Camera-dictatuur: de Chinese staat weet álles van zijn burgers

Bijna allemaal zijn ze uitgerust met gezichtsherkenningssoftware, waardoor elke burger binnen drie seconden kan worden geïdentificeerd. Zoals onverlaten die te voet een rood stoplicht negeren of de poep van hun hond niet opruimen. Maar ook spijbelende scholieren, zwartrijders en dronkenlappen. En natuurlijk dissidenten en kritische journalisten. Niemand ontkomt aan het spiedende oog van de Chinese overheid. Ook de Oeigoeren niet, een moslimminderheid de door de Chinese autoriteiten gewantrouwd wordt. Altijd handig om te weten waar zij zich ophouden.

Maar daarmee zijn we er nog niet. De gezichtsherkenningssoftware is gekoppeld aan een immense database die meer dan een miljard Chinezen (uitgezonderd minderjarigen) van een zogenaamde ‘sociale kredietscore’ voorziet. Een persoonlijke ‘burgerscore voor gedrag’ die in real time, via geautomatiseerde rekenkundige modellen, kan worden aangepast. Elke stap die een volwassen Chinees zet, elke uitgave die hij doet en al zijn sociale gedragingen, zowel offline als op sociale media, kunnen van invloed zijn op die score. Net zoals je financiële kredietwaardigheid, een eventueel strafblad en alle overtredingen die je ooit hebt begaan, dat ook zijn. Tel daarbij op dat veel Chinezen, vooral in de grote steden, hun complete bestaan via apps op hun smartphone regelen, en je begrijpt dat er geen ontsnappen mogelijk is aan deze sociale kredietscore. Een getal dat je met goed gedrag kunt verbeteren – maar ook met slecht gedrag verder omlaag kunt helpen. En dan zijn de rapen gaar, want de Chinese overheid streeft een harmonieuze socialistische samenleving na.

Ook kinderen de klos

Een lage sociale kredietscore heeft dan ook verregaande gevolgen. Waar in het Westen snelheidsovertredingen er enkel voor kunnen zorgen dat je wellicht geen auto meer mag rijden, daar hebben in China overtredingen ook consequenties voor alle andere delen van je leven. Wie daar bijvoorbeeld een betalingsachterstand heeft, hondenpoep laat liggen, zwartrijdt, drugs gebruikt, zijn ouders verwaarloost, kritiek heeft op de overheid of een reservering in een restaurant niet tijdig annuleert, ziet zijn persoonlijke burgerscore dalen en komt – wanneer deze onder een bepaald puntenaantal zakt – op een van de vele beruchte zwarte lijsten terecht. En probeer er dan nog maar eens van af te komen. In veel gevallen is het niet eens duidelijk waarom iemand überhaupt op zo’n lijst belandt. Klagen is onmogelijk, want niet alleen de registratie van overtredingen gaat geheel automatisch, maar ook de aftrek van punten. Wie naar verluidt vijf keer door rood wandelt, belandt automatisch op een zwarte lijst. Al is dat aantal van vijf allerminst zeker. Het kan ook meer of minder zijn, want hoe de algoritmen achter zo’n ‘persoonlijke burgerscore’ werken, dat weet enkel de overheid. ‘Het Systeem’ is allerminst transparant.

Hoe dan ook, wie op een van de vele zwarte lijsten belandt, die krijgt van de Chinese overheid het stempel ‘onbetrouwbare’ burger.

En dat heeft zo zijn consequenties. Elke ongelukkige die uit de gratie valt, kan zomaar van de ene op de andere dag ontdekken dat reizen met het openbaar vervoer niet meer mag (alleen al in 2018 overkwam dat meer dan 23 miljoen Chinezen), of dat het plots verboden is om een eigen huis of luxegoederen te kopen. Ook de internetsnelheid van ‘onbetrouwbaren’ kan worden afgeknepen, of zelfs helemaal geblokkeerd. Verder krijgen zij minder makkelijk leningen en verzekeringen, mogen ze niet solliciteren op overheidsfuncties en ook reizen naar het buitenland behoort voortaan tot de verleden tijd. Om het nog een graadje erger te maken, zijn ook de kinderen van ‘onbetrouwbaren’ de klos. Hen wordt de toegang ontzegd tot de betere opleidingen. Overbodig te vermelden dat degenen die goed scoren, al deze geneugten wél krijgen. Wie een hoge score heeft, bijvoorbeeld door onberispelijk internetgedrag en respect voor de autoriteiten, die geniet tal van voordelen zoals voordelige leningen, korting op stadsverwarming, het openbaar vervoer en zelfs op vliegtickets. Maar ook voorrang wanneer het gaat om toegang tot overheidsdiensten.

Wie in de ochtendjas even een ontbijtje gaat kopen, loopt de kans zichzelf met foto, naam en toenaam terug te zien op een van de grote digitale billboards

In de gevangenis

Is de sociale kredietscore een streng en hardvochtig systeem?

“Wie zijn krediet verliest, zal in deze maatschappij geen stap meer kunnen zetten,” stelt de Chinese overheid. En daar dient ook de sociale omgeving van ‘onbetrouwbaren’ aan mee te werken, want wie bevriend is met iemand die op een zwarte lijst staat, loopt óók het risico plots een lagere burgerscore te krijgen. Ook een vorm van sociale controle: immers, als iemand iets doet wat de Chinese overheid onwelgevallig is, kunnen degenen die met die persoon contact hebben, ook gestraft worden.

Benieuwd naar de rest van het artikel? Lees het in de nieuwe Panorama of bekijk het op Blendle.