Elke week is het raak: vrouwenmoord neemt in Nederland dramatisch toe

Als je de statistieken moet geloven, doet Nederland het niet best. Pakweg elke week zou in ons land een vrouw gedood worden – meestal door haar (ex-)partner – en desondanks staat het onderwerp hier niet hoog op de agenda. Alhoewel: volgens stichting DeGoedeZaak Stop Femicide in Nederland vond al in 1978 het eerste grootschalige protest plaats tegen geweld tegen vrouwen. Kennelijk zijn we daarna een beetje ingedut.

Dit in tegenstelling tot landen als Spanje, Frankrijk en aan de andere kant van de wereld Mexico, waar femicide een dagelijkse nachtmerrie is. In Mexico echter worden ook vrouwen die slachtoffer zijn van criminele bendes tot femicide gerekend.

Een moeder is op zoek naar haar verdwenen dochter in Mexico, waar ze door politie, die ze daarvoor moet betalen, begeleid wordt naar territoria van criminele bendes. Daar waar containers met lijken achteloos achtergelaten worden in ruwe landschappen, alsof het om gedumpte afvalstoffen van drugslabs gaat. Sinds de war on drugs zijn er alleen al in Mexico 90.000 mensen verdwenen onder wie zeer veel vrouwen - seks- of werkslavinnen – die in containers, massagraven of putten gevonden worden. Meestal onidentificeerbaar, want de lijken zijn uitgekookt en weggegooid. Wat rest zijn namen, teruggebracht tot dossiers die blijven liggen.

Daarmee komen we bij de kernvraag: wat is femicide? Aan welke soort zaken moeten we dan denken? Femicide is een - niet eenduidige - term voor het doden van een vrouw, volgens sommige definities omdat ze domweg een vrouw is. Veel landen hebben eigen invulling gegeven aan wat onder femicide verstaan wordt. Vooral Latijns-Amerikaanse staten beschouwen vrijwel alle moorden op vrouwen als femicide. Andere landen lijken helemaal geen femicidezaken te kennen, zoals Syrië, waar wetteloosheid heerst. Er zijn ook plekken op de wereld die alleen partnerdoding van vrouwen door hun mannelijke (ex-)partners als ‘echte’ femicide classificeren. Ingewikkeld dus. Immers niet elke vrouw wordt gedood vanwege haar vrouw-zijn. Roofmoord, een uit de hand gelopen burenruzie of zelfs liquidatie hoeven niet uitsluitend als femicide behandeld te worden, aldus criminoloog Marieke Liem, die vindt dat de term voor een inflatie zorgt en dat andere oorzaken binnen intieme relaties, zoals jaloezie, agressiviteit, wel of niet onder invloed zijn van drugs en/of alcohol er ook debet aan kunnen zijn. Kortom: zij kijkt vooral naar onderliggende motieven van een moordzaak. Maar, zou het misschien ook kunnen zijn dat die onderliggende motieven juist een weergave vormen van een machocultuur waarin mannen vrouwen zien als ‘eigendom’?

Elke week is het raak: femicide neemt ook in Nederland dramatisch toe

215 vermoorde vrouwen

Zeker is dat femicide opvallend vaak gebeurt op het moment dat een vrouw de keuze maakt om een relatie te verbreken, door te scheiden of door op een andere wijze haar grenzen aan te geven.

Criminoloog Renée Römkens vindt dat het besef eindelijk eens moet doordringen dat gendergerelateerd geweld geen privéding is: “De vrouw is vermoord omdat de man in kwestie niet verdraagt dat zij de relatie verbreekt.” Kaouthar Darmoni, directeur van Atria (voor emancipatie en vrouwengeschiedenis) voegt er nog aan toe: “We weten uit onderzoek dat mannen die stereotiepe opvattingen hebben over genderrollen meer geneigd zijn om geweld te gebruiken, en vrouwen met dergelijke opvattingen om het te ondergaan.” Er is een duidelijk verband tussen huiselijk geweld en femicide.

Psychiater Margot van Berkel, voorzitter van de NVvP-afdeling Forensische Psychiatrie en medisch hoofd van het Pieter Baan Centrum, zegt op basis van ervaring dat het bij vrouwenmoord naar haar idee gaat om een heterogene groep mannen, bij wie soms (maar zeker niet altijd) een stoornis mee kan spelen. Meerdere soorten stoornissen kunnen voorkomen: “Dit betreft bijvoorbeeld persoonlijkheidsproblematiek. Het vaststellen van een dergelijke stoornis kan aanleiding zijn om deze mannen verminderd toerekeningsvatbaar te achten en een behandeling te adviseren.”

In Nederland zijn in de periode 2017-2021 215 vrouwen gedood waarvan ruim de helft (56 procent) vermoedelijk door hun (ex-)partner. De slachtoffers werden meestal in hun eigen woning met een steekwapen, door verwurging of ander fysiek geweld omgebracht.

Wereldwijd worden in 2021 meer dan vijf vrouwen en meisjes per uur gedood door hun (ex-)partner of een familielid, volgens een conservatieve schatting van de Verenigde Naties. Het gaat dan om 45.000 vrouwen en meisjes (56 procent van het totale aantal vermoorde vrouwen).

De femicide plattegrond van de UN Office laat zien dat vooral Latijns-Amerikaanse landen als Honduras, El Salvador, Jamaica en Mexico de femicidelijst aanvoeren. Islamitische landen als Irak, Turkije, Koeweit en Qatar staan daarentegen niet in de top 10. Kortom: de landen waarvan je mogelijk zou verwachten dat die de lijst aanvoeren, zijn niet per se landen waar islamitische of andere door religies aangestuurde regimes heersen. Vrouwenmoord komt relatief vaker voor in van oorsprong christelijke landen.

Benieuwd naar de rest van het artikel? Bekijk 'm in de nieuwste Panorama of check het via Blendle.