Wat dreef duikbootmoordenaar Peter Madsen?

"Er is er maar één schuldig en dat ben ik.” Het heeft zo’n drie jaar geduurd voordat het hoge woord eruit is. Al die tijd heeft Peter Madsen zich in allerlei bochten gewrongen. De rechter wist zeker dat hij de moordenaar was van Kim Wall en veroordeelde Madsen al tot een levenslange celstraf, maar de Deense uitvinder bleef vrijpleitende theorieën verspreiden. Tot hij in de zomer van 2020 in een documentaire eindelijk zijn verantwoordelijkheid neemt. “Ja,” antwoordt hij op de vraag of hij de Zweedse journaliste heeft vermoord.

Peter Madsen gets life sentence for murdering journalist Kim Wall pic.twitter.com/oQOJkcr4s6

— NowThis (@nowthisnews) April 25, 2018

Een raket in de schuur

Terug naar augustus 2017. Madsen is een uitvinder en visionair. Hij bezit een zelfgebouwde onderzeeboot, de UC3 Nautilus. “Het is de grootste onderzeeër ooit die in eigen beheer werd gebouwd,” zegt hij trots bij de presentatie in 2008.

Als kind is hij geobsedeerd door de ruimtevaart. Hij is nog een puber als hij binnenloopt bij de Deense ruimtevaartorganisatie. “Twee uur lang sprak ik met een ingenieur over een hoge concentratie waterstofperoxide. Ik kreeg zoveel informatie, hij had niet door dat ik pas 15 jaar was,” vertelde hij in het boek Raket-Madsen. In de schoolpauzes praat hij liever met zijn docenten natuur- en scheikunde over raketvloeistoffen dan met zijn klasgenoten. Als tiener lanceert hij al raketten. De eerste twee pogingen mislukken, maar drie keer is scheepsrecht. Zijn raket bereikt een hoogte van 330 meter voor die veilig landt op een grasveld achter zijn school. Hij is dan nog altijd pas 15 jaar. Madsen wordt al snel een lokale beroemdheid, geroemd om zijn uitvindingen en innovaties. De duikboot de Nautilus is dan het hoogtepunt van zijn carrière, maar nu wil hij de lucht weer in. Met Kristian von Bengtson, voormalig ontwerper bij NASA, werkt hij in een schuur in Kopenhagen aan een raket. Het doel is om mensen ermee rond te laten vliegen door de ruimte. “Peter heeft eenvoudige oplossingen gevonden voor grote problemen en werd zelfs een inspiratie voor professionele raketingenieurs over de hele wereld,” zegt zijn biograaf Thomas Djursing in 2017. “Een toegewijd persoon die volledig geobsedeerd is door onmogelijke projecten. Of het nou gaat om onderzeeërs bouwen of een raket, Madsen had er alles voor over om zijn doel te bereiken.”

De raket is dan nog niet voltooid, want Madsen krijgt ruzie met zijn kompaan en stapt in 2014 uit het project. Desalniettemin ziet de Zweedse journaliste Kim Wall reden om een interview aan te vragen met de uitvinder.

‘Kim was grenzeloos’

Wall is het prototype van de reislustige en nieuwsgierige journalist. Ze is pas dertig, maar heeft al reportages gemaakt in Noord- Korea, Oeganda en Sri Lanka. Ze volgde delen van haar studie in Londen en New York. Ze schuwt geen onderwerp of bestemming en dat stemt haar familie geregeld ongerust. “Kim was een geboren verhalenverteller,” zegt collega en vriendin Caterina Clerici in The Guardian. “Een bevlogen, betrokken journalist. Een echte ideeënmachine. Ze was grenzeloos, liep regelmatig gevaar, maar had alles over voor haar werk.” Maar juist in de zomer van 2017 is ze in rustiger vaarwater terechtgekomen. Ze staat op het punt om met haar vriend te emigreren naar China.

“Ze verlangde naar het burgerlijke bestaan dat haar vrienden al jaren hadden,” zegt vriendin Clerici. “Niemand van ons geloofde dat antiburgerlijke Kim een huisje-boompje-beestje-ideaal wilde verwezenlijken. Maar ze leek dolgelukkig. Voor haar verdwijning sms’te ze me: Het is zo knus in Kopenhagen. Ik ben op dit moment ongekend verliefd.”Haar vriend gaat studeren in Peking, Wall gaat vanuit daar verhalen maken. Maar een paar dagen voor de vlucht naar China stapt ze eerst nog aan boord van de duikboot van Madsen. Het is al een paar maanden na haar interviewverzoek, maar nu is ze plots uitgenodigd om een avond mee te varen. Wat Wall dan niet weet is dat Madsen in die periode al eerder vrouwen heeft uitgenodigd op zijn boot. Die bedankten, maar Madsen herinnert zich dan de aanvraag van de journaliste. Die hapt wel toe, want het is dan wel niet zo’n spannend avontuur als in Noord-Korea of Afrika, maar een tocht met de uitvinder gaat ongetwijfeld een boeiend verhaal opleveren. Het zou nooit geschreven worden, maar Clerici weet hoe het zou lezen. “Als een sympathiek portret van een markante man. Het zou een typische Kim-productie geworden zijn, want ze hield ervan misfits een podium te geven. Ze had een zwak voor buitenbeentjes. Mensen die niet voldeden aan de standaarden van de samenleving. Ze probeerde altijd begrip te kweken voor de onbegrepen zielen in onze maatschappij.”

Haar partner en enkele vrienden zwaaien Wall uit als ze met Madsen op de toren van de duikboot staat. Het is een prachtige zomeravond in Kopenhagen, een toevallige passant filmt hoe Madsen en Wall vrolijk zwaaien terwijl ze de haven van de Deense hoofdstad uitvaren. Aan boord houdt ze contact met haar vriend. Ze heeft het naar haar zin. Ook Madsen houdt contact met het thuisfront. Hij laat zijn vrouw weten: “Op avontuur met Nautilus. Voelt goed. Varen in de haven in maanlicht. Niet aan het duiken. Knuffels en kussen voor de katten.”

Bloedspetters op overall

Plotseling hoort Walls vriend niks meer. Het is half twee ’s nachts, ze had allang thuis moeten zijn en hij slaat alarm. Helikopters en boten starten een zoektocht naar de twee. Pas de volgende ochtend duikt de Nautilus weer op. Madsen vertelt de politie dat hij technische problemen heeft. Hij springt in het water, schippers op de motorboot brengen hem in veilige haven. Nog geen halve minuut later zinkt zijn duikboot. Als Madsen terug is aan wal, vraagt een vrouw of hij oké is. De uitvinder steekt een duim in de lucht. Maar waar is zijn medepassagier? Die heeft hij de vorige avond netjes afgezet aan de kade. Hij heeft verder geen idee waar ze nu is. Het is dan nog niemand opgevallen dat er bloedspetters op zijn overall zitten. Ieder spoor van Wall ontbreekt en bovendien zijn er wel meer verdachte omstandigheden. De politie neemt Madsen mee naar het bureau. Daar past hij zijn verklaring direct aan. Hij heeft Wall toch niet afgezet op de kade. Op weg naar het dek opende hij het 70 kilo zware luik en liet het uit zijn handen glippen, zo op het hoofd van Wall. De journaliste was op slag dood en Madsen gooide haar lichaam in paniek overboord. Hij heeft de schijn tegen, maar er is ook geen bewijs dat het anders is gegaan. Dat kunnen vrienden en bekenden zich trouwens ook niet voorstellen.

“Een liefdevol persoon die aan anderen denkt,” zegt biograaf Djursing over de verdachte. Ja, Madsen is misschien wel een gek, maar dan toch vooral een géniale gek. “Hij heeft enorme toewijding voor zijn werk en heeft daarmee niet altijd vrienden gemaakt. Hij heeft moeite met samenwerken, maar over het algemeen zijn mensen hem dankbaar voor de geweldige ervaringen met hem.”

'Cynische moord'

Vrienden en familie laten meer van dat soort teksten optekenen. Het is voor hen onmogelijk dat Madsen een moord heeft gepleegd. Maar nog diezelfde maand spoelt de romp van een jonge vrouw aan. Inderdaad, het is een lichaamsdeel van Wall. Het is verzwaard met metalen buizen, zodat het zou zinken en nooit meer gevonden zou worden. Wederom past hij zijn verklaring aan. Hij heeft het lichaam in stukken gezaagd, voordat hij Wall een zeemansgraf gaf. Als ook het hoofd van Wall wordt gevonden is de conclusie kraakhelder: geen schedelbreuk of andere aanwijzing die Madsens theorie over het luik bevestigt.

Hij komt met een vierde verhaal: hij stond zelf op het dek, terwijl zijn gast overleed aan een koolmonoxidevergiftiging. “Als blijkt dat hij het heeft gedaan, zou dat een enorme schok voor me zijn, na alles wat ik over hem weet,” zegt biograaf Djursing.

Madsen stuurde dus dat berichtje naar zijn vrouw. Was het niet logischer geweest om hulp te vragen voor het koolmonoxidelek? Zijn verweer: het sms’je moest worden gelezen als een afscheid, hij wilde zelfmoord plegen. “Ik was emotioneel kapot van de dood van Wall,” zegt hij in de rechtszaal.

Ook de vierde verklaring van Madsen wordt onderuitgehaald door de actualiteit. Alle lichaamsdelen van Wall zijn teruggevonden. Rond de schaamstreek zijn meer dan tien messteken waargenomen. De exacte doodsoorzaak is niet vast te stellen door het forensische team. Vermoedelijk is haar keel doorgesneden of is ze gewurgd. Wat wel als een paal boven water staat: ze is afgeslacht als een beest. Volgens de aanklager heeft Madsen de Zweedse seksueel misbruikt, gemarteld en vermoord.

In de rechtszaal worden twee animatiefilmpjes vertoond waarin vrouwen worden onthoofd. De beelden stonden op de harde schijf van Madsens computer. Een soortgelijk filmpje had Madsen bekeken op zijn telefoon, vlak voordat Wall aan boord stapte. De aanklager is ervan overtuigd dat Madsen zijn seksuele fantasie in de praktijk heeft gebracht. In de boot werden geslepen schroevendraaiers, een touw en een mes gevonden. Dat is volgens de aanklager het bewijs dat Madsen de moord heeft voorbereid.

Ook aan boord: een zaag en metalen buizen om het lichaam te verzwaren, zodat het nooit zou worden teruggevonden. Geen lijk, geen moord, moet Madsen hebben gedacht. De rechter heeft meer dan voldoende bewijs om de ooit zo gevierde uitvinder te veroordelen tot levenslang en doet dat dan ook. “Het was een cynische, geplande moord, met een bijzonder wreed karakter.”

Wrange moord

Madsen heeft zijn daden nooit toegegeven, tot de documentaire uit 2020, drie jaar na de moord. “Er is er maar één schuldig en dat ben ik,” zegt hij aan de telefoon. Madsen houdt het verder bijzonder vaag en zegt zich te hebben geërgerd aan Wall die van alles zou hebben aangeraakt. Hij doet alsof het hem ook allemaal maar is overkomen. “Toen ze bewusteloos raakte, was er niets dat dat kon verklaren. Ik kan me elke milliseconde herinneren van die onderzeeboottocht, maar ik kan concreet, specifiek en fysiologisch niet verklaren waarom Kim doodging.” Daar moeten de nabestaanden het mee doen en dat zal voor weinig berusting zorgen.

“Kim koos voor een stormachtig leven,” zegt vriendin Clerici. “Dat ze overleed tijdens een ogenschijnlijk onschuldige opdracht, maakt haar dood extra wrang.”

KIM IS AFGESLACHT ALS EEN BEEST. ROND DE SCHAAMSTREEK WORDEN MEER DAN TIEN MES­STEKEN GEVONDEN

MADSEN WORDT NIET GENOEMD IN SERIE

De duikbootmoord heeft ontzettend veel media aandacht gekregen en vorig jaar is daar nog een televisieserie aan toegevoegd: The Investigation. Maar de serie heeft een totaal ander perspectief dan veel publicaties. “Het onderzoek werd destijds in de media vooral gepresenteerd als een spectaculair misdaadverhaal, dat iedereen intrigeerde doordat er sprake was van buitengewone omstandigheden,” zei de Deense filmmaker Tobias Lindholm in Het Parool. “Men was vooral geïnteresseerd in de sensationele aspecten van deze zaak. Maar dat er ook sprake was van een journaliste die haar leven verloor onder vreselijke omstandigheden kreeg amper aandacht van haar collega’s. Ook het verlies dat haar ouders moesten verwerken, werd nauwelijks belicht.” Lindholm was betrokken bij de succesvolle tv-serie Borgen en krijgt tot vervelens toe de tip aan de slag te gaan met de duikbootmoord. Dat doet hij uiteindelijk, maar wel op geheel eigen wijze en pas nadat hij in gesprek is geraakt met rechercheur Jens Møller. “Jens vertelde mij hoe moeizaam het onderzoek destijds verliep en hoe hij in nauw contact stond met de ouders van het slachtoffer, met wie hij een speciale band opbouwde. Dat hij het niet noodzakelijk vond de dader zelf te ondervragen, vond ik opmerkelijk.” Dat laatste intrigeert Lindholm en is een belangrijk uitgangspunt voor de serie. “Ik wilde in The Investigation alle clichés van het genre vermijden. Ook besloot ik de dader van de moord links te laten liggen en niet in beeld te brengen. Zelfs zijn naam verdient het niet genoemd te worden. Ik wilde zo realistisch mogelijk te werk gaan en de gebeurtenissen niet overgieten met een sensationeel sausje. De moord zelf breng ik ook niet in beeld. Dat vond ik overbodig.”

De zesdelige serie werd hier uitgezonden op NPO 2 en is nog te bekijken via NPO Plus.

EEN PAAR MINUTEN OP VRIJE VOETEN

Ondanks zijn veroordeling tot levenslang, wat in Denemarken neerkomt op een celstraf van ongeveer vijftien jaar, was Peter Madsen vorig jaar weer op vrije voeten. Hij wist te ontsnappen uit de gevangenis, maar binnen een paar minuten werd hij weer ingerekend. “Madsen had een bewaker gegijzeld en zei dat hij een bomgordel droeg,” zei de politie op een persconferentie. Het gevangenispersoneel liet hem na die bedreiging naar buiten gaan. De opgetrommelde politie wist hem een paar honderd meter buiten de gevangenis te omsingelen. Vlak voordat Madsen werd gearresteerd, sprong hij in een auto, maar hij wist niet te ontkomen. Hij werd vervolgens tegen een hek gedreven en onder schot gehouden. Nadat de autoriteiten concludeerden dat Madsen niet daadwerkelijk was uitgerust met een bomgordel werd hij weer ingerekend en was zijn vlucht ten einde.