Oymyakon, het koudste dorp op aarde

Slechts één, door gevangenen aangelegde, weg leidt het dorp in en uit.

Die weg heeft de weinig gezellige naam ‘The Bone’ gekregen. Wellicht vernoemd naar het gezegde ‘koud tot op het bot’. Want koud krijgt iedereen het in het op 741 meter hoogte gelegen dorpje Oymyakon in Oost-Siberië. Dat het er zó koud is, is overigens niet eens zo voor de hand liggend. Het ligt namelijk niet eens zo noordelijk. Maar helaas voor de Oymyakonezen houdt een heuvelrug alle warme lucht vanuit het zuiden tegen. En dat gegeven zorgt onder andere voor de stervenskoude temperaturen.

Want daarnaast zakt koude lucht de vallei in en blijft er ook gelijk gezellig hangen. En in dit geval is min plus min zeker geen plus, maar gewoon heel erg min.

Het dorp Oymyakon ligt in Jakoetië, een autonome republiek binnen de Russische federatie.

De grootste in omvang, wat ze te danken heeft aan de kou en de vele onherbergzame streken die er te vinden zijn. Heel gewild als woonplaats is het gebied daardoor voor de meeste Russen niet, waardoor ook geen enkele staat eromheen aanspraak wil maken op een stuk land van Jakoetië. Oymyakon is het Jakoetse woord voor ‘niet-bevriezend water’, wat op de warmwaterbronnen bij het dorp slaat. Die bronnen zijn ook de reden dat de Yeyemubron-rivier nooit bevriest. De aanwezigheid van stromend water, ook in de bittere kou, was de reden dat pelsdierjagers en rendierherders hier vaak hun kamp opsloegen. Want hier konden zij en hun vee tenminste drinken.

De meeste mobiele telefoons raken bij een temperatuur van min 40 graden onherstelbaar beschadigd en zijn in Oymyakon dan ook amper te gebruiken

Verhitte gemoederen

Veel opzienbarends gebeurt er niet in Oymyakon. De meest belangwekkende claim van het dorp is dus dat het het koudste bewoonde gebied op aarde is. Al wordt die claim al jarenlang betwist door het 30 kilometer meer zuidoostelijk gelegen dorp Tomtor. De onenigheid heeft alles te maken met de plek waar het meetstation de temperaturen meet. Dat meetstation heet dan wel Oymyakon, maar ligt vlakbij Tomtor. En dus liggen de twee dorpen met elkaar in de clinch over de plek waar bijvoorbeeld een monument moet komen te staan dat de koudste plek op aarde aangeeft.

In een gebied dat zelden in het nieuws is, is de titel ‘koudste dorp van de wereld’ precies datgene dat het verschil maakt tussen befaamd zijn of vergeten worden. Het houdt de gemoederen verhit, wat niet gezegd kan worden voor de lichamen van de inwoners van beide dorpjes. Want of nou het ene of het andere dorp de koudste is, de twist gaat over een tiende graad op een temperatuur van meer dan 67 graden onder nul. En de ene dag is het wat kouder in Oymyakon, de andere dag in Tomtor.

Vooralsnog heeft Oymyakon in ieder geval internationaal de naam het koudste dorp te zijn. Ter vergelijking: een paar weken geleden betitelde de Amerikaanse president Joe Biden de staat Texas officieel tot rampgebied vanwege de extreem strenge winter, die velen zelfs al het leven kostte. De temperatuur in Texas was al een tijdje rond de min 20. Dat is een temperatuur waar een bewoner van Oymyakon dan wel niet niet warm, maar zeker ook niet koud van wordt.

Akelig lege straten

Oorspronkelijk was het dorp dus vooral een uitvalsbasis voor rendierjagers en -herders. Mede onder druk van de autoriteiten werd er op die plek een permanent dorp gesticht dat in eerste instantie voornamelijk bedoeld was om Aziatische nomaden een thuisbasis te bieden. En wie denkt dat de huidige bewoners ondertussen wel aan de kou gewend zijn, komt bedrogen uit. De straten zijn er doorgaans akelig leeg en stil. Niet heel vreemd als je de gemiddelde temperaturen onder de loep neemt. De meest aangename temperatuur in de wintermaanden ligt rond de 16 graden onder nul, de gemiddelde temperatuur is dan 47 graden onder nul, terwijl de laagste temperatuur ooit (in 1924) gemeten temperatuur (onofficieel) min 71,2 graden zou zijn geweest. Dergelijke temperaturen veranderen de wereld zoals wij die kennen. Want elektrische apparatuur werkt in dergelijke kou amper of niet. Of alleen na eerst te zijn opgewarmd. Wat dus ook geldt voor auto’s, die starten niet in dergelijke temperaturen. De enige manier om er zeker van te zijn dat je de auto kunt gebruiken is door de motor gewoon áltijd te laten draaien, omdat anders de benzine bevriest. De meeste mobiele telefoons raken bij een temperatuur van min 40 graden onherstelbaar beschadigd en zijn in Oymyakon dan ook amper te gebruiken. Toiletten zijn een gat in de grond – met heel veel moeite gegraven –want alle afvoerbuizen bevriezen in no time en zijn dus onbruikbaar. Het speeksel in je mond en zelfs wodka – in die regio meestal het hulpmiddel om een beetje warm te blijven – bevriest. En als je geen beschermende bril draagt, bevriezen je ogen. De inkt in pennen bevriest en de grond is permanent bevroren. Dat laatste zorgt ook nog eens voor een praktisch probleem, want hoe begraaf je dan de doden? Dat is inderdaad een ingewikkeld proces. Met ‘vreugdevuren’ wordt een kleine bovenlaag van de bodem ontdooid, waarna zo snel mogelijk een gat wordt gegraven om vervolgens het volgende stukje grond te ontdooien. Zo gaat dat soms dagenlang door tot er een gat is ontstaan dat groot genoeg is om er een doodskist in kwijt te kunnen. Het behoeft geen uitleg dat landbouw onmogelijk is in dit gebied. En dus voedt de bevolking zich vrijwel alleen met vlees, vis en melk. Voor de boodschappen zijn de Oymyakonezen volledig aangewezen op één winkel, die zich midden in het dorp bevindt. De huizen in het dorp worden 24 uur per dag, zeven dagen per week met behulp van kolen verwarmd tot een temperatuur van 30 graden. Dat lijkt overdreven warm, maar op die manier kunnen de bewoners een beetje reservewarmte opbouwen voorals ze even naar buiten moeten. Bewoners van het dorp wagen zich niet graag op straat. Wie buiten moet werken, doet dat in shifts van maximaal 20 minuten.

Bewoners van het dorp wagen zich niet graag op straat. Wie buiten moet werken, doet dat in shifts van maximaal twintig minuten

Korte zomers

En jazeker, het dorp kent wel degelijk zomers. Maar die zijn kort. En ook in de warmste maand (juli) komt het kwik gemiddeld amper boven de 13 graden uit. Al kan het er op een goede zomerse dag soms ineens 30 graden boven nul worden, waardoor het temperatuurverschil tussen de koudste en de warmste dag in Oymyakon ongeveer 100 graden is. Maar dat heeft ook een voordeel. Zomerkleding heb je in Oymyakon amper nodig. Vreemd genoeg is het dorp vrij populair bij – vooral – Chinese toeristen, en niet eens in de zomer. Een kijkje nemen in het koudste dorp op aarde is voor sommigen blijkbaar iets wat ze ooit gedaan willen hebben, een bucketlist-dingetje.

En daar zitten veel stoerdoeners en icemen in de dop bij, die even een duik in het – overigens niet zo ijskoude – water van de rivier willen nemen. Het deed een lokale journaliste ooit verzuchten, toen ze enkele Chinese toeristen de rivier in zag duiken: “Wij, de bewoners van Oymyakon, durven amper naar buiten vanwege de kou, en daar, in onze rivier zwemmen de toeristen!”

Eén voordeel heeft een bezoek aan Oymyakon natuurlijk wel. De rest van je leven zal je waarschijnlijk nooit meer klagen over de kou, want na Oymyakon te hebben bezocht, valt het weer elders altijd reuze mee.