De missie van Nathan Vos: zelfdodingen móéten omlaag

Nathan Vos, ruim zes jaar geleden pleegde je broer zelfmoord.

Zag je het aankomen?

“Op de eerste plaats praat ik liever over zelfdoding. Moord klinkt zo verwijtbaar en cru. En nee, ik kan niet helemaal zeggen dat ik iets zag aankomen. Twee maanden is hij depressief geweest en dat is heel snel verergerd, dat weten we en dat hebben we onderschat, zonder de schuldvraag te willen stellen. Is de verkeerde diagnose gesteld? Of zijn er te weinig goede vragen gesteld? Dat laatste is echt mijn ding. Het enige dat ik waarnam, achteraf misschien wat helderder dan vooraf: hij moet best onder grote druk hebben geleefd. Drie kinderen, een flink huis, geen flink inkomen... Tegen mij beweerde hij altijd dat het goed ging en dan op zo’n toon dat je maar niet doorvraagt.”

Je had niets door?

“Nee. Het ging altijd goed goed. Ik dacht wel vaak: nou, ik heb het best een stukje makkelijker dan jij. Maar als jij zegt dat het goed gaat, dan is dat prima. Misschien dat ie dat ook echt geloofde, hoor.

De eerste keer dat ik een signaal ontving, was op zijn veertigste verjaardag, toen hij zijn feestje afzegde. Dat was niks voor hem.

Ik ben veel meer iemand die zijn eigen plan trekt en kan denken: fuck you. Hij niet. David was niet iemand die zomaar mensen in de steek liet. En toen hij een week later overspannen thuis bleek te zitten, dachten we ook: hè? Ik had vier broers en David was de enige waar ik me geen zorgen over maakte. Daarom ben ik ook later op onderzoek uitgegaan om antwoorden te krijgen op de vraag: wat kun je als omgeving doen? Niet zozeer om erachter te komen wat er met hem was misgegaan.”

Je werd gebeld?

“Ja, op mijn werk. Mijn moeder verscheen in het schermpje. Ze schreeuwde iets in de trant van: Volgens mij is het ergste gebeurd en toen hing ze op. David was toen al depressief en had al een poging gedaan. Toen ik hem belde, nam hij niet op. Ik belde zijn vrouw en zij vertelde dat hij was overleden. 20 mei 2015, rond half 12. Snel 112 gebeld, want je hoopt het nog af te kunnen wenden.”

Hoe is hij aan zijn einde gekomen?

“Ik ben het met de 113-methodiek eens dat als ik dat vertel, het mensen een incentive kan geven om het te kopiëren. Laat ik het zo zeggen: hij heeft het op een mannelijke manier gedaan. Mannen kiezen vaak voor een harde manier die niet kan ‘mislukken’ en dat heeft hij ook gedaan. Vrouwen kiezen vaak een ‘zachte’ methode omdat ze rekening houden met de nabestaanden.

Dood wil overigens bijna niemand, zo blijkt uit gesprekken met overlevers. Ze willen alleen dit leven niet.”

En deze tragedie heeft jou tot een studie aangezet. Een studie naar het waarom van zelfdoding onder mannen.

“Nou, eerst ben je gewoon broer. En zoon, oom, zwager en noem maar op. En je bent kapot, verslagen en vol onbegrip. Dat heeft een tijd geduurd. Na een jaar dacht ik: hij was helemaal niet zo anders als ik, hoe kan dat nou? Ik ben me wat meer in het waarom gaan verdiepen, maar meer als journalist. Zaken uitzoeken. In die tijd was ik nog hoofdredacteur van het blad Zin, dus ergens paste dit onderwerp ook wel bij wat ik deed. Al snel kwam ik erachter dat mannen ruim twee keer zo vaak sterven door zelfdoding dan vrouwen, terwijl vrouwen twee keer zo vaak depressief zijn. Ik was verrast.

Nathan Vos wilde antwoord op de vraag wat je als omgeving kan doen bij zelfmoord.

Niet zozeer de ontdekking van de getallen, maar dat er niemand in het nieuws was geweest, vanuit de wetenschap of politiek, die had gezegd: dat is best raar. We vinden het dus normaal. Net zoals we het normaal vinden dat vrouwen gemiddeld 3,5 jaar ouder worden. Ik dacht: hier moet ik iets mee.”

Wilde de journalist zaken boven tafel krijgen of wilde de broer dit als verwerking?

“Beide. Journalistiek is de methode. Maar ik dacht niet: ha fijn, leuk, uitdaging. Ik vond het interessant en kon voor de verwerking van Davids overlijden zorgen in de vorm van zingeving. Ik had de tools, namelijk de journalist in me en ik werkte bij Zin, dus zat al in de materie. Ik dacht: als ik het op deze manier wil verwerken dan doe ik het op een journalistieke manier om het zin te geven. Dan is Davids dood niet voor niks.

Maar het doel was ook het oprichten van een stichting om het aantal suïcides en depressies bij mannen terug te dringen. Ik dacht: we zien wel of het lukt.”

En dus besloot je een boek te schrijven: Man o man.

“Alles begint bij de waarneming: twee keer zo vaak als vrouwen en dat is geen issue? Geen topic? Ik ben eerst naar de Vrije Universiteit van Amsterdam gegaan, daar zit een onderzoeksgroep suïcidepreventie. Die mensen doen goed werk, maar daar kreeg ik te horen: ja ja die cijfers, wij weten het ook niet, als jij meer te weten komt, altijd welkom. Natuurlijk weten ze dat mannen minder praten, minder snel hulp zoeken, dat is allemaal niet nieuw. Maar verder zijn er geen handvatten, niemand weet die mannen te bereiken, want ze melden zich niet. Je kunt moeilijk langs de deur gaan vragen, net als ik met mijn broer: Volgens mij gaat het helemaal niet zo goed met jou. Dat is voor mensen al lastig en voor mannen onder elkaar helemaal. En waarom is dat dan? Ik ben steeds verder gegaan in de vraag: wat doen we niet of wat doen we wel waardoor we vaker zelfmoord plegen? En waarom zeggen we minder snel dat het niet goed gaat? En wat is dan een oplossing die niet te ingewikkeld is, want die man zit niet te wachten op iemand die zegt dat het niet goed is wat hij doet en dat hij moet veranderen. Gedragsverandering is waanzinnig lastig.”

‘Mannen kiezen vaak voor een harde manier die niet kan ‘mislukken’ en dat heeft hij ook gedaan’

En?

“Toch het gesprek aangaan, is mijn overtuiging. Maar niet om te overtuigen, of te leren, maar om te laten zien dat je over je verdriet, woede en angst kan praten zonder dat het je schaadt. Ik ben een podcast gestart waarin mannen vertellen over relaties, daarin toont zich natuurlijk de mens, en dan met name over de relatie met de vader. Want die man had jou moeten leren man te worden. Even vanuit de aanname dat veel mannen nooit geleerd hebben man te worden.”

Daar ligt het allemaal aan: de relatie die wij met onze vader hebben of hadden?

“De nuance is: ik zeg niet dat het daaraan ligt, maar daar zit wel een makkelijk voor de hand liggende fix, een opening. Als je vader nog leeft of niet, verhoud je dan tot hem en onderzoek die relatie. Schrijf hem een brief – vertel maar hoe het met je gaat, waar je dankbaar voor bent, wat je hebt gemist – of ga een weekend vissen. Wat dan ook.”

Hoe kwam je erachter dat die vaders mogelijk zo’n belangrijke rol spelen voor de, zoals jij al eens zei, ‘aanklooiende’ man?

“Ik heb elf weduwes geïnterviewd, bijna geen van de mannen die zij hebben verloren, had een goede relatie met zijn vader. Dat vond ik interessant. Ik heb erover gelezen en theoretici gingen mij voor, vertelden mij dat ook. En dan hoeft het niet haat en nijd te zijn, maar sinds de industriële revolutie is vader uit het huis verdwenen, de fabriek en de mijnen in. De vrouw bleef thuis bij de kinderen, maar wie leerde die jongen man te worden? Wie leerde hem zich te verhouden tot zijn lichaam, zijn piemel, vrouwen, seks, verantwoordelijkheid, macht? Dat heeft hij zelf maar uit te zoeken. Meisjes hebben niet alleen hun moeder die hen leert vrouw te zijn, ze hebben ook nog een lichaam dat ze vertelt wat ze moeten doen. Ze krijgen borsten, worden ongesteld, krijgen een kind, er gebeurt van alles waar mensen op reageren, en niet altijd even fijn, maar meisjes weten dat ze vrouw zijn of worden. Jongens weten dat niet, die mogen het zelf een beetje uitvogelen. En dus gaan ze gekke dingen doen: matten, schreeuwen, zuipen...

Maar ze vechten ook voor hun status door allerlei rollen aan te nemen, die van vriend, van ondernemer, van vader. Dat doen vrouwen ook, maar hen is veel beter geleerd hoe, door meer te communiceren met andere vrouwen. Ook vrouwen kunnen zichzelf verliezen, maar bij mannen is het ronduit de kunst om jezelf niet kwijt te raken, soms letterlijk.”

Benieuwd naar de rest van het interview? Lees het in de nieuwste Panorama of bekijk het op Blendle.