Weg met de beroepspolitici?!

Vianney Koelman (1961) is emeritus hoogleraar aan de Technische Universiteit Eindhoven. Hij was verbonden aan het nationale instituut voor fundamenteel energieonderzoek DIFFER en hield zich bezig met duurzame energietechnologie. Daarnaast was hij Chief Scientist bij Shell en adviseerde als zodanig het hoogste management. Ook heeft hij een (iets minder geleerde) broer: Panorama’s Luuk Koelman (1964), die Vianney graag het hemd van het lijf vraagt.

Zeg broer, Ernst Kuipers, een man uit de ziekenhuispraktijk die minister geworden is. Goede ontwikkeling?

“Dat vind ik wel, ja. En vergeet ook Robbert Dijkgraaf niet, een topwetenschapper die gepokt en gemazeld is in het hoger onderwijs en nu onze minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is. Maar van hem horen we vooralsnog niet zoveel. Hoe dan ook, D66 schoof beide heren naar voren, beiden ‘van buiten’, dus qua keuzes zijn ze daar heel vernieuwend bezig.”

De partij kiest voor kennis en niet zozeer voor het ‘partijkader’?

“Ja, blijkbaar. Zo heeft Kuipers, de ‘coronakapitein’, nul politieke ervaring. Hij is zelfs pas lid geworden van D66 nadat hij gevraagd was als minister. Ik heb me er trouwens sowieso altijd over verbaasd dat er nauwelijks wetenschappers, techneuten en bètamensen op het Binnenhof rondlopen. Ook niet in de Tweede Kamer.”

Wat bedoel je met bètamensen?

“De Tweede Kamer is vergeven van academici. Je struikelt er over de politicologen, geschiedkundigen, sociologen en economen. Dat zijn alfa’s en gamma’s. Maar een civiel ingenieur of een natuurkundige, dat zijn bèta’s, zul je er niet vinden. Soms denk ik weleens: er zit geen enkele expertise in de Tweede Kamer als het gaat om belangrijke onderwerpen als de energietransitie: de overgang van fossiele brandstoffen naar duurzame energiebronnen. Dat betekent dus dat de Kamer met enige regelmaat wél ijverig aan het debatteren is over klimaatverandering, kerncentrales, warmtepompen, zonnepanelen, windmolens, noem maar op – maar dat van die 150 politici dus niemand kaas heeft gegeten van de materie. Dat is toch raar? Zo loop je een reële kans dat we als land op een bepaald moment opgescheept zitten met besluitvorming en wetgeving die niet werken. Ik vind het vreemd dat niet meer mensen zich hierover druk maken. Dat kan gewoon niet goed gaan.”

Arjen Lubach had het er ook over, dat we worden geregeerd door digibeten, mensen die niets weten van IT.

“Maar niet alleen in Nederland! Je zag het bijvoorbeeld ook in de Amerikaanse Senaat waar Mark Zuckerberg door politici werd ondervraagd. De vragen die gesteld werden, waren tenenkrommend. Een van de senatoren wilde weten hoe Facebook aan geld kwam, want gebruikers betaalden toch niets? Een ander vroeg of Twitter hetzelfde was als Facebook.

Je zag een heel flauw glimlachje op het gezicht van Zuckerberg verschijnen.

Hij realiseerde zich: van deze lui heb ik niets te duchten. Enfin, op een bepaald moment hadden de senatoren ook wel door dat ze domme vragen stelden en herpakten ze zich, maar pijnlijk was het wel.”

En in Nederland? Welke zaken hadden voorkomen kunnen worden met deskundigen in de Tweede Kamer?

“Een duidelijk voorbeeld is de stikstofcrisis. Hier heeft de hoogste rechter – de Raad van State – de overheid op de vingers getikt omdat die haar eigen wetten overtrad. Extra pijnlijk was dat het Binnenhof volstrekt verrast leek door die uitspraak. Blijkbaar ontbrak bij hen de kennis dat de Europese stikstofnormen hier in Nederland stelselmatig met een factor twee overschreden werden. In essentie deed onze overheid maar wat, niet gehinderd door enige kennis. Want laten we wel wezen: als milieuorganisaties belangrijke rechtszaken tegen de overheid winnen, dan zit dáár blijkbaar meer expertise dan in politiek Den Haag. Dat is toch stuitend? En nog steeds is het, ondanks nieuwe wetgeving, onduidelijk of we op termijn deze crisis achter ons gaan laten. Nu is stikstof niet mijn expertise, maar het lijkt me helder dat met enige deskundigheid in de Tweede Kamer op dit gebied veel ellende voorkomen had kunnen worden. Want de Kamer is er om de regering te controleren. Dat is in dit geval dan blijkbaar niet gelukt.”

Jouw expertise is de energietransitie. Wat vind je dan van Rob Jetten, onze nieuwe minister voor Klimaat en Energie?

“Ik kan me een debat herinneren waarin een Kamerlid pleitte voor kernenergie en Jetten reageerde met een schamper: Ik probeer intussen te bedenken hoe je een huis verwarmt met kernenergie. Nou, dan heb ik goed nieuws voor minister Jetten. Kernenergie kan uitstekend gebruikt worden om huizen te verwarmen. Alsof een warmtepomp alleen maar kan draaien op stroom uit windenergie. Gelukkig lijkt Jetten wel het vermogen te hebben om snel bij te leren. In ieder geval is hij er inmiddels van overtuigd dat een onwrikbaar ‘nee tegen kernenergie’ volstrekt onhoudbaar is. Waar ik me wel zorgen om maak, is dat hij onrealistisch positief is over de kans dat Nederland in 2030 daadwerkelijk de CO2-uitstoot zal hebben gehalveerd. Hij doet alsof we die doelstelling zonder al te veel problemen gaan halen. En over de nog veel grotere uitdaging op de langere termijn – in 2050 moet Nederland 95 procent minder broeikasgassen uitstoten – hoor ik hem al helemaal niet.”

Wat moet Jetten dan wel doen?

“Een minister van Klimaat en Energie moet de samenleving doordringen van de noodzaak tot verandering en daarbij een realistisch beeld schetsen van de enormiteit van de taak die voor ons ligt. En dat zal geen goednieuwsshow zijn. Maar Jetten roept het beeld op dat die hele energietransitie niets meer is dan een gevalletje ‘waar een wil is, is een weg’. Alsof alle technologie die daarvoor nodig is al bij hem op de plank ligt. Of vanzelf wel bij hem op de plank terechtkomt. Dat is echt een misrekening. Let wel: een misrekening die verraadt dat hij het hele energiesysteem niet overziet. En mét hem doet ook de gehele Tweede Kamer dat niet.”

Zitten dan de verkeerde mensen in de Kamer?

“Mijn standpunt is dat de Tweede Kamer ook echt een afspiegeling moet zijn van de maatschappij. Nu zitten er voor mijn gevoel vooral mensen in de Kamer die een blauwe maandag politicologie hebben gestudeerd en behalve het Binnenhof nog nooit een andere werkomgeving hebben gezien. Maar blijkbaar vindt niemand dat echt een probleem. Liever concentreren we ons op de man-vrouwverhouding in de Kamer. En of culturele minderheden wel voldoende vertegenwoordigd zijn. Allemaal mooi en prima –ik ben vóór, echt waar – maar je moet juist óók kijken naar diversiteit in opleidingsachtergrond en kennis. Zorg er nu eindelijk eens voor dat niet alleen politicologen, economen en bestuurskundigen in de Kamer zitten, maar ook techneuten én mensen met een achtergrond in de exacte wetenschappen. Dáár wordt de besluitvorming beter van, want er zijn echt veel, heel veel technologische besluiten te nemen.”

Benieuwd naar de rest van het artikel? Lees het in de nieuwste Panorama of bekijk het op Blendle.