Was infiltrant 'Bokito' de spil in drugsdeals?

Stel je voor: een wat shabby zestiger met een wonderlijk loopje, inwoner van Leeuwarden, een man met een kleurrijk verleden. Bronnen noemen hem ‘charlatan’, ‘oplichter’ en ‘sjacheraar’. Hij was jarenlang actief in internationale coketransporten en handelde, melden ad.nl en de Leeuwarder Courant eind 2020 na eigen onderzoek, onder meer in valse schilderijen. Dat is ’m dus, de man die volgens publicaties van het openbaar ministerie (OM) vanaf maart 2019 de officiële status krijgt van crimineel burgerinfiltrant A-4110, en door wiens toedoen 22 mannen nu in de cel zitten te wachten op duidelijkheid over hun naaste toekomst. De inhoudelijke behandeling van hun zaak voor de rechtbank in Leeuwarden sleepte voort tot de tweede helft van april jongstleden, de uitspraak staat gepland voor volgende maand. De vertraging komt onder meer doordat verdachten communiceerden met pgp-telefoons van Encrochat, een versleuteling die Nederlandse politie-experts in 2020 kraakten met verwoestende consequenties voor criminelen overal ter wereld. Onderzoek naar de chats kostte veel tijd.

Jammer dat er – logischerwijs – weinig informatie beschikbaar is, maar íets is wel naar buiten gekomen over de man die begin 2018, toen al gestuurd door de recherche en het OM, contact legde met vermeende drugshandelaren, figuren die hij kende en van wie wordt verondersteld dat ze connecties hadden met motorbendes. Later maakte hij samen met hen grootscheepse internationale deals mogelijk.

Opsporingsmethodes

Je zou zeggen: goed dat de recherche in samenwerking met justitie er alles aan doet om criminelen in het vizier te krijgen die zich verrijken via de import van harddrugs. Zij zijn immers nietsontziend, schrikken niet terug voor intimidatie, geweld en erger, benadelen en verzieken de samenleving en richten door de markt te overstromen met zwaar verslavende middelen levens van onschuldigen te gronde.

Heel goed, maar zo eenvoudig is het niet. Er is al decennialang veel te doen over de opsporingsmethodes van politie en justitie, met name sinds de beruchte IRT-affaire (de ‘affaire’ zelf liep tussen 1994 en 1996: de parlementaire enquête). IRT – velen kennen de term, weinigen weten wat hij betekent: Interregionaal Rechercheteam, in 1988 ingesteld door het ministerie van Justitie (‘en Veiligheid’ staat er dan nog niet bij).

Het plan is de structuren van de georganiseerde misdaad in Nederland beter te doorgronden, met name het netwerk van Klaas Bruinsma. Deze polderlandse drugsbaron, zoon van de oprichter van de Raak-limonadefabrieken, wordt in juni 1991 omgelegd – al is dat weer een ander verhaal. De opvolgers zijn heel wat schuwer voor publiciteit, zoals Etienne U., waardoor de taken van het IRT er niet makkelijker op worden.

Het IRT werkt met criminele infiltranten – de zeer geheime Operatie Delta – van wie een enkeling ook een eigen agenda blijkt te hebben; zo wordt een mysterieuze figuur landelijk bekend onder de naam ‘Sapman’. De recherche organiseert de drugstransporten zelf – mede – en zo belanden er onder haar auspiciën duizenden kilo’s hasj en coke op de Nederlandse markt, met giga-opbrengsten voor personages die zich achter de schermen ophouden – en ook voor infiltranten – terwijl het eigenlijke doel, bazen identificeren en arresteren, liefst het hele zootje oprollen, niet bereikt wordt.

De parlementaire enquête over onder andere deze farce houdt van 1994 tot 1996 de gemoederen bezig, er zijn zelfs rechtstreekse tv-registraties van de ondervragingen. De verslagen van wat er allemaal mis is gegaan, hoe expliciet genoemde rechercheurs (Van Vondel en Langendoen, destijds BN’ers) en anonieme infiltranten verstrikt raakten in het web, lezen als vermakelijke thrillers. Het eindrapport is vernietigend: Operatie Delta was ‘onverantwoord’. Commissievoorzitter is Maarten van Traa (linkervleugel PvdA), die in oktober 1997 tragisch om het leven komt bij een auto-ongeluk. Hij rijdt zelf met hoge snelheid tegen de staart van een file aan; aanleiding om over complotten te speculeren is er dan ook nauwelijks. Al gebeurt het natuurlijk wel degelijk, en ook fictieschrijvers storten zich erop (Het kartel uit de Delta, Harry van Amstel).

Er moet iets gebeuren na al deze malaise. Om het simpel te houden: sinds 1996 is de inzet van criminele burgerinfiltranten verboden; die van een getrainde agent of een ‘gewone’ burger kan nog wel. In de volgende jaren werken Kamerleden en ambtenaren aan nieuwe wetgeving, die in 2014 onder minister Opstelten eindelijk door beide Kamers komt. De inzet van criminele burgerinfiltranten mag alleen ‘onder strikte waarborgen’ en ‘bij hoge uitzondering’. Het is niet toegestaan deze infiltrant jarenlang te laten ‘groeien’ in een organisatie. In het desbetreffende onderzoek moet van andere opsporingsmethodes weinig resultaat te verwachten zijn. Van uitlokking mag geen sprake zijn. En voor de operatie moet een hele batterij hotshots expliciet toestemming geven: het College van procureurs-generaal (ofwel het bestuur van het openbaar ministerie), de minister.

Die dingen.

Dichtgetimmerd, zou je zeggen.

Nooit meer Sapman.

Goed betaald

Er is vanuit de Tweede Kamer na 2014 wat obligaat rumoer over deze wetgeving: volksvertegenwoordigers willen graag dat het ministerie van Justitie en Veiligheid jaarlijks openheid geeft. Zijn er criminele infiltranten ingezet? En hoeveel? In 2016 laat minister Van der Steur weten dat zulks niet mogelijk is: openbare mededelingen kan hij pas doen als dat niet ten koste gaat van het onderzoek en de veiligheid. Maar vooruit, hij wil wel strikt vertrouwelijk de vaste commissie voor Veiligheid en Justitie informeren.

Vandaar dat wij van het OM pas op 27 maart 2020 iets te horen krijgen over de voor zover bekend allereerste criminele burgerinfiltrant sinds de hilarisch verlopen Operatie Delta: A-4110! De eerste arrestanten zitten in de verhoorkamers: het zijn – dan nog – acht personen van wie sommige banden zouden hebben met of lid zouden zijn van de Hells Angels en satellietclub Red Devils. Zij zijn aangehouden in dorpen en steden van het zo rustieke Friesland, één van hen in Finland. Op de A7 heeft de politie op 2 maart een busje staande gehouden, net voor het de grens met Duitsland zou bereiken. Het vervoert zeker 100 kilo amfetamine, in straattaal: speed, bedoeld voor Finland en daarginds op straat 700.000 euro waard. Ook leggen agenten bij huiszoekingen beslag op vuurwapens, pepperspray, blokken hasj, een woning, dure auto’s en horloges, en een ton aan cash. De acht staan onder verdenking van internationale handel in drugs, witwasserij en deel uitmaken van een criminele organisatie.

En... er is sprake van een criminele infiltrant, A-4110 dus, die thans gereed is met zijn noeste arbeid. In de erop volgende twee jaar komen nog veertien mannen vast te zitten. Later in 2020 wordt ook bekend dat het politieonderzoek Vidar heet, maar heel veel ruchtbaarheid is er verder niet. Dat verandert als het OM – in september 2020 tijdens een pro-formazitting in Leeuwarden – bekend maakt wat A-4110 verdient: 50 euro per uur, en sinds juni 2019 70 euro, want ‘het traject bleek intensiever dan voorzien’. Op het moment van bekendmaken incasseert A-4110 dat tarief nog steeds, want tijdens de verhoren die hij bij de rechter-commissaris zal ondergaan lopen de verdiensten door. Tot 22 juli 2020 heeft hij in elk geval 77.060 euro in de knip. Inmiddels – we spreken van mei 2022 – zou dat zijn opgelopen tot bijna 100.000 euro.

Bruto namen we aanvankelijk aan. En keurig te checken voor de Belastingdienst, dat andere overheidsorgaan, dus gestort op A-4110’s bankrekening.

Maar... zie het pleidooi van de advocaat van een van de verdachten, Sander Janssen, in april 2022. A-4110 kreeg het allemaal contant, zegt hij. “Van de overheid. Heeft hij daar netjes belasting over betaald? Ik denk het niet.”

A-4110 KREEG BIJNA EEN TON CONTANT, ZEGT ADVOCAAT SANDER JANSSEN: ‘VAN DE OVERHEID. HEEFT HIJ DAAR NETJES BELASTING OVER BETAALD? IK DENK HET NIET’

Raar loopje

Wie is A-4110? Volgens de journalisten Koen Voskuil en Wietske Koen, die degelijk onderzoekswerk hebben verricht door in Leeuwarden buurtgenoten te ondervragen en naar het lijkt ook dossiers van justitie door te nemen, is hij een ‘gedrongen zestiger met een gemankeerd loopje’.

Hij is klein, heeft een rond hoofd en uitpuilende ogen. Hij heeft hiv, resultaat van diverse strapatsen in Thailand. De buren in de Vlietzone noemen hem Bokito. Hij verkoopt nephorloges en vervalste schilderijen van Jopie Huisman, maar is ook souteneur – voor zijn vriendin – en regelt drugstransporten. Van alle markten thuis, deze lekkere jongen. Volgens de beide journalisten zegt iemand dat Piet door allerlei omstandigheden niets meer te verliezen heeft. Hij heeft zich bij de politie gemeld als informant, maar dat weet in 2018 natuurlijk niemand.

Op een dag in januari van dat jaar loopt hij in de wijk Vlietzone in Leeuwarden een zekere Justin S. uit het dorp Stiens tegen het lijf, dan 34 jaar. Wat een toeval. Ze kennen elkaar al jaren. Bokito verklaart later dat Justin hem vraagt: “Hé doe je nog weleens wat?’’ Boki to bevestigt dat en zoekt later via kennissen contact met Justin. Hij is dan nog niet A-4110, maar zijn opdrachtgevers denken dat het een unieke kans is door te dringen tot het zo afzijdige, gesloten territorium van de motorbendes; Justin zit immers bij de Red Devils. De politie zet een undercoveragent in, A-2369, die Bokito introduceert bij zijn oude kennis. Bokito en A-2369 doen diverse kleine pseudo-aankopen bij hem. Justin blijkt in nauw contact te staan met de Red Devils in Harlingen, telkens na ontmoetingen – de politie luistert hem immers af. De Red Devils is een broederschap die je kunt zien als kweekvijver voor de Hells Angels, een ‘supportclub’. Bokito wordt steeds belangrijker en houdt zich staande. Bokito, de sjacheraar, is misschien wel handiger dan hij eruitziet. In maart 2019 geeft minister van Justitie en Veiligheid Ferd Grapperhaus toestemming: hij krijgt een officiële status als criminele burgerinfiltrant. Hij legt ook contact met een zekere Frederik H., bekend onder de koosnaam Freddy Horror. Bokito troont dit personage zelfs mee naar Thailand om contact te leggen met een Australische afnemer, die ook politieman is: A-2395. Freddy denkt dus een lijntje met Australië gelegd te hebben, waar amfetamine nog veel meer waard is dan in Nederland. Ook hij zou in contact staan met onder meer de Red Devils, zelf ontkent hij dat tijdens de afgelopen rechtszaak.

Hoe dan ook, in de loop van twee jaar (januari 2018 tot maart 2020) wint Bokito veel vertrouwen bij figuren als Justin en Freddy, maar naar verluidt ook anderen in hetzelfde netwerk. Hij draait volop mee in uiteenlopende drugsdeals.

BOKITO KRIJGT EEN ANDERE IDENTITEIT EN ZIJN OMGEVING IN DE VLIETZONE IN LEEUWARDEN ZIET HEM NIET MEER IN ZIJN GROENE POLO STAPPEN

‘Een grote jongen’

Het plan van de politie was oorspronkelijk om Bokito naar de achtergrond te manoeuvreren nadat hij contact had gelegd tussen de motorbendeleden en undercoveragenten als A-2369 en A-2395, met name de laatste, de ‘buitenlandse afnemer’. Zo is het ook bedoeld in de wetgeving omtrent criminele infiltranten die sinds 2014 geldt: de ingezette crimineel mag niet ‘groeien’, de actie dient van korte duur te zijn. Lees: hij mag nooit te belangrijk worden. Maar Bokito is degene die de motormannen vertrouwen. Naar de achtergrond verdwijnen... daar komt niet zo erg veel van terecht. Vermoedelijk ook daarom is het zaak nu snel toe te slaan. Dat doet de politie op 2 maart 2020, zoals hierboven al vermeld. Bokito krijgt een andere identiteit en zijn omgeving in de Vlietzone in Leeuwarden ziet hem niet meer in zijn groene Polo stappen. Volgens het verhaal van onderzoeksjournalisten Voskuil en Koen haalt een bekende van Bokito diens benedenverdieping leeg om de boel naar de kringloop af te voeren.

De inhoudelijke behandeling van de zaak begint uiteindelijk pas op donderdag 3 februari van dit jaar. Het is Justin S. zelve die als eerste voor de rechter verschijnt, operatie Vidar begon immers bij hem.

Hij laat direct en onomwonden weten dat een burgerinfiltrant hem heeft aangezet, ‘een grote jongen’. Hij doelt hoogstwaarschijnlijk op de kleine, raar lopende Bokito, alias A-4110.

Toetsing

Heeft Bokito zich gedragen als een afzijdige die alleen contacten legde en verder toekeek? Zo zou het namelijk moeten zijn. Of heeft hij het initiatief genomen tot drugshandel, en – zoals dat heet – het idee om een deal op te zetten in het hoofd van anderen geplaatst?

De rechtszaak trekt niet eens heel veel aandacht in de pers, terwijl het toch een belangrijke testcase is voor justitie. Een proefproces.

De rechter moet toetsen of de handelwijze met de eerste criminele burgerinfiltrant sinds de Sapman en consorten rechtmatig is geweest. Belangrijk voor nu en voor de toekomst. Als gezegd, sleutelfiguur Justin trekt meteen van leer, net zoals ook zijn advocaat later zal doen, laat dat maar aan de welbekende Jan-Hein Kuijpers over. ‘De grote jongen’ nam het initiatief bij het eerste contact, volgens Justin. “Ik had nooit wat met drugs gedaan. Doe je nog weleens wat, zei hij. Ik ben er niet op ingegaan.”

Dat is opmerkelijk, want volgens Bokito was Justin dus zelf degene die vroeg ‘doe je nog weleens wat’. Daarna zocht A-4110 steeds contact over drugshandel. Justin:

“Uiteindelijk is het hem gelukt. Hij creëerde een klimaat waar ik niet uit kon.” En Kuijpers: “Uit het dossier blijkt dat de politie A-4110 carte blanche heeft gegeven om Justin te benaderen, zonder dat er een redelijk vermoeden van schuld bestond.” Ook Freddy en zijn advocaat gooien het op uitlokking.

En dan is er de ruime financiële beloning voor Bokito, voor wie justitie bij de verhoren achteraf ook nog eens een advocaat betaalde. Kuijpers: “Dat A-4110 een belang heeft gehad bij totstandkoming van een opsporingsonderzoek, is gelet op de riante vergoedingen evident. Hij staat aan de wieg van een opsporingsonderzoek waarin hij zelf is ingezet. (...)

Het is een omstreden methode.

De IRT-affaire heeft geleerd dat je dit absoluut niet moet doen. Het is een crimineel die dol is op geld en voor eigen gewin anderen probeert erin te draaien.” Hoe kunnen wij als waarnemers die alles van horen zeggen hebben oordelen over de vraag of het om uitlokking ging of niet? Van wezenlijk belang lijkt het dat gesprekken tussen Bokito en bijvoorbeeld Justin en Freddy zijn opgenomen, zeker die bij de eerste ontmoetingen. Maar in elk geval zijn juist de eerste uitwisselingen tussen in elk geval Bokito en Justin niet geregistreerd. Wie vroeg aan wie ‘doe je nog weleens wat’?

In het oog springt ook dat het interessante onderzoek van de misdaadjournalisten Koen Voskuil en Wietske Koen zeer gedetailleerd is als het gaat om het verloop van Bokito’s aanvankelijke contacten met Justin en Freddy, maar over de contacten van Bokito met échte Hells Angels zijn ze tamelijk summier: “Bokito is inmiddels de spil in verschillende drugsdeals met Red Devil Justin S., en verschillende Hells Angels.” Dat hij al de spil is, komt tamelijk onverwacht in dit lekker leesbare narratief. En hoe zijn de contacten met die ‘verschillende Hells Angels’ eigenlijk verlopen?

DE ROL VAN BOKITO IS CRUCIAAL, ZONDER HEM ZOU ZICHT OP DE VERDACHTEN (TRANSPORTEURS VAN DRUGS EN GELD, FINANCIERS EN DRUGSPRODUCENTEN) ONMOGELIJK ZIJN GEWEEST

‘Cruciale rol’

Op 13 april eist de officier van justitie van vijftig uur werkstraf tot acht jaar cel tegen de verdachten. Hij zegt dat het gaat om een groep samenwerkende verdachten die elkaar al jaren kennen, maar dat er geen strak geleide organisatie was. Wel is er een 57-jarige man uit het dorp Zurich, lid van de Hells Angels in Harlingen, die de belangrijkste sturende factor was en tegen wie om die reden acht jaar wordt geëist. Veel van de bewijzen waarop het OM de strafeisen baseert, zijn afkomstig van de inbreng van Bokito. Zijn rol is cruciaal, zonder hem zou zicht op de activiteiten van de verdachten –transporteurs van drugs en geld, financiers, netwerkers en drugsproducenten – onmogelijk zijn geweest. Gedurende het hele traject handelde A-4110 in samenspraak met de politie. Deze stuurde hem, nooit handelde hij op eigen initiatief. De bedoeling was weliswaar zijn rol klein te houden, maar hij werd langer ingezet aangezien er tijd nodig was om alle politie-infiltranten bij de verdachten te introduceren. Bovendien was het vertrouwen in hem bij de verdachten zo groot, dat het riskant zou zijn geweest hem uit het tafereel terug te trekken.

Anders gezegd, de inzet van Bokito als criminele burgerinfiltrant en de manier waarop dat is gedaan, acht het OM volkomen gerechtvaardigd. Persofficier Sierd Eijzenga na afloop: “De inzet van de criminele burgerinfiltrant is de enige mogelijkheid geweest om in deze criminele organisatie te kijken en daar een vinger achter te krijgen. Je hebt het eigenlijk over iemand met een strafrechtelijk verleden die de mores van het vak kent. En die dus ook ingevoerd is in de methodieken die daar gebruikt worden. En die daarmee als enige toegang heeft tot zo’n organisatie. Het is een hele gesloten club en daar kom je als buitenstaander niet in. Het is tamelijk ongebruikelijk, maar we hebben toch gemeend het middel hier in te moeten zetten.”

Link met de Angels

In de tweede helft van april zijn de advocaten aan het woord in de Friese hoofdstad. Kuijpers laat zich uiteraard niet onbetuigd – zie eerder in dit verhaal – maar ook Sander Janssen, advocaat van een 48-jarige Leeuwarder, probeert gehakt te maken van de argumentatie van justitie. Hij gaat in op de juridische basis van de inzet van een criminele burgerinfiltrant.

Aan niet één van de criteria waaraan de inzet van zo’n infiltrant volgens de wet moet voldoen, is voldaan, volgens hem. Bijvoorbeeld: er moet sprake zijn van onderzoek naar een gesloten organisatie, zoals in dit geval de Hells Angels. Maar volgens Janssen is de link met die beruchte motorclub tijdens het proces helemaal niet onomstotelijk bewezen.

Nog belangrijker is het in de wet van 2014 vereiste ‘systeem van waarborgen’. Opdat alles goed vastgelegd wordt en alle contacten goed verlopen, zijn er strenge voorwaarden. Nergens wordt duidelijk dat die op deze criminele burgerinfiltrant zijn toegepast, zegt Janssen. Volgens hem moet de rechter al het bewijs dat van Bokito komt ongeldig verklaren, hetgeen in elk geval voor zijn eigen cliënt vrijspraak zou betekenen.

Als gezegd, andere raadslieden –er staan in deze zaak heel wat prestigieuze heren tegenover het OM, tuk op publiciteit voor zichzelf en hun kantoor – baseren hun verweer op uitlokking. Gaat de rechter mee met deze visie of die van Janssen, dan is de zaak voor het OM ten dode opgeschreven.

De rechter kan het OM niet-ont-vankelijk verklaren of hij kan bewijzen uitsluiten. En als dat inderdaad gebeurt zullen criminelen die zich in netwerken organiseren wederom voor decennia wat minder te duchten hebben van de opsporingsinstanties die het voor ons, de samenleving, opnemen. Nooit meer Sapman, dachten we. Nooit meer criminelen die de vloer met recherche en justitie aanvegen. De nieuwe wet leek helder, keihard dichtgetimmerd. Hoe het oordeel van de rechtbank te Leeuwarden ook uitvalt, en daarna dat van het Hof – want hoger beroep kan niet uitblijven – het blijkt maar weer dat wetgeving die briljante juristen en politici en andere knappe koppen samenstellen en waarover ze soms jarenlang doen en waar iedereen vertrouwen in heeft dan wel wil hebben, in de nuchtere praktijk zomaar minder goed kan functioneren dan verwacht – of helemaal niet.

Het tapgesprek over xtc en mdma

Tijdens het langdurige opsporingsonderzoek Vidar zijn ook veelvuldig (telefoon)gesprekken afgeluisterd. Zoals onderstaand gesprek tussen verdachte Justin S., een undercoveragent (A-4133) en de criminele burgerinfiltrant (A-4110, alias Bikito). ‘NTV’ betekent: niet te verstaan.

4133: Alles komt per vrachtwagen 4110: Ja 4133: Dus alles wat we verkopen, sigaretten, alles, het komt allemaal per vrachtwagen. Maar iets anders waar we in de toekomst misschien zaken kunnen doen?

J: Ja, eh xtc of zoiets... xtc... maar het hangt ervan af. Kijk, ik kan niet zeggen dit is de prijs want het hangt af van de prijs van de MDMA 4133: Ja J: Ik weet de prijs van MDMA op het moment niet, de valuta... 4110: Op en neer J: Gaat op en neer. NTV daarover.

Maar dat ook. Alles is mogelijk. We hebben goede mensen en eh. Ja 4110: NTV J: Ik doe niet aan heroïne en dergelijke omdat het niet goed... goed is voor karma 4133: Nee, dat is het niet, het is niet, en het is niet... al het andere is feesten, maar dat is het niet J: Verkeerde smaak van de mensen eromheen.

Ik doe er niet aan 4110: Heroïne? 4133: Ja J: Heroïne, crystal meth... NTV... niet mijn 4133: Maar al het andere doe je natuurlijk wel maar niet...

J: Al het andere natuurlijk

Voor dit verhaal is gebruik gemaakt van deze bronnen: crimesite.nl, ad.nl, parlement.com, de Leeuwarder Courant, eenvandaag.avrotros.nl, Trouw, nos.nl, om.nl, rtlboulevard.nl en leomiddelse.nl.

Bekijk ook

Rechtbank: inzet van criminele burgerinfiltrant 'Bokito' was rechtmatig, celstraffen tot 7 jaar

Er is veel te doen geweest rondom de drugs-, wapenhandel- en witwaszaak Vidar, met name door de inzet van een criminele burgerinfiltrant. De rechtbank heeft nu geoordeeld dat de inzet van A-4110, alias Bokito, rechtmatig was. Er zijn celstraffen tot 7 jaar uitgedeeld.

Inmiddels is de zaak voor de rechtbank geweest - uitspraak op woensdag 17 augustus 2022. Meerdere verdachten hebben een gevangenisstraf opgelegd gekregen, variërend van enkele maanden tot 7 jaar. Andere verdachten kregen een taakstraf of zijn vrijgesproken. De rechtbank heeft bovendien geoordeeld dat de inzet van Bokito rechtmatig was. Zie artikel hierboven.