Geschiedenis van de frikandel: 'Hij is om op te vreten!'

Eigenlijk is het een antiheld. Lang, slungelig en zonder ruggengraat. Toen Wolter Kroes onlangs werd vergeleken met een frikandel met twee oogjes, was dat een verwijzing naar het mannelijk geslachtsdeel, maar dan niet in euforische staat, want de frikandel staat bepaald niet kaarsrecht overeind. Toch is de frikandel de Pogacar van het snackpeloton, de onbetwiste nummer één in het klassement. En dat is hij al heel lang. Het is dan ook een veelzijdig baasje. Hij kan alleen op een bordje, maar doet het ook goed op een broodje. Je kunt er curry, ketchup, mayonaise of satésaus overheen gooien. Wat uitjes erbij is ook geen probleem.

En dat hebben we allemaal te danken aan De Vries Vleessnacks uit Dordrecht, want Gerrit de Vries van dat bedrijf lanceerde de snack, destijds nog alleen bekend als frikadel, in 1954. Al werd een recept gevonden uit 1771 dat sterke gelijkenis vertoont met dat van de huidige frikandel. Wederom betrof het een recept dat voornamelijk door welgestelden werd gegeten. Niet heel vreemd, want de rest van de bevolking had vaak amper genoeg te eten. Als ze brood en/of een stukje vlees hadden, waren ze al blij. Iets lekkers maken met allerlei ingrediënten was er niet bij.

Langwerpige gehaktbal

1954 wordt echter gezien als het officiële geboortejaar van de (grove) frikandel. De Vries deed dat overigens puur om een wetswijziging te omzeilen. Hij leverde zelfgemaakte gehaktballen aan de horeca. Maar een wetswijziging, over de toegestane hoeveelheid meel in gehaktballen, zorgde ervoor dat hij zijn gehaktballen niet meer mocht verkopen. Aangezien de ronde lekkernijen zeer populair waren, besloot hij het recept niet te veranderen, maar wel de vorm. Door die vorm langwerpig te maken, bleef de smaak hetzelfde, alleen was het nu geen gehaktbal meer, zodat hij de de snack vrijuit kon verkopen. De naam zou hem zijn ingefluisterd door een van zijn medewerksters, die van Duitse komaf was. In Duitsland was er toen namelijk al de Frikadelle, een platgeslagen stuk gehakt.

In zijn enthousiasme maakte Gerrit overigens wel een slordig foutje: hij vroeg namelijk geen patent aan voor zijn nieuwe snack. En dus kon concurrent Beckers vijf jaar later zonder enig probleem ook frikandellen gaan maken, die wat meer waren gebaseerd op de strakkere Amerikaanse snackcultuur. Een verbeterde versie volgens velen. Dat vond overigens later ook de zoon van Gerrit de Vries. De frikandellen van Beckers waren gemaakt van fijner vlees en strakker van vorm. In 2009 claimde Beckers dan ook de vijftigste verjaardag van de frikandel. Maar Panorama had die vijftigste verjaardag al in 2005 gevierd door 100.000 exemplaren aan lezers uit te delen en in één nummer veel aandacht te besteden aan de snack.

In tachtig landen

Vaak is er verwarring over de schrijfwijze. Frikadel en frikandel werden jarenlang naast elkaar gebruikt, ook als merknaam. Pas vanaf 2005 is frikandel volgens het Groene Boekje ook officieel de juiste schrijfwijze.

Maar in bijvoorbeeld België is een frikadel een gehaktbal. Daar wordt een frikandel ook wel een curryworst genoemd. In Duitsland is een Frikadelle een plat stuk gehakt. In Nederland is een frikandel immer een frikandel. De snack is overigens ook verkrijgbaar in Spanje en andere plekken waar Nederlanders hun vakantie vieren. Want even twee weekjes weg is heerlijk, maar dan als het even kan wel met een frikandelletje erbij. In Amerika is de frikandel ook niet geheel onbekend, al wordt hij daar toch eerder als een variatie op de hotdog gezien. Juist de neiging van Nederlanders om ook op vakantie op jacht te gaan naar een frikandel heeft ervoor gezorgd dat deze snack in tachtig landen wel ergens te krijgen is.

Benieuwd naar de rest van het artikel? Lees het in de nieuwste Panorama of bekijk het op Blendle.