokstoven hoe ze verder kunnen bouwen aan de ‘nieuwe wereldorde’ die de gewone man nog verder moet knechten.

Ook sommige Nederlandse parlementariërs is die geheimzinnigheid een doorn in het oog, zeker als er kabinetsleden aanwezig zijn bij de bijeenkomsten. Aanvankelijk kwamen de Kamervragen over de Bilderberg-conferenties vooral van de linkerflank. De SP, de Partij voor de Dieren en – in een ver verleden – de Pacifistisch Socialistische Partij (PSP) vroegen stuk voor stuk om opheldering. Recent hebben zij gezelschap gekregen van Geert Wilders, die in juni 2013 wilde weten wat premier Mark Rutte te zoeken had bij zo’n ‘obscuur elitair clubje’ dat zich onledig houdt met ‘geheimzinnig geklets’.

/ BUITENAARDSE WEZENS

De hardcore complotgelovigen in Nederland zitten vooralsnog bij partijen die de kiesdrempel niet halen. Zoals bij de Soeverein Onafhankelijke Pioniers Nederland (SOPN) die bij de vorige parlementsverkiezingen, van 2012, een mislukte gooi deden naar een Kamerzetel. Deze partij wilde niet alleen een einde maken aan de Bilderberg-conferenties, maar stelde ook voor om over te stappen op zogeheten ‘nulpuntenergie’: volgens de SOPN een gratis vorm van energie die in overvloed beschikbaar is maar door de traditionele energieproducenten voortdurend wordt gefrustreerd.

Om gebruik te kunnen maken van nulpuntenergie is het volgens de oprichter van de SOPN, Anton Teuben, wel nodig om eerst te erkennen dat buitenaardse wezens en UFO’s bestaan. ‘De mensen die objecten zien, worden nu voor gek verklaard,’ vertelde Teuben, tevens oprichter van het UFO-meldpunt, ons toen we hem opzochten. ‘Niet zozeer omdat ze schotels hebben gezien, maar vanwege de technologie die voor die schotels wordt gebruikt.’ Die schotels werken immers al met nulpuntenergie. En dus zijn er grote belangen gemoeid met het geheimhouden van die technologie. ‘Als die kennis beschikbaar zou komen, zou dat acuut het einde betekenen voor het gebruik van olie en kernenergie.’

Maar helaas voor Teuben, bij de verkiezingen kwam de SOPN niet verder dan 12.982 stemmen – weliswaar bijna twee keer zoveel stemmen als de voormalige PVV’er Hero Brinkman vergaarde, maar nog altijd bijna 50.000 stemmen te weinig voor een zetel in de Tweede Kamer. Volgens Teuben moet er welhaast met de uitslag zijn gerommeld. En anders was de tegenvallende uitslag zonder twijfel de schuld van een geheimzinnige elite bestaande uit Illuminati die de mensen bewust dom houdt. Bijvoorbeeld met behulp van chemtrails: de condensstrepen die vliegtuigen achterlaten in de lucht en die volgens complotdenkers een middel zijn om ons bewustzijn te beïnvloeden. ‘Het gevolg is dat het bewustzijn van de meeste mensen wordt bepaald door de farmaceutische industrie, door de militaire wereld en door de wereldmedia. Er was overigens één belangrijke politicus die dat ook wist. Dat was Pim.’ En we weten allemaal hoe het met hem is afgelopen…

Schoot de drummer van Frank Sinatra JFK dood?

Tijdens de Republikeinse voorverkiezingen suggereerde Donald Trump een paar keer dat de vader van Ted Cruz wat te maken zou kunnen hebben met de moord op John F. Kennedy. Zijn bewijs? Een cover van het roddelblad The National Enquirer waarop Cruz’ vader te zien is terwijl hij pro-Castro-pamfletten uitdeelde met de man die Kennedy op 22 november 1963 vermoordde: Lee Harvey Oswald. Hoewel er volgens een onderzoekscommissie onder leiding van Earl Warren geen twijfel over bestaat dat Oswald degene was die Kennedy doodschoot, hebben complotdenkers in de loop der tijden tientallen alternatieve daders aangewezen. Namen die genoemd worden zijn onder meer die van de drummer van Frank Sinatra en de vader van acteur Woody Harrelson. In het boek Reclaiming History, waarin onderzoeker Vincent Bugliosi tal van complottheorieën over de moord op JFK tegen het licht houdt en verwerpt, staat een lijst van 82 mensen die genoemd zijn als mogelijke daders. ‘Gezien dat aantal is het een wonder dat Kennedy’s lichaam nog voldoende intact is gebleven om op de autopsietafel te belanden,’ concludeert Bugliosi droogjes.