Hoe twee bermbommen in Afghanistan twee militaire levens overhoopgooiden

Deel 1: de klap

De dreun is oorverdovend en hij voelt de aarde onder zich verdwijnen. Voordat Jeffrey Vroegop 25 meter van het voertuig weer tegen de grond klapt, is hij het bewustzijn verloren. Als hij zijn ogen weer opent, ligt hij in een dikke stofwolk, hoort geschreeuw, niet wetende waar hij is en hoelang hij out is geweest.

Het konvooi waartoe het voertuig van Vroegop behoort, is vroeg in de ochtend vanuit een buitenpost in de Baluchi-vallei in Afghanistan vertrokken naar een dorp in de buurt. Rijdend door de vallei wordt een bermbom geactiveerd en gaat precies af op het moment dat het voertuig van de 19-jarige Purmerender eroverheen rijdt.

Als combat life saver is Vroegop de eerste hulp voor gewonde leden van zijn eenheid; nu ligt hij daar zelf op de grond. Hij controleert zijn eigen ledematen, zoals het protocol voorschrijft. Ja, hij heeft ze nog. Wel voelt hij het bloed langs zijn rechterbeen vloeien. Bij het oprollen van zijn broek trekt hij een metaalscherf mee zijn been uit. De verwondingen lijken verder mee te vallen, tot hij wil opstaan. Het lukt niet. Hij voelt zijn benen niet meer. De plicht roept, en dus sleept Vroegop zich terug naar het voertuig, waar drie collega’s acute hulp nodig hebben. Vroegop helpt ze waar mogelijk, totdat de verpleegkundigen uit het achterste voertuig in het konvooi zich melden, de zorg overnemen en zich ook om Vroegop bekommeren. Tien dagen later wordt hij – opgelucht dat iedereen de aanslag heeft overleefd, maar gekweld omdat hij zijn maten moet achterlaten – gerepatrieerd naar Nederland. Eerste schade: verwondingen aan zijn benen. Later blijkt Vroegop ook hersenletsel te hebben opgelopen door de klap. Hij is vergeetachtig, kampt met hoofdpijn en is snel vermoeid. 7 juni 2009 is het begin van het einde van Jeffrey Vroegop bij Defensie.

In Kamp Holland, waar Vroegop sinds een paar maanden bezig is aan zijn allereerste missie bij de luchtmobiele brigade, komt het nieuws over de gewonden vroeg in de ochtend binnen. Zo ook bij Jeroen Berends, zelf een rode baret. Nog goed twee maanden verblijft hij in Afghanistan, tijdens zijn zesde missie voor de landmacht. Hij heeft eerder in Bosnië (twee keer) en Irak gediend, en is voor de derde keer in Afghanistan. Nieuws over gewonden – zeker door bermbommen – bereikt Kamp Holland bijna dagelijks, toch komt het elke keer weer binnen bij Berends, die met zijn eenheid de taak heeft de routes te vrijwaarden van bermbommen. Het is een kat-en-muisspel tussen de Taliban en de door de Navo geleide militairen, waarbij de leggers op hun eigen terrein en met hun steeds vernuftige technieken in het voordeel zijn.

Op 14 juli rijdt Berends met zijn eenheid zelf door de Baluchi-vallei en zit als boordschutter achter op het voertuig. Ineens hoort hij een enorme knal en voelt dat hij wordt gelanceerd. Een tel later klapt hij terug op het voertuig. Zijn oren piepen ‘als een malle’, zijn zicht wordt ontnomen door een enorme stofwolk. Ook bij hem gaat het protocol in werking. Hij voelt alleen bloed bij de rechterknieholte. Hij wil opstaan, maar dat lukt niet. Twee verpleegkundigen, die toevallig in het voertuig achter hem meerijden omdat hun eigen voertuig panne heeft, schieten hem meteen te hulp.Naast de verwonding aan zijn rechterknie blijkt de kogel ook een stuk van het sprongbeen van zijn linkerenkel af te hebben geslagen, zo blijkt in de ziekenboeg in Kamp Holland. Na twee dagen wordt hij via Engeland terug naar Nederland gevlogen.

De klap op 14 juli 2009 is het begin van het einde van Jeroen Berends bij Defensie.

De verwondingen van Jeffrey lijken verder mee te vallen, tot hij wil opstaan. Het lukt niet. Hij voelt zijn benen niet meer

Deel 2: de acceptatie

Ze twijfelen. Allebei. Vroegop in 2017, Berends in 2019 als ze precies dezelfde vraag krijgen van fysiotherapeut Rahmon Zondervan: of ze een keer mee willen naar een centrale training voor de Invictus Games in Doorn. Zondervan is zelf een gewonde oud-militair en deelnemer aan de Invictus Games van 2016 in Orlando. Zijn enthousiasme werkt aanstekelijker bij Berends – hij heeft net een studie afgerond en heeft wel tijd – dan bij Vroegop, die in 2017 moeite heeft zichzelf te identificeren met de term gewonde oud-militair. Hij heeft al zijn ledematen toch nog?

Vroegop zegt dat ook tegen Zondervan, die hem hard op de feiten drukt: ja, de fysiotherapeut mag een kunstoog hebben, aan één oor doof zijn en overal littekens hebben; hij werkt wel ‘gewoon’ fulltime. Vroegop kan slechts achttien uur per week werken, door zijn hersenletsel. Hij mag er dan wel minder gehavend uitzien, maar is er eigenlijk erger aan toe, stelt Zondervan. Daar heeft hij een punt. Zodoende komen Vroegop en Berends elkaar in 2019 tegen in Doorn. Berends als nieuweling, Vroegop inmiddels als ervaringsdeskundige door zijn deelname aan de Invictus Games in 2018 in Australië, waar hij met het Nederlandse rolstoelbasketbalteam zilver heeft weten te winnen. Eenmaal in de zaal voor de rolstoelbasketbaltraining hebben Vroegop en Berends kort een moment van herkenning. Niet vanuit Kamp Holland, ook niet vanuit Purmerend, waar ze beiden wonen. Maar waar wel van?

Ze hebben elkaar vijf jaar eerder al ontmoet bij de première van de film Captain America, zo blijkt als ze met elkaar praten. Als leden van vereniging De Gewonde Soldaat, voor militairen die in Afghanistan hebben gediend, waren ze beiden uitgenodigd.

Berends, net geopereerd aan zijn enkel en daardoor amper mobiel, werd thuis opgehaald door Vroegop. In de auto praatten ze kort over hun situaties, na deze avond zien ze elkaar jaren niet meer.

Dat ze zoveel gemeen hebben, merken ze pas in Doorn. Twee ook grappige. Zo blijken ze allebei bij een buitenpost in Uruzgan een dagje grind te hebben geschept om een omgevallen beschuttingsmuur te herstellen. Naast elkaar. Hoe goed ze na hun verwondingen ook zijn opgevangen bij Defensie, ze ervaren ook allebei een leegte. Ze horen er niet meer bij. Zijn geen rode baret meer, zullen dat ook nooit meer zijn. Of zoals Berends het nu verwoordt:

“Je kan niet meer meedoen, gaat rode baretten, allebei gewond geraakt bij een bermbom in Afghanistan in de zomer van 2009.

Allebei vanaf hun zeventiende bij Defensie, allebei ook zoekende nu ze gewond zijn en het werk dat ze het liefst doen niet kunnen voortzetten. Jongens met dezelfde humor ook.

Elke overeenkomst zorgt ervoor dat ze nog wat opener naar elkaar zijn. Het zijn soms pittige, emotionele gesprekken. En soms ook grappige. Zo blijken ze allebei bij een buitenpost in Uruzgan een dagje grind te hebben geschept om een omgevallen beschuttingsmuur te herstellen. Naast elkaar. Hoe goed ze na hun verwondingen ook zijn opgevangen bij Defensie, ze ervaren ook allebei een leegte. Ze horen er niet meer bij. Zijn geen rode baret meer, zullen dat ook nooit meer zijn. Of zoals Berends het nu verwoordt:

“Je kan niet meer meedoen, gaat niet meer op missie. Je moet jezelf weer vinden.”

Benieuwd naar de rest van het artikel? Lees het in de nieuwste Panorama of bekijk het op Blendle.