Niet lullen maar poetsen-mentaliteit komt nieuwe Rotterdamse burgemeester Schouten goed van pas

Begin juli sprak Ruud van der Velden, voorzitter van de vertrouwenscommissie van de gemeente Rotterdam, bijna historische woorden tot de inwoners van de tweede stad van Nederland (670 duizend inwoners). “In 1622 kreeg Rotterdam een eerste burgemeester, en dat was een historische gebeurtenis. Vandaag is ook een historische gebeurtenis, omdat we voor het eerst een burgermoeder krijgen,” meldde hij vol trots via de gemeenteraad.

Carola Schouten wordt op 10 oktober (10-10) de eerste vrouwelijke burgemeester van 010. “Een kandidaat met een persoonlijke geschiedenis, met soms grote hobbels en moeilijke levensfases,” zo vatte Van der Velden het leven van Schouten begin juli samen. “En daarmee een geschiedenis waarin veel Rotterdammers zich kunnen herkennen. Een kandidaat die écht van de stad is.”

Tegenslagen

Wie is deze Cornelia Johanna (Carola) Schouten? Wat maakt haar zo geschikt om de opvolger te worden van Ahmed Aboutaleb, die vorige maand na vijftien jaar afscheid nam van het stadhuis aan de Coolsingel? En welke uitdagingen staan Schouten te wachten in de meest multiculturele stad van Nederland (meer dan 170 nationaliteiten)? Tijd voor een introductie.

Allereerst maar even een waarschuwing, afkomstig van niemand minder dan Schoutens voorganger Aboutaleb. In 2009 werd zijn benoeming met nogal wat scepsis en argwaan begroet in mopperstad Rotterdam. Een Marokkaan als burgemeester? Pleurt op! Maar goed, vijftien jaar later, inclusief talloze mijlpalen en heldhaftige optredens (zie kader), wordt ‘Abou’ op handen gedragen in de trotse havenstad. Met als klapstuk een afscheidsfeest waar honderden Rotterdammers hun burgervader voor het laatst de hand konden schudden. Volgens Aboutaleb heeft Schouten ‘alles in huis’ om een uitstekend burgemeester van Rotterdam te worden. “Wórden,” benadrukte Aboutaleb. “Want in Rotterdam ben je niet burgemeester vanaf dag één. Rotterdammers sláán hun burgemeester tot burgemeester.”

Toch klonken er in Rotterdam al voorzichtig positieve geluiden toen Schouten, tot vorig jaar nog vicepremier in het vierde kabinet-Rutte, benoemd werd als burgemeester van hun stad. Want de geschiedenis van Rotterdam kent de nodige parallellen met het levensverhaal van Schouten. Eentje uit de categorie: niet lullen maar poetsen, sterker door strijd en iemand die vooral gevormd is door tegenslagen.

Ongepland zwanger

Drie jaar geleden liet Schouten zich interviewen door presentator Sander de Kramer in het TV Rijnmond-programma Sanders Gerse Gasten. De twee namen plaats op een houten bankje aan de Aelbrechtskade langs De Schie, vlakbij de Mathenesserbrug en ook vlakbij de plek waar Schouten nog altijd woont, in Spangen. “Op dit bankje heb ik ongelofelijk zitten janken,” vertrouwde Schouten De Kramer toe. In gedachten ging ze terug naar een lastig hoofdstuk uit haar leven, toen ze als begin-twintiger, die destijds bestuurskunde studeerde aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, voor een half jaar een uitwisselingsproject deed met de Universiteit in Tel Aviv.

Daar raakt ze ongepland zwanger van een man met wie ze geen relatie had en daarna ook niet kreeg. “Toen ik wist dat ik zwanger was, zag ik helemaal niets meer,” vertelde Schouten. “Altijd bedenk je wel iets van: ik wil dat nog doen. Of: dat is nog een wens die ik heb. Op dat moment zag ik geen toekomst. Je weet niet wat er gaat gebeuren of hoe je het moet gaan doen. Ik heb toen wel heel diep gezeten.” Het geloof bood haar troost in die moeilijke fase. Met de toenmalige predikant van de Vrijgemaakt Gereformeerde Kerk in Delfshaven voerde ze urenlange gesprekken. “Hij liet me zien dat het er in het leven om gaat dat je geliefd bent en dat je dat mag weten,” herinnerde Schouten zich. “Dat heeft me erg geholpen en ik krijg daar nog steeds kracht door, in alles wat ik doe.”

Dat Schouten al op haar 22ste alleenstaand moeder werd, is vormend geweest voor haar leven. Zonder partner, baan en huis moest ze in een piepklein studentenkamertje ineens een kind zien op te voeden. Ze probeerde er het beste van te maken met haar zoon Thomas. “Toen ik moeder werd, studeerden al mijn vrienden nog,” vertelde ze in het tijdschrift Linda. “Ik wilde niet thuiszitten en ging gewoon naar feestjes, het campingbedje op mijn rug en mijn zoontje voorop op de fiets. Op zo’n feest legde ik mijn zoon in zijn bedje en midden in de nacht maakte ik hem wakker om weer naar huis te fietsen. Hoe ingewikkeld de omstandigheden ook waren, ik dacht niet in onmogelijkheden.” De vader van haar zoon is overigens gewoon in beeld. “Ik heb er hard aan gewerkt dat mijn zoon zijn vader kon leren kennen en de band tussen hen is oké.”

In landbouwmachine gevallen

Toch wierp het vroege moederschap een schaduw over haar studententijd. Op haar zeventiende, toen de van origine Brabantse Schouten na haar vwo-diploma naar Rotterdam trok, wilde ze juist de wijde wereld in. Vrijheid proeven. “Op de middelbare school was ik heel dedicated, ik moest en zou hoge cijfers halen,” vertelde ze jaren later in het huisblad van de Erasmus Universiteit. “Op de universiteit heb ik die teugels het eerste jaar laten vieren. Natuurlijk, ik wilde alles halen, maar ik hoefde niet per se in alles de beste te zijn. De focus lag op studie én op persoonlijke vorming. Ik las veel, deed veel met de vereniging. Maatschappelijke discussies, nachtenlang met elkaar in gesprek zijn… Niet lichtzinnig en alleen maar in de kroeg, maar met vrienden de wereld proberen te duiden. Dat varieerde van theologische en filosofische issues tot lezingen over China - het kon alle kanten op. Het was een tijd waarin ik mezelf ontdekte.”

‘Ik ging gewoon naar feestjes. Legde ik mijn zoon in zijn campingbedje en midden in de nacht maakte ik hem wakker om weer naar huis te fietsen’

Die ontdekkingsreis werd gulzig omarmd door Schouten. Alsof het een inhaalslag was. Iets wat niet los kan worden gezien van een trauma uit haar jeugd. Schouten is een boerendochter uit het Brabantse Giessen, waar haar vader lange tijd een melkveehouderij runde. Op een ijskoude, winterse ochtend wordt Schouten - negen jaar oud is ze dan - ineens uit de klas geroepen. Eenmaal bij haar opa en oma thuis vertelt de dienstdoende huisarts aan Schouten en haar twee zusjes dat hun vader is omgekomen bij een ongeluk. Hij was in een landbouwmachine gevallen. “Dat appèl op verantwoordelijkheid zit er door het overlijden van mijn vader wel erg in,” zei Schouten erover in een persoonlijk interview met de Volkskrant.

“Mijn moeder, mijn twee zusjes en ik moesten daarna met elkaar verder op de boerderij. We hadden een veehouderij met zeventig koeien, dus er moest gelijk gewerkt worden. Op zaterdag moesten wij de melktank schoonmaken, de hokken uitmesten, allerlei klusjes doen, terwijl vriendjes en vriendinnetjes op voetbal of zwemmen zaten. Dat zat er bij ons gewoon niet in. Ik had het niet over mijn hart kunnen verkrijgen om, als mijn moeder heel hard aan het werk was op de boerderij, te denken: ik heb er geen zin in. Dat kon ik niet en dat kan ik nog steeds niet. Dat is zó geen oog hebben voor de ander. Snap je? Als je mogelijkheden hebt om mensen te helpen of iets kunt waarmee je anderen kunt dienen, en je doet dat niet omdat het je niet uitkomt, of je doet het wel, maar puur voor jezelf, dat is uitgesloten in mijn hoofd. Dat plichtsbesef heb ik in die periode wel meegekregen. Maar het willen presteren, het de beste willen zijn, zat altijd al wel in mij.” Met wel een kanttekening: “Na het overlijden van mijn vader is er wel plichtsbesef bij gekomen. Daarvóór was ik een meisje dat leergierig was vanuit mijzelf. Daarna was ik nog steeds een meisje dat het heel graag goed wilde doen, alleen niet meer voor mezelf of zo. Het was een dieper besef dat je een verantwoordelijkheid in het leven hebt. Dat je voor het grotere geheel dienstbaar moet zijn. Vanaf de dag dat mijn vader overleed is er wel meer ernst in mijn leven gekomen.”

Georganiseerde misdaad

Die serieuze mindset legt ook de basis voor haar latere carrière. Terwijl Schouten tien jaar uittrekt voor haar studie bedrijfskunde, werkt ze vanaf 2000 zes jaar lang als beleidsmedewerker op het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Daarna wordt ze medewerker van de ChristenUnie-fractie in de Tweede Kamer. Wanneer de partij een beroep op haar doet, is ‘nee’ geen optie. “Ik heb sterk de overtuiging dat we allemaal talenten hebben gekregen en dat je daar niet lichtzinnig mee moet omgaan,” vindt ze. “Die moet je ten volle benutten. En niet zozeer voor jezelf, maar je moet je dienstbaar maken. En soms heb je andere mensen die je daarop wijzen. Ik werkte als fractiemedewerker toen de verkiezingen van 2010 eraan kwamen en iemand ineens tegen me zei: ‘Zou jij niet op de lijst willen?’ Daar had ik nog nooit over nagedacht. Uiteindelijk zei ik: ‘Zet me er maar op,’ Ook wel een beetje denkend dat de kans dat ik daadwerkelijk in de Kamer zou komen niet groot was; ik verwachtte op plaats 10 of 12 te komen. Tot ik in de trein gebeld werd met de mededeling dat het bestuur me op plek 6 had gezet. ‘Wat?!’ zei ik. Dat had ik niet verwacht. Maar toen zat ik al in dat proces. Uiteindelijk kregen we vijf zetels, vertrok Rouvoet (partijleider André Rouvoet, red.) en belandde ik in de Tweede Kamer. Ik ben er gewoon erg gevoelig voor als er een beroep op mij wordt gedaan.”

Vanaf 2017 is ze vicepremier onder Mark Rutte. Eerst combineert ze dat met het ministerschap voor Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, later wordt ze als minister verantwoordelijk voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen. Haar hart ligt vooral bij het armoedebeleid. Daarmee had ze een streepje voor ten opzichte van de 25 andere kandidaten die zich melden voor het burgemeesterschap in Rotterdam. In Rotterdam leeft een op de zes mensen in armoede. Ook is een op de acht ouders getroffen door het toeslagenschandaal. Schouten zal een oplossing moeten vinden voor de hoge werkeloosheid, de vele bijstandsgezinnen en de vele daklozen. En dat is niet alles.

Schouten zal zich allereerst moeten bekommeren over zware dossiers als de drugscriminaliteit, inclusief ontwrichtende explosies bij woningen

Rotterdammers konden in de aanloop naar de verkiezing van Schouten laten weten waarop de nieuwe burgemeester zich moet gaan richten. Ruim 12.500 Rotterdammers gaven daar gehoor aan. Thema’s als openbare orde, veiligheid en handhaving én eerlijk en betrouwbaar bestuur kwamen daarin naar voren als belangrijkste punten. Dat kan niet los worden gezien van de huidige problematiek in de stad. Rotterdam, voorzien van de grootste haven van Europa, kampt de laatste jaren steeds meer met drugscriminaliteit, inclusief ontwrichtende explosies bij woningen. Een verwoestende explosie in een drugslab op Rotterdam-Zuid kostte in mei nog drie mensen hun leven. Aboutaleb bond eerder al de strijd aan met de georganiseerde misdaad, die veel onrust brengt in 010.

Professor bloemschoen

Schouten zal zich allereerst moeten bekommeren over die zware dossiers. Op haar LinkedIn-pagina liet ze zich kort uit over haar benoeming tot burgemeester. “Wat is het een grote eer en een bijzonder voorrecht dat de gemeenteraad mij heeft aanbevolen als kandidaat voor het burgemeesterschap van Rotterdam. De stad die mij gevormd heeft en waar ik zoveel van hou,” schreef ze. “Met alles wat ik in mij heb zal ik mij inzetten voor de stad en al haar inwoners. Heel veel dank voor de vele, hartverwarmende reacties die ik heb ontvangen.”

Dat niet professor bloemschoen, Hugo de Jonge, maar Schouten uit de bus kwam rollen, was best verrassend. De politica is lid van de ChristenUnie, een kleine partij die in de Rotterdamse fractie slechts één zetel heeft en landelijk gezien maar tien burgemeesters afvaardigt; aan overwegend kleine gemeentes. Het zegt iets over het grote vertrouwen dat de keuzecommissie in Schouten heeft. Een beloning ook voor het feit dat de politica na haar studie in Spangen bleef wonen, vlakbij haar favoriete voetbalclub Sparta. “Het is een heerlijke stad,” zei Schouten eens in NRC. “Eerlijk, zonder opsmuk. Ik woon er met heel veel plezier.” Als houvast kan ook een gedicht dienen van wijlen Jules Deelder, de oer-Spartaan die ooit een ode bracht aan zijn Rotterdam. Het gedicht gaat als volgt:

Rotown Magic

Rotterdam is niet te filmen
De beelden wisselen te snel
Rotterdam heeft geen verleden
en geen enkele trapgevèl

Rotterdam is niet romantisch
heeft geen tijd voor flauwekul
is niet vatbaar voor suggesties
luistert niet naar slap gelul

't Is niet camera-gevoelig
lijkt niet mooier dan het is
Het ligt vierkant hoog en hoekig
gekanteld in het tegenlicht

Rotterdam is geen illusie
door de camera gewekt
Rotterdam is niet te filmen
Rotterdam is vééls te ècht

Vijf mijlpalen van Ahmed Aboutaleb

Toespraak na aanslag op Charlie Hebdo
De Rotterdammers die aanvankelijk nog argwaan hadden over de benoeming van hun in Marokko geboren burgemeester, verliezen hun scepsis na een ijzersterke toespraak van Aboutaleb in januari 2015. Daarin reageert hij op de aanslag op de redactie van het tijdschrift Charlie Hebdo in Parijs, waarbij twaalf mensen om het leven kwamen. “Als je het hier niet ziet zitten, mag ik het zo zeggen: rot toch op.” Het levert de burgemeester veel bijval op.

Beste burgemeester ter wereld
In 2021 wordt Aboutaleb verkozen tot World Major, ofwel beste burgemeester ter wereld. “Hij is een van de langst zittende en meest gerespecteerde burgemeesters van Europa,” jubelt het juryrapport. “Hij leidt de stad sinds 2009 met moed, geduld en menselijkheid. Hij omschrijft zichzelf wel eens half grappend als de secretaris-generaal van de Verenigde Naties van Rotterdam. Gedurende zijn jaren als burgemeester heeft Aboutaleb zich altijd gedragen als de vader van een heel grote familie.”

Avondklokrellen
In januari 2021 gaat het helemaal mis in Rotterdam-Zuid, een stadsdeel met veel armoede en criminaliteit. Als de landelijke overheid een avondklok instelt vanwege corona, is acht uur ’s avonds niet het moment dat iedereen naar binnen gaat, maar juist het startpunt van rellen. Inclusief vernielingen, plunderingen en buitensporig geweld naar de politie. Aboutaleb staat de volgende ochtend meteen in de wijk om gedupeerden te steunen. Ook neemt hij een video op. “Geeft het een goed gevoel, dat je de stad naar de vernieling hebt geholpen?” zegt hij daarin. “Dat je de ondernemers van je eigen stad schade hebt berokkend? Voelt het goed wakker te worden met een tas vol gestolen spullen naast je?” In zijn videoboodschap doet hij vooral een beroep op de ouders van de rebellerende jeugd. Recht vanuit zijn hart, precies wat Rotterdam dan nodig heeft.

Toeslagenaffaire
In Rotterdam is één op de acht ouders getroffen door het toeslagenschandaal. Omdat schadeloossteling erg lang op zich laat wachten, besluit Aboutaleb om de getroffen ouders alvast te compenseren vanuit de stadskas. Alle schulden worden kwijtgescholden, waarmee Aboutaleb zijn positie als burgervader andermaal verstevigt.

Koningsdag 2023
Zelf ziet Aboutaleb het als een kroon op zijn werk: in 2023 vieren Koning Willem-Alexander en zijn familie Koningsdag in Rotterdam. De tiende Koningsdag in 010. Een prachtige reclamespot voor de opgeknapte, levendige havenstad. Inclusief mooie beelden van de iconen van de stad: van het Afrikaanderplein tot de Markthal, van de Euromast tot het Centraal Station. Zonder wanklank of incident viert Ajacied Wim-Lex zijn feestje in Rotterdam, dat zich vol trots presenteert als Manhattan aan de Maas.