Kunstkenner Van Loon: 'Deze kringloopvondst (€15) is een echte Van Gogh!'

Sprookjes bestaan. Neem nou die recente kringloopvondst à 15 euro door een persoon die anoniem wil blijven, laten we hem Karel noemen. Het betreft een dubbelpaneel van 30 bij 40 centimeter van de hand van Vincent van Gogh. Tenminste, dat beweert de door Karel geraadpleegde Van Gogh-specialist Cees van Loon uit Tilburg. Hij onderbouwt die overtuiging met kracht van argumenten. En houdt Karel voor dat zijn koopje weleens vele miljoenen euro’s waard zou kunnen zijn...

Om er even in te komen eerst iets over de schilder zelf, en de omstandigheden waaronder hij verkeerde toen hij de hier te bespreken werkjes aan zijn kwasten ontfutselde. Wanneer de te Zundert als domineeszoon geboren Van Gogh zich na een mislukte loopbaan als kunsthandelaar, onderwijzer, theologiestudent en predikant besluit toe te leggen op de schilderkunst is hij 27 jaar. In de tien tumultueuze en kommervolle jaren die hem nog resten –hij schiet zichzelf op 27 juli 1890 in het Franse Auvers-sur-Oise in de borst en sterft twee dagen later aan inwendige bloedingen –explodeert zijn talent als een fragmentatiebom van honderden werken op canvas (circa 900) en papier (naar schatting 1100).

Er is in het prille begin sprake van zijn Brabantse en Drentse periode. Uit die tijd stamt het nu opgedoken dubbelpaneel. Vincent, van huis uit een ‘godzoeker’, ontleende zijn religieus ingeblazen inspiratie met name aan het pure bestaan van hardwerkende plattelandsbewoners. Achter de kracht en het doorzettingsvermogen waarmee zij peesden en pierden om een karige boterham vermoedde hij een Hogere Macht. Enfin, zo heeft ieder zijn te respecteren drijfveren. De kringlooppanelen van een noest spittende man bij een plaggenhut en enkele schamele behuizingen achter bloesemend onderhout getuigen ervan.

Over nu naar Cees van Loon (zie ook kader hieronder). Wat geeft hem de stellige overtuiging dat we hier te maken hebben met twee onvervalste Van Goghs?

Van Loon: “Kort en bondig: de gevoerde techniek, het gebruikte materiaal en de hoogst waarschijnlijke herkomst van het dubbelpaneel. Toen de koper van deze kringloopvondst mij benaderde, ging dat gepaard met een paar kwalitatief mindere foto’s die met een iPhone waren gemaakt.

Omdat ik zelf fotograaf ben, heb ik nieuwe foto’s gemaakt in een hoge resolutie. En toen vielen, zeg maar, de schellen van mijn ogen. Uit bestudering van sterke closeups blijkt dat zowel de schildertechniek, het kleurpalet, de toets (van touch, penseeldruk, red.) en de voorstellingen sterk overeenkomen met het werk van Vincent uit zijn Brabantse of Drentse periode. Waarbij de voorkeur uitgaat naar de omgeving van Hoogeveen; Stuifzand of Zwartschaap. In zijn brieven 328 en 330 staan beschrijvingen van zonsondergangen zoals de paneeltjes die weergeven. Zeker in deze periode had Van Gogh geldgebrek en een tekort aan schildersmaterialen. Wat opvalt is dat de toetsen duidelijk laten zien dat de verf is opgebracht met goedkope Lyonpenselen van varkenshaar. Door de hardheid van die haren hebben de streken een andere structuur dan die van zachte penselen. Beeldherkenningssoftware geeft sterke overeenkomst aan met veel andere werken uit die periode.

VEEL WERK VAN VAN GOGH IS ALS ‘PRULLARIA’ ONDER HET VOLK BELAND. EN KAN NOG ALTIJD OP STOFFIGE VLIERINGEN LIGGEN, OF BIJ EEN KRINGLOOPWINKEL ZIJN BELAND

Beide panelen zijn geschilderd met de alla prima-techniek, zoals die van Vincent bekend is. Alla prima is een werkwijze waarbij een nieuwe verflaag wordt aangebracht op eerder geschilderde lagen. Deze nat-in-nat methode is typisch des Van Goghs. Het paneel laat op sommige plaatsen een structuur zien die overeenkomt met het papier van veel door Vincent gemaakte schetsen. Een lijnstructuur van grof tekenpapier die kenmerkend is. Het gegeven dat een of beide afbeeldingen op papier zijn geschilderd en in een later stadium op het houten paneel zijn geplakt, ligt voor de hand. Het is bekend dat veel werken van hem uit de Bredase Kisten begin 1900 eveneens op paneel zijn geplakt om de verkoop ervan te bevorderen. Tussen dat materiaal zat ook de tweede versie van De aardappeleters.”

Ho! Wacht even. Bredase Kisten?

Waar hebben we het over?

Cees van Loon: “In november 1885 vertrok Vincent vanuit Nuenen naar Antwerpen. Hij nam een aantal werken in speciaal gemaakte kisten met zich mee. Het werk dat in Nuenen achterbleef – waaronder veel uit Drenthe – werd eveneens in kisten opgeslagen. Een jaar later besloot zijn moeder Anna Cornelia van Gogh-Carbentus, inmiddels weduwe, ook Nuenen te verlaten en naar Breda te verhuizen. Ze huurde er een bovenwoning voor haar, haar dochter Wil en Vincents jongste broer Cor. De kisten met Vincents houtgravures, boeken, schilderijen en tekeningen bleven achter bij de plaatselijke timmerman Adrianus Schrauwen. Na verloop van veertien jaar beschouwde die timmerman zich als eigenaar van die ‘rotzooi’ omdat niemand ze ooit ophaalde. In 1903 verhandelde hij wat koperwerk aan de plaatselijke koopman J.C. Couvreur, en bedong een schappelijke prijs als Couvreur meteen de in de weg liggende zooi van die schilder zou meenemen. De handelaar stemde toe. Onder de ‘rommel’ bevonden zich zestig schilderijen, honderdvijftig los opgerolde canvasschilderijen, tachtig pentekeningen, en tegen de tweehonderd krijttekeningen. Die laatste werden als waardeloos beschouwd en ter plekke verscheurd en weggegooid. Couvreur stouwde Vincents kunstwerken in een hoek van zijn kelder in Breda. Een flink aantal naakten, waar mevrouw Couvreur enorm aanstoot aan nam, werden voor een paar stuivers aan de Tilburgse papierfabriek versjacherd en gerecycled tot pulp.”

Van Goghs voor 10 cent

Wanneer we Cees van Loon er wat nader over doorzagen, wordt het verhaal met de kennis van nu regelrecht huiveringwekkend. Couvreur had op een lokale vlooienmarkt een kar. In een later Telegraaf-artikel vertelde hij: “Ik heb dertig jaar met een kar op de markt gestaan. Ik prikte daar de tekeningen en schilderijen van Van Gogh met punaises tegenaan en voor 10 cent mocht iedereen er een hebben. Soms gaf ik ze aan kinderen op straat om er mee te spelen. Een van die stukken heb ik later voor 75 gulden kunnen terugkopen.”

Benieuwd naar de rest van het artikel? Bekijk 'm in de nieuwste Panorama of check het via Blendle.