Hoe diep gaan de klauwen van de Russische 'maffia' in Nederland?

Wie zijn toch de Russen die zo vaak in het nieuws komen? Ze ontregelen de boel met hacken of laten crimineel geld in bedrijven witwassen. Gaat het hier om een criminele organisatie zoals de maffia, of zijn dit dubieuze zakenlieden?

Wat is hun verhaal?

In tegenstelling tot de Italiaanse en Turkse maffia komen de Russische criminele netwerken voort uit verschillende etnische groeperingen. Het is een bont gezelschap van Slaven en Tsjetsjenen tot Georgiërs die vanuit Moskou en St. Petersburg huishouden in heel Europa.

Wat voor criminele Russische netwerken zijn er te vinden in Nederland?

Vanaf de jaren negentig opereren in Nederland vier criminele netwerken, waarvan een deel mogelijk al naar andere landen verkast is. 1. Een Tsjetsjeense bende uit St. Petersburg. 2. De Podolskaya, een machtige criminele club, met Sergey Lalakin, alias ‘De Ui’, als leider. Samen met zijn zoon controleert hij het grootste deel van de horeca, de bouwbedrijven en de aandelenmarkt in de stad Podolsk. 3. De Poesjkinskaya uit Moskou, die in Nederland Stolichnaya-wodka produceert voor Rusland. 4. De Tambovskaya, met Vladimir Barsukov, alias ‘De Nacht’, gouverneur van St. Petersburg aan het roer, die een monopoliepositie verworven heeft in de gas- en energievoorziening van de stad.

En dan duiken er soms nog leden van een Georgische bende op, die als relatief goedkope huurmoordenaars ingezet worden.

Waarom opereren die groeperingen buiten Rusland?

Volgens Europol zijn geld, controle op de markt en invloedrijke contacten de belangrijkste motieven om internationaal te gaan opereren. Daarnaast kijken criminelen naar het financiële klimaat, het gevangenissysteem en de wetgeving, die in Nederland gunstig voor hen is met zijn relatief lage straffen. Een andere reden die een land aantrekkelijk maakt, is in hoeverre het nog weinig kennis heeft van de Russische manier van ‘zakendoen’. Leden van deze bendes jagen op de nieuwe rijke Russen die in sommige Europese landen grote Russisch-sprekende gemeenschappen vormen. Daar is goed geld te verdienen met het afpersen van zeer succesvolle ondernemers die zich veilig wanen om hun zakenimperium voort te zetten en uit te breiden. Ook in Nederland is een bescheiden Rus-sisch-sprekende gemeenschap te vinden van nog geen 60.000 Russische zielen.

Hoe zijn Russische criminelen in Nederland actief?

Russische criminelen zijn hier succesvol geweest in de handel in drank die onder vervalste Russische merknamen verkocht worden. Maar met vrouwenhandel, kinderporno, ontvoering, fraude, afpersing en witwassen, valt ook goed geld te verdienen. Daarnaast worden criminelen die laag in de rangorde staan door hun leiders op rooftocht gestuurd om luxegoederen – van juwelen en merkkleding tot elektronische apparaten – ‘in te slaan’. We hebben het dan over autodiefstallen, ramkraken, overvallen en inbraken die op commando uitgevoerd worden.

Zijn er geen drugs in het spel?

Oh, jazeker wel. In 2010 wordt er in St. Petersburg nog 42 kilo cocaïne in rozen uit Colombia aangetroffen, die mogelijk in Nederland in de bloemen verstopt is. De controle op verse bloemen blijkt namelijk niet heel grondig te verlopen. De Russische ‘maffia’ heeft bijvoorbeeld al geprobeerd de heroïnehandel in handen te krijgen, maar de Turkse maffia, die de touwtjes sinds de jaren tachtig stevig in handen heeft, geeft de Russen geen enkele kans om de handel in zijn geheel over te nemen. Daar tegenover staat wel dat Rusland van het begin af aan de grondstof BMK levert voor de productie van xtc in Nederland. BMK (benzylmethylketon) mag in Rusland, net als in China, legaal geproduceerd en door bedrijven in Rusland afgenomen worden. De export ervan is echter verboden. Hoewel er in het verleden BMKproducerende fabrieken gesloten zijn, blijkt er in Nederland bepaald geen tekort aan de grondstof, volgens een onderzoek van het Korps Landelijke Politie. Volgens sommige experts zouden Russen tegenwoordig met Chinezen samenwerken: de Russen doen de financiering voor de grondstoffen voor xtc en de Chinezen zorgen voor de levering ervan aan ons land. Maar echt bewijs voor deze samenwerking is er nog niet gevonden.

En al die criminele gelden moeten ook witgewassen worden. Hoe doen ze dat?

In het Nederlandse bedrijfsleven, door twin firms op te zetten of te investeren in noodlijdende ondernemingen. Zo zou in 2010 het autobedrijf Saab bij de overname door sportwagenfabrikant Spyker zaken hebben gedaan met de steenrijke maar omstreden Russische bankier Vladimir Antonov (35). Hij wordt voorzitter van de raad van commissarissen van Spyker en heeft een belang van bijna 30 procent in het bedrijf. In 2013 komt in het nieuws hoe hij die deal heeft gefinancierd: hij zou bijna een half miljard euro geroofd hebben bij zijn eigen Snoras Bank in Litouwen.

CRIMINELE ORGANISATIES HEBBEN ZICH ONTWIKKELD VAN STRAATROVERS TOT STEENRIJKE ‘ZAKENLIEDEN’ DIE MACHTSPOSITIES HEBBEN IN POLITIEK EN ECONOMIE

Recentelijk, in december 2018, komt naar buiten dat de Britse investeerder en Poetin-criticus Bill Browder aangifte heeft gedaan bij het OM wegens het witwassen van verdachte Russische geldstromen via Nederlandse banken en bedrijven. Het gaat dan vooral om groente- en fruitbedrijven. Browder verwijt onze banken en bedrijven dat zij de geldstromen onvoldoende hebben gecontroleerd.

Oké, en hoe zit het met hét terrein bij uitstek voor Russische hackers, de cybercriminaliteit?

Welvarend Nederland is een dankbaar doelwit voor cybercriminelen, vanwege het vele internetbankieren en het veelvuldig gebruik van creditcards in ons land. Het gaat bij cybercriminaliteit vaak om hoogopgeleide en jonge Russen die financieel weinig te makken hebben. Ze wijken uit naar illegale manieren om geld te verdienen en ontmoeten elkaar op internetfora, waar ze zich verschuilen achter een virtuele identiteit. Degene met de beste reputatie en hoogste status wordt tot godfather verheven. En daarmee is de enige verwijzing van de Russische criminelen naar de maffia wel gelegd.

Is er ooit onderzoek gedaan naar Russische criminelen in Nederland?

Zeker, hoogleraar criminologie Dina Siegel legde bloot dat Nederland nog niet erg bekend is met de diverse werkwijzen van Russische criminelen. Daaronder vallen ook een aantal zaken waarbij Russische zakenlieden in Nederland onder verdachte omstandigheden aan hun einde zijn gekomen (zie kaders). Voor dit onderzoek heeft Siegel contact gehad met informanten uit de Russisch-spreken-de gemeenschap, die als geen ander weten hoe tegenstrijdig en complex het Russisch leven en denken is. En vooral hoe door corruptie de boven- en onderwereld sterk met elkaar verweven zijn. Je zou zelfs kunnen zeggen dat criminele organisaties zich ontwikkeld hebben van straatrovers tot steenrijke ‘zakenlieden’ die machtsposities hebben in de politiek en de economie. Kortom: de georganiseerde misdaad maakt door middel van een perfecte tango deel uit van de ‘legale’ bovenwereld.

Hoe komt dat?

In het onmetelijk grote land is de rijkdom altijd in handen geweest van een kleine elite die aan de macht was, terwijl de gewone burger op een houtje zat te bijten.

Maar als blijkt dat de communis tische leiders vooral goed voor zichzelf zorgen, staan er allerlei georganiseerde bendes op. Deze criminele organisaties, Vory v Zakone ofwel ‘dieven in de wet’, stropen halverwege vorige eeuw op gewelddadige wijze het land af. Om ze onder controle te krijgen, worden de leiders door Stalin in gevangenissen gestopt of naar strafkampen gestuurd. Het zijn stoere en zwaargetatoeëerde mannen die vanuit gevangenschap hun criminele manschappen op pad sturen om via roofovervallen, afperspraktijken, prostitutie en wapenhandel hun gezamenlijke bankrekening op te krikken. Mannen met leefregels. De belangrijkste: werk nooit samen met de staat! De staat zorgt namelijk alleen voor zijn eigen machthebbers en niet voor jou. Omdat er een gebrek aan van alles en nog wat is in het land, bloeit er een levendige ondergrondse economie op waarin tsekhoviks, een soort van pakhuissupervisors, zorgen dat staatsgoederen - van aardappelen en gereedschap tot bouwmaterialen, olie, gas en wapens in private handen terechtkomen. Deze schaduweconomie brengt een nieuwe elite voort: oligarchen. Een groep superrijken - voormalige politici, zakenlieden die in het grijze gebied opereren en mannen met een crimineel verleden.

VADIM ROZENBAOUM, DE MAN DIE HOLLANDS BIER IN RUSLAND POPULAIR HEEFT GEMAAKT, WORDT VERMOORD IN BED GEVONDEN

De nieuw opkomende ondernemingen zijn ook al niet veilig voor criminele bendes die de boel leegroven of de zaak in zijn geheel en met grof geweld overnemen. Dus komt uit diezelfde criminele wereld de grote oplossing: protectie. Of zoals de Russen het noemen: krysha. De criminelen bieden ondernemers bescherming tegen rivaliserende bendes in ruil voor grote sommen geld.

En wat gebeurde er toen het communisme eind jaren tachtig in elkaar donderde?

Door de beroerde economie en de wetteloosheid die volgde, staat er een andere generatie criminelen op. Zij willen in tegenstelling tot ‘de dieven’ juist wél samenwerken met hoge ambtenaren en partijfunctionarissen om belangrijke posities te veroveren in bedrijven en ondernemingen om er een meer kapitalistische levensstijl op na te houden. Door politieke macht te vergaren, kun je de wet naar eigen hand zetten.

Na de val van de Sovjet-Unie in 1991 breekt een ware goldrush uit – niet gehinderd door democratische regels – en banen de nieuwe criminelen zich een weg naar de absolute top. Ze zijn dan tijdens een moeizaam verlopend privatiseringsproces door de overheid, belangrijke aandeelhouders geworden van grote bedrijven als fabrieken, vastgoed en banken. In feite lopen deze criminelen voor op de hervormingen van de overheid. En zo ontstaat in het nieuwe Rusland een nieuwe orde, waarbij onder- en bovenwereld dwars door elkaar heenlopen en politiek, economie en criminaliteit nauw met elkaar verstrengeld raken. Corrupte ambtenaren, de oude vory v zakone, tsekhoviks en ‘sportjongens’ of bandieten, vormen samen een groot crimineel circuit. En het zijn niet alleen rauwdouwers die deze bendes vormen. Ook oud-politiefunctionaris-sen, oud-militairen, advocaten, wetenschappers, studenten en ex- KGB-officieren sluiten zich aan. Deze hooggeschoolden kunnen in eigen land door financiële problemen en corrupte ambtenaren nauwelijks fatsoenlijk werk vinden om een goede boterham te verdienen. Kortom: het is voor hen een manier geweest om te overleven. Diefstal, fraude, witteboordencriminaliteit en corruptie worden door Russische criminelen als een overlevingsmechanisme gezien en niet echt als criminaliteit. Het is een andere manier van zakendoen!

Wat zegt de Nederlandse politie?

Russische ondernemers pompen via witwaspraktijken vele miljoenen door Nederlandse financiële instellingen. Dat schreeuwt om moderne opsporingsmethodes, zoals het inschakelen van de FIOD, om geldstromen en verdachte transacties in kaart te brengen. En om beter inzicht te krijgen in de aanwezigheid van twin firms en offshore banking.

DE MOORD OP HET BEEST

In 1994 geeft de Nederlandsche Bank groen licht voor de eerste particuliere Russische bank op West- Europese bodem. Het gaat om de Stolichny Bank, die door de overname van Agroprom in Rusland omgedoopt is in SBS-Agro. De bank wil vanuit Nederland een grote speler worden door de handel in agrarische producten tussen Nederland en Rusland te financieren. Financiële centra als Londen en Luxemburg wagen zich er niet aan vanwege problemen met Russische staatsbanken, maar onze centrale bank is minder streng. Enter SBS-Agro. Het Russische filiaal is gevestigd aan de Gouden Bocht van de Amsterdamse Herengracht, want voor minder doen ze het uiteraard niet. In 1997 komt de bank al in opspraak als op maandag 19 mei Viktor Balulis, die door zijn repu- tatie ook wel ‘Het Beest’ genoemd wordt, in de Van Eeghenstraat door vijf schoten in zijn hoofd en hart overlijdt. De president van de Russische Stolichny Bank, A. Smolensky, wordt bij de Nederlandsche Bank op het matje geroepen: is er een relatie tussen de bank en deze vermoorde Letse crimineel?

Groot is de verbazing als blijkt dat de directeur van de Stolichny Bank, A. Drovossekov, in hetzelfde huis woont als Balulis, de grote baas van een criminele bende! Desondanks is Smolensky zwaar beledigd dat er ook maar gesuggereerd wordt dat de bank banden heeft met criminele organisaties.

Later, tijdens een Amerikaanse hoorzitting over Russische witwaspraktijken in 1999, staat SBS- Agro wel degelijk op de lijst van Russische banken die zich bezig zou hebben gehouden met criminele activiteiten.

DE VERDWIJNING VAN DE WODKA-MAN

Boris Fastovsky, zoon van een rijke joodse zakenman uit St. Petersburg, die een supermarktketen runt, slaat begin jaren negentig zijn vleugels uit om in Nederland zaken te doen. Hij exporteert Nederlandse wodka onder merknamen als Tsar Peter en Troika naar Rusland. Als hij de smaak goed te pakken heeft, brengt hij samen met een Luxemburgse zakenpartner Black Deathwodka op de markt. Het wordt een groot succes. Fastovsky besluit dan ook een eigen onderneming te starten en verlaat het familiebedrijf. Hij koopt in Amsterdam een woning en laat het breed hangen.

Op 11 januari 1995 verdwijnt Fastovsky plotseling van de aardbodem, nadat hij zijn huis verlaten heeft om zich te melden bij de Vreemdelingenpolitie. Vier dagen later wordt zijn auto gevonden op een parkeerterrein van Schiphol. Ruim honderd rechercheurs worden op zijn verdwijning gezet.

De politie vindt geen bewijs dat Boris vertrokken is naar het buitenland en vermoedt dat hij ontvoerd en zelfs vermoord is. Volgens de rechercheurs is Fastovsky slachtoffer van een duo uit Georgië en zou er een ontvoering op touw gezet zijn om hem af te persen. De vrouwelijke helft van het duo zou aan het hoofd staan van een Georgische criminele groep, die in Nederland bivakkeert om rijke Russisch zakenlieden af te persen. Tijdens het onderzoek blijkt dat Boris - op de dag van zijn verdwijning - aan een bank in Luxemburg de opdracht heeft gegeven om bijna een half miljoen gulden over te maken op een bankrekening van ene Igor.

Als zijn bezorgde zakenpartner op 12 januari nog niets gehoord heeft van Boris, rijdt hij naar Luxemburg om poolshoogte te nemen bij de bank. Tijdens zijn gesprek met een medewerker neemt niemand minder dan Boris zelf contact op met de bank. Of dat ook echt zo is of iemand zich voor Boris uitgeeft is niet meer te achterhalen. Al gauw blijkt dat er op die dag al vijf keer geld van Boris’ bankrekening is opgenomen.

De volgende dag wordt de bank weer gebeld, door een Rus die vraagt of het geld al overgemaakt is naar Igor.

Tijdens het onderzoek komt de politie erachter dat Boris waarschijnlijk een tijdje in Bloemendaal heeft vastgezeten, in de woning van een rijke Russische zakenman. Deze man zou ook de opdracht hebben gegeven om Boris te ontvoeren. Het rechercheteam komt tot de conclusie dat Fastovsky vermoord moet zijn nadat het geld vanuit Luxemburg is overgemaakt.

Dat ons land er weinig notie van heeft hoe Russische criminele groepen in Nederland opereren, blijkt wel uit een reactie van Bernard Welten, de latere hoofdcommissaris van de Amsterdamse politie, tijdens het verhoor van de parlementaire enquêtecom-missie opsporingsmethoden in 1995: “Ik werd voor het eerst van mijn leven geconfronteerd met een zaak die misschien niet alleen een misdrijf tegen het leven was, maar een economische achtergrond had. Wij hebben in kaart kunnen brengen dat Boris Fastovsky naar alle waarschijnlijkheid vermoord is, omdat hij de belangrijkste schakel was en de distributeur van de wodka rondom Lenin-grad. En waarom moest hij nu weg? Hij was nog geen twee weken weg en de markt was in andere handen. Dat vond ik zo bijzonder, dat ik dacht: wij zien die dingen niet.”

Het rechercheteam arresteert meer dan dertig mensen die allemaal contact hebben gehad met Boris. Ondertussen vliegt een F-16 boven Amsterdam-Noord om naar zijn lichaam te zoeken. Allemaal tevergeefs.

Het dossier wordt gesloten met de conclusie dat de succesvolle Black Death-onder-nemer slachtoffer is van een criminele organisatie die zich bezighoudt met ontvoering en afpersing in Nederland. Feitelijk is de zaak onopgelost.

DE DOOD VAN DE BIERMAN

De Joods-Russische Vadim Rozenbaoum behoort tot de nieuwe rijken in Rusland. In 1992 start hij in Moskou een succesvolle onderneming die zich richt op de import van goederen en doet onder andere zaken met het Nederlandse DAF Trucs BV. Rozenbaoum wordt in eigen land nauwlettend in de gaten gehouden. De man heeft veel geleden onder het Sovjetregime. Hij zou vervolgd en gemarteld zijn en meerdere keren gevangen gezeten hebben.

Als Vadim getipt wordt dat de KGB achter hem aanzit, vlucht hij samen met zijn vrouw en kinderen in november 1994 naar Nederland. Het gezin vestigt zich in het Brabantse Oirschot, waar hij de handelsfirma Lorit opricht. Hij heeft goede zakenrelaties met Nederlandse biermerken als Grolsch en Oranjeboom, waardoor Hollands bier een populair importartikel wordt in Rusland. Binnen twee jaar heeft Rozenbaoum 90 miljoen gulden omzet gemaakt.

Ondanks dit succes en goede aanbevelingen van zijn zakenpartners, krijgt hij maar geen Nederlands staatsburger- schap. Justitie doet onderzoek naar zijn achtergrond en krijgt informatie doorgespeeld van allerlei Russische organisaties.

Op donderdag 10 augustus 1995 staat er ene Konstantin voor de deur van Vadims kapitale villa. De man wil geld zien. Eén miljoen dollar, waarvan de helft in cash. Rozenbaoum informeert waarvoor hij een miljoen dollar moet betalen.

“Jij hebt dit jaar honderd containers bier naar Rusland gesmokkeld. Jij hebt daarover geen belasting betaald, maar er wel twee miljoen mee ver- diend. Dat bedrag gaan wij delen. En niet mopperen, want je hebt ook bedorven kippenpoten naar Rusland gestuurd, waardoor er meer dan vijftig mensen aan voedselvergiftiging zijn gestorven. Je hebt ook drugs gestuurd, in een lading snijbloemen. Je kunt beter betalen, mijn beste Vadim,” zegt Konstantin.

Op de vraag voor wie nou dat geld bedoeld is, antwoordt Konstantin dat het toekomt aan de KGB. Rozenbaoum wil graag bewijzen zien dat hij corrupt is. Konstantin vertrekt met de mededeling dat hij terugkomt. Maar Rozenbaoum besluit niet aan afpersing mee te werken en stapt naar de Eindhovense politie om aangifte te doen. Hij doet gelijk een boekje open over de Russische georganiseerde misdaad.

Konstantin komt zijn belofte na en staat later opnieuw op de stoep. Maar Vadim houdt voet bij stuk en betaalt niets. Na een lange periode van telefonische dreigementen neemt de afpersing een dramatische wending. Op 16 september 1996 wordt Vadims vader in Moskou op straat neergestoken. Enige tijd later wordt een directeur van een van Rozenbaoums Russische bedrijven doodgeschoten. Uiteindelijk delft ook Rozenbaoum het onderspit: eind juli 1997 wordt hij dood in bed gevonden. Vadim Rozenbaoum is neergeschoten en nog maar 34 jaar oud. Volgens de politie zou de dader een paar dagen voor de moord naar Nederland gekomen zijn en ons land een dag na de dood van Vadim verlaten hebben.

Volgens mensen uit de Russische gemeenschap ligt het toch even anders. Rozenbaoum zou banden hebben gehad met de Solntsevskayagroep waarvan hij twee leden zou hebben verraden. Later zou hij zich weer met de bende verzoend hebben. Ook gaat het gerucht dat Rozenbaoum afgemaakt is omdat hij informatie doorspeelde aan de Nederlandse politie.

Een wat meer voor de hand liggend scenario is dat Rozenbaoum door Konstantin, volgens Rozenbaoum een ex- KGB-er, vermoord is. Simpelweg omdat Rozenbaoum weigerde ook maar een cent te betalen. Feitelijk is nooit opgehelderd wie die Konstantin is.

De moord wordt nooit opgelost, maar deze zaak leidt wel tot Kamervragen. Hoe kan het dat deze succesvolle ondernemer die Hollands bier in Rusland populair heeft gemaakt, nooit het Nederlands staatsburgerschap heeft gekregen? En waarom heeft hij nooit politiebescherming gekregen nadat hij had laten weten dat hij bedreigd werd? De antwoorden op deze vragen laten nog steeds op zich wachten.