Gruwelijke trend: steeds meer oudermoorden in Nederland

5 februari 2005. Agenten in Vlaardingen krijgen de melding dat een man op de kruising van de Marnixlaan en de Marathonlaan het verkeer staat te regelen, daarbij vergezeld door zijn hond.

Op de kruising aangekomen zien de agenten echter niemand. Geen man, geen hond. Maar even verderop in de Billitonlaan treffen ze de twee toch aan en ze zien onmiddellijk: de man is verward. Zeer verward. Maar dat is niet het enige dat opvalt. Wat draagt hij? Wat is dat voor een jas? Ze kunnen het in de duisternis niet goed zien. En wat ruiken ze?

Ze weten niet precies wat ze met hem en zijn hond aan moeten. In feite heeft hij niets strafbaars gedaan. Ze twijfelen. Maar dan maakt de man een opmerking die de agenten doet besluiten collega’s te vragen naar de woning van zijn 76-jarige moeder te gaan, in de Vossiusstraat. Vlakbij.

Dat tweede koppel agenten ziet in het trappenhuis bloed liggen, en aangekomen op de derde verdieping nog veel meer bloed. Het ligt op de galerij, het zit aan de voordeur, het ligt in de woning.

Binnen ligt ook het lichaam van een vrouw, althans: wat van haar over is. Haar armen ontbreken. Maar niet alleen haar armen.

Ze bellen naar het bureau, het zal toch niet… Maar daar in het helverlichte bureau hebben de agenten die de verwarde man hebben opgebracht inmiddels de ‘vreemde jas’ die hij draagt beter kunnen bekijken. En vastgesteld dat het klopt: de jas is de huid van zijn moeder. De dan 42-jarige Roland heeft zijn moeder Mientje gevild. Gehuld in de huid van zijn moeder had hij het verkeer staan regelen.

Rechercheurs en journalisten gaan aan het werk. De zachtaardige Roland is intelligent en heeft een bedrijf in de ICT dat goed draait, tot zijn vader overlijdt, zo’n drie jaar eerder.

Na diens dood gaat het snel bergafwaarts met Roland. Aan werken komt hij niet meer toe. Hij verslonst, laat zijn haar groeien, kamt dat nauwelijks meer en draagt nu een kapotte spijkerbroek in plaats van een net kostuum. Rond zijn auto groeit gras. Maar hij blijft zijn moeder bezoeken, weten buren te melden. De vrouw kwam bijna de deur niet meer uit. Helemaal niet sinds ook haar hondje was overleden. En ze hebben nog meer te melden, die buren: Roland is godsdienstwaanzinnig. Hij kondigt het einde der tijden aan.

Zo ook die fatale nacht. Ruim anderhalf uur lang loopt Roland in de huid van zijn moeder door Vlaardingen voordat iemand de politie waarschuwt. Het bloed druipt er nog vanaf. Tegen voorbijgangers die verwonderd kijken zegt hij dat het een carnavalspak is – en iedereen gelooft hem, want het ís carnaval. En het is donker, en wie loopt er nu rond in de huid van zijn moeder… Of van wie dan ook. Maar het vetweefsel dat ze zien is echt.

Anderen denken dat hij stomdronken is en weer anderen horen hem apocalyptische bijbelteksten declameren uit het Bijbelboek Openbaring van Johannes. Een van de mensen die worden toegeschreeuwd, herkent Openbaring 17:7-18, iets over een hoer op een onderaards beest met zeven koppen. Onderzoek van de recherche wijst uit dat Roland zijn moeder met een moersleutel de hersens heeft ingeslagen en met een mes haar hals heeft doorgesneden.

Roland bekent. Maar, zo voegt hij eraan toe: het was in opdracht. Via een christelijke satellietzender had hij opdracht gekregen zijn dierbaarste te offeren, zoals Abraham opdracht had Isaak te offeren. Hij, Roland, had weliswaar het mes vastgehouden, maar het was God die richting en diepte bepaalde. “En Jezus staat achter mij.”

De rechtbank oordeelt Roland volledig ontoerekeningsvatbaar en veroordeelt hem tot tbs. Het Openbaar Ministerie gaat niet in hoger beroep, Roland ook niet. Hij heeft gedaan wat hij moest doen en vindt het verder wel best. Hij is nog steeds in behandeling.

Meestal een mes

Roland is geen uitzondering, er zijn meer kinderen die een van hun ouders vermoorden. Of beiden. Maar hoe vaak precies bleef tot nu toe onduidelijk.

Forensisch psycholoog en criminoloog Frans Koenraadt deed in 1996 – hij werkte bij het Pieter Baan Centrum in Utrecht – een eerste poging duidelijkheid te krijgen. Hij telde er iets meer dan zestig, in een halve eeuw (de periode 1945-1995). Maar hij veronderstelde dat ouderdoding vaker voorkomt en pleitte voor meer onderzoek. Dat kwam er echter niet en dan zit er maar één ding op: zelf onderzoek doen.

En Koenraadt had gelijk: in de jaren 70 werden ongeveer 25 ouders vermoord, in de jaren 80 ongeveer 35, in de jaren 90 ongeveer 45. Opgeteld al meer dan honderd. Deze stijging kan nog verklaard worden uit het feit dat het totale aantal moorden tot de eeuwwisseling steeg. Maar sindsdien daalt het totale aantal weer en toch blijft het aantal ouderdodingen stijgen. Tot meer dan vijftig per decennium nu.

Een andere ontwikkeling is dat er in de jaren 70,80 en 90 welgeteld één dubbele ouderdoding was. Deze eeuw al zes. Dus is de vraag: wat is hier aan de hand? Wat bezielt die kinderen?

Maar misschien is het verstandig eerst wat eenvoudiger vragen te beantwoorden, waarbij we ons beperken tot deze eeuw. Om te beginnen: vrijwel alle daders zijn man, 96 procent. Ze vermoorden ongeveer even vaak hun vader als hun moeder. Een mes is hun favoriete wapen. Veel geweld is hun kenmerk. Zo stak een van de daders meer dan driehonderd (!) keer. En vaker dan bij andersoortige moorden worden lichamen zwaar verminkt.

De meeste daders zijn allochtoon. En ze hebben bijna allemaal psychische problemen, waarbij paranoïde schizofrenie de meest voorkomende stoornis lijkt. Maar niet alle daders zijn gestoord, sommige zijn gewoon slecht. En dat is de categorie die Koenraadt miste.

Roofmoord op vader

12 september 2003. Wandelaars vinden in een bosschage aan de rand van een maïsveld op driehonderd meter van de bebouwde kom van het Twentse Oldenzaal het lijk van een man. Hij ligt op zijn buik, in zijn eigen bloed. Een afrekening in het criminele milieu, stellen de omwonenden vast die een kijkje komen nemen. Ook de politie vermoedt dat. Het slachtoffer is de 57-jarige oudijzerhandelaar Bertie Derksen uit Oldenzaal, maar sinds kort woonachtig in het nabijgelegen Buurse. Zijn zilverkleurige Mercedes, type S 320 CDI sedan, is spoorloos. Ook mist het slachtoffer een schoen, wat doet vermoeden dat hij elders is vermoord en hier gedumpt.

De Mercedes van het slachtoffer wordt teruggevonden op een industrieterrein in de buurt, zijn polstasje in een vuilnisbak in Deventer. Het was geen duur polstasje. Maar er had wel 206.000 euro in gezeten. Geld dat nu zoek is. Roofmoord, kortom. En dat blijkt te kloppen, maar wel gepleegd door de zoon van het slachtoffer. Laten we hem Joop noemen. Joop heeft schulden en wil trouwen. Maar heeft geen geld.

Tijdens de zitting ontkent hij. Dat wil zeggen: de moord, niet dat hij zijn vader haatte. Sterker, daar is hij nog steeds trots op. Zijn vader zou hem seksueel misbruikt hebben. Dat hij kort na de moord een televisie en een ring voor zijn aanstaande had gekocht, zegt volgens hem niets. Mensen die hem kennen, omschrijven de zoon echter als een geboren crimineel. Hij heeft al een deel van zijn leven achter de tralies doorgebracht, onder meer voor gewapende overvallen. Seksueel misbruikt? Onzin. Maar technisch bewijs is er niet en de rechtbank spreekt de zoon vrij. Justitie gaat niet in hoger beroep. Een jaar later krijgt de politie een telefoontje. Joop. Hij belt vanuit het kantoor van zijn advocaat en bekent alsnog. Later trekt hij die bekentenis weer in, met als argument dat hij alleen maar had bekend om Linda weer terug te kunnen zien. Linda de gevangenenbewaarster.

Maar de rechtbank ziet nu voldoende reden hem te veroordelen: twaalf jaar. Geen tbs, want volledig toerekeningsvatbaar. De moord op de oudijzerhandelaar is niet de enige koelbloedige roofmoord van een zoon op een vader. Er zijn meer moorden waarvan een zoon of dochter wordt verdacht en waarbij roof het motief lijkt, maar die niet konden worden opgelost. Daders met een dergelijk motief hebben doorgaans geen reden te bekennen en als deze moorden onopgelost blijven, komen ze niet als ouderdoding in de boeken. Zo ook zaken waarin ouders spoorloos verdwijnen of de doodsoorzaak niet (meer) vast te stellen is.

In 2001 verdwijnt de moeder (78) van een man die regelmatig in de binnenstad van Rotterdam te vinden is, gekleed in Schotse rok en vergezeld van twee windhonden. Vliegend Hert wordt hij genoemd. Hij speelt doedelzak. Zijn moeder is immobiel en haar elektrische rolstoel staat nog thuis. Zij is nooit gevonden, hij nooit vervolgd. Een andere zaak: de zoon van Coba Visser (94) verandert zijn verklaringen naarmate het onderzoek vordert. Als zijn moeder alleen nog maar spoorloos is, zegt hij dat hij niet weet waar ze is. Een jaar later wordt haar lichaam gevonden, langs de A6. Te laat om de doodsoorzaak nog vast te kunnen stellen. De zoon bekent haar daar te hebben gedumpt, maar stelt nu dat ze een natuurlijke stierf. Met succes.

Dronken vader met vuurwapen

Maar voor de meeste daders van ouderdoding is ontkennen helemaal geen optie. Sterker: voor hen is het juist een bevrijding. In veel, zo niet de meeste gevallen ging aan de moord een jarenlange machtsstrijd tussen ouder en kind of tussen vader en moeder vooraf, inclusief fysieke en psychische mishandeling. Als het kind (of de moeder) dreigt te verliezen, grijpt het kind in.

Hoewel, soms is er geen directe aanleiding, maar slechts de gelegenheid. Dave ziet dat zijn vader zijn echtgenote een vuurwapen op het hoofd zet om zijn eis kracht bij te zetten dat ze bij hem terugkeert. Dat doet ze dan maar. De vader heeft een psychiatrische stoornis, die hij verergert met drank en drugs. Het is moeilijk in te schatten wanneer hij agressief wordt. Maar dat gebeurt wel dagelijks. En dat al jaren.

Een tijdje nadat de moeder van Dave weer bij haar man is teruggekeerd, komen zij en Dave thuis en treffen de gestoorde aan op de bank, zoals wel vaker. Dronken.

Ze zien dat hij zijn vuurwapen losjes in zijn hand heeft, maar hij slaapt. Voorzichtig haalt de vrouw het wapen uit zijn hand en geeft het aan Dave. Dan wordt zijn vader wakker – en woedend. Daarop schiet Dave fatale kogels op hem af. Een door adrenaline gestuurde angstreactie, concluderen psychiaters later, gericht op overleven. Hij krijgt veel begrip en een milde straf.

Meestal is er echter wel een directe aanleiding: een ruzie, een provocatie. Of het kind krijgt een waanbeeld of een plotselinge verlatingsangst. Zoals forensisch psycholoog Koenraadt het formuleerde: “Er moet een druppel zijn die een diepe emmer met ellende doet overlopen.” Een van zijn conclusies was: “Uit juridisch oogpunt is evident wie dader en slachtoffer zijn, maar een reconstructie van het gezinsleven maakt die scheidslijn meestal veel minder duidelijk.” Vader of moeder zijn ook schuldig. Hij was zelfs verbaasd dat zo weinig kinderen hun ouders vermoorden. Hij kreeg er begrip voor. Vincent is 19 en zijn vader directeur van een vleesverwerkingsbedrijf als Vincent met hem wil praten over zijn overleden moeder. Maar tot een gesprek komt het niet. Terwijl Vincent toch een alleszins redelijke vraag heeft: waarom was je niet op de begrafenis van moeder?

Zijn vader – de man haalt zijn nieuwe vriendinnen van het internet – zegt meteen iets negatiefs over de moeder van Vincent, waardoor die ontploft. Vincent pakt een golfclub en slaat zijn vader. Met een mes snijdt hij zijn keel door. Blijf van mijn moeder af, wil hij maar zeggen.

In een andere zaak is het de moeder die iets doet wat tot een uitbarsting leidt. Ze geeft Michel enkele klappen, omdat ze niet blij is met zijn nieuwe verloofde. Die nieuwe verloofde is prostituee. En de man die zich voordoet als haar broer is in werkelijkheid haar echtgenoot.

Kussen op gezicht

Zonen die hun moeder vermoorden, hebben niet zelden een symbiotische verhouding met hun moeder. Wat weer een verklaring is voor hun gedrag achteraf.

Neem de 18-jarige Laurens. Hij kan niet mét haar leven en niet zonder haar. Ze hebben elke dag ruzie over alles. Die dag gaat de ruzie over de vraag of hij mag internetten. De bom barst. Hij wurgt haar, legt haar op haar bed, baart haar op en stuurt een beken nende mail naar een vriend. Tijdens de rechtszaak betuigt hij spijt en lijkt hij ook oprecht verdrietig, maar hij zegt vooral opgelucht te zijn. Bevrijd en verlost. Deskundigen beoordelen hem als een afhankelijke, kinderlijke jongeman die zich tijdens die dagelijkse ruzies machteloos voelde.

Hij krijgt tbs, geen celstraf. Ook Cees had een symbiotische relatie tot zijn moeder. Daar kwam bij: zij dronk, hij gebruikte cocaïne. Vader heeft het huis allang verlaten. Op een ochtend wordt hij wakker en begint te schelden en te vloeken. Hij maakt zijn moeder uit voor kut en hoer alsmede voor een combinatie van die twee. Schreeuwend vraagt hij wanneer ze nu eindelijk eens stopt met drinken en wanneer ze nu eindelijk eens het huis schoonmaakt.

Cees is dan 27, maar het is haar huis. Hij begint haar te schoppen. Overal, maar vooral in de buik. Later zegt hij tegen de politie: “Ik werd wakker en ik vond dat ze eens moest schoonmaken. Zo maar ineens, poink. Ze toonde nooit initiatief, nooit. Ik wilde dat ze eens wat deed.”

Daarna drukt hij haar een kussen op haar gezicht. En dwingt haar te stofzuigen. Want dood is ze nog niet.

Terwijl zij stofzuigt, gaat Cees de straat op. Als hij anderhalf uur later terugkomt is ze wel dood. En wat doet Cees? Hij maakt het huis schoon, wast de bebloede kleding, wast haar, zet haar op de bank, kookt spaghetti en brengt haar een gevuld bord. Dan belt hij 112 en zegt dat zijn moeder ‘er niet goed uitziet’.

Zijn vader bezoekt hem in het Pieter Baan Centrum. Welgeteld één keer. Maar alleen om te vertellen dat hij stervende is. Cees is niet geïnteresseerd.

Honkbalknuppel

Vrouwen schakelen doorgaans de hulp van een vriend of partner in.

‘Frituurmedewerkster’ Carmen laat haar Turkse vriend het vuile werk opknappen, nadat ze eerder zelf had geprobeerd haar moeder te vergiftigen met xtc, terpentine en door ontkalker in haar koffie en soep te mengen. Maar kennelijk kon ze daar tegen.

In 2001 worden de lichamen gevonden van Henny en zijn vriendin Jenny. De politie pakt de dochter van de man op, Marianne, en haar vriend Eduard. Die bekent dat hij Henny en Jenny met een soort knuppel op hun hoofd geslagen heeft nadat Marianne een knikje met haar hoofd heeft gegeven. Zo van: doe maar. Zij bekent ook, en voegt daaraan toe dat ze de twee een lesje had willen jaren. Haar vader zou haar seksueel hebben misbruikt, waarbij ook diens vriendin een rol zou hebben gehad.

Tweemaal tien jaar cel. Niet voor moord, maar voor doodslag. Want misschien was dat knikje wel impulsief.

Datzelfde jaar slaat Negar haar vader dood. Ook met een knuppel, een honkbalknuppel. Haar agressieve vader Mohmood mishandelt haar al jaren en sinds kort ook haar vriend. Als haar vader die avond haar vriend weer aanvalt, verdedigt die zich. Maar het is Negar die de honkbalknuppel ter hand neemt en Mohmood op zijn hoofd slaat. Tien keer. De vriend wordt vrijgesproken, Negar wordt ontslagen van rechtsvervolging: schuldig, maar geen straf. De rechtbank vond tien slagen wel iets te uitbundig. Noodweerexces.

Letters in het voorhoofd

Maar de meest voorkomende stoornis bij daders lijkt paranoïde schizofrenie te zijn. En die levert ook het meeste geweld op. Norris ziet zijn vader als de duivel, de moeder van Karim B. zit ‘vol met de duivel’. De vader van Erwin komt van een andere planeet. Want (of dus): hij is niet zijn echte vader… En dan moet hij dood.

Als Alain Willem Holleeder op televisie ziet, zegt hij tegen zijn zus dat ‘ze’ hem en zijn moeder willen vermoorden. En dus doodt hij zijn moeder zelf maar. Boerenzoon Gert lijdt aan grootheidswaan, achtervolgingswaan en afstammingswaan. Hij denkt dat zijn moeder een Ierse is, meent dat hij diverse boerderijen in Nunspeet bezit en is er zeker van dat hij verschillende vrouwen en kinderen heeft. En dat zijn vader zijn vee rooft. Hij pakt de hooivork.

Evert denkt dat hij door zijn ouders seksueel is misbruikt en steekt hij hun huis in brand. Marc duwt zijn vader met zijn hoofd in de brandende haard en bewerkt zijn anus met een mes. Wraak voor (vermeend) seksueel misbruik. Danny krast letters in het voorhoofd van zijn moeder.

Op een zomerse dag loopt Gerrit met een jerrycan vol benzine naar de aanleunwoning van zijn moeder. Een buurman begroet hem met een puffend: “Warm hè…” Waarop Gerrit de dop van de jerrycan draait en zegt: “Het wordt nog warmer!”

Alexander slaat zijn moeder met een pan dood, stopt haar in de vriezer en legt er een briefje bij met de datum van die dag. Alsof het de houdbaarheidsdatum betreft. Dany neemt een mix van drank, drugs en medicijnen en voelt zich daarna bedreigd door zijn vader. Hij doodt hem met meer dan driehonderd messteken. Reken eens uit hoeveel tijd dat kost… Brayon kost het anderhalf uur. Dat weten we, omdat hij de moord op zijn vader heeft gefilmd. Hij is een van de vier kinderen die dit jaar een van hun ouders om het leven brachten.

We zien Brayon doende met tafelpoten en een dumbbell van vijf kilo. Daarna steekt hij de woning in brand en gaat naar zijn moeder. Maar die is niet thuis. Deskundigen achten de kans op herhaling in dit soort zaken niet groot. En dat klopt. Hoewel… De politie pakt Gerritdina pas op voor de gifmoord op haar moeder nadat ze haar echtgenoot heeft geprobeerd te vergiftigen. Als Fernon zijn stiefmoeder doodsteekt, heeft hij al gezeten voor moord.

Maar of we met deze opsomming weten wat hen bezielt? Duidelijk is wel dat ook deskundigen moeilijk kunnen inschatten of het fout kan gaan: in de helft van de zaken uit de laatste jaren was de dader al in behandeling. En toch ging het mis.

Dubbele ouderdoding

Zes keer liefst vermoordde deze eeuw een kind beide ouders, veel vaker dan daarvoor. Opvallend is dat de daders jonger zijn dan gemiddeld bij ouderdoding. De jongste was 14: Esse. Hij woonde met zijn ouders Margreet (62) en Jos (63) op woonboerderij Moskoupleats in het Friese Katlijk en stak beiden in 2017 met voorbedachten rade dood. Esse was een gamer zonder wifiin the middle of Friesland met te oude ouders en zonder vrienden. Op YouTube gaf hij uiting aan die verveling, met zinnen als: “Hoi, ik had zin om hoi te zeggen.” Hij ontwikkelde een ergernis tegen oude mensen. Maar een geweten ontwikkelde hij dan weer niet. Esse was nog niet bij hulpinstanties bekend, de 25-jarige Leon wel. In 2019 vermoordde hij zijn ouders Ab en Geke in Hengelo, Gelderland. Die maakten zich al jaren zorgen over hun zoon. De broer van Leon vroeg zich tijdens de zitting af: “Hoeveel signalen waren nodig om hem op te nemen?” Kennelijk veel, want Leon werd al vanaf zijn 17de geplaagd door depressies, nam steeds minder deel aan het maatschappelijk leven en hoorde stemmen. Die vertelden hem dat ‘derden’ zijn ouders zouden vermoorden. Een vreselijke marteldood. Daarom deed hij het zelf maar.