Staatswiet: uitgekiend of kierewiet?

In het voorjaar van 2023 doen tien Nederlandse telers mee aan het wietexperiment van de overheid, waaraan in totaal tien gemeenten deelnemen. Het experiment moet vier jaar lang als proef gaan draaien en duidelijk maken of legale levering, inkoop en verkoop van cannabis mogelijk is. Ook komt er controle op de kwaliteit van de geteelde wiet en hasj. De tien deelnemende gemeenten zijn Arnhem, Almere, Breda, Groningen, Heerlen, Hellevoetsluis, Maastricht, Nijmegen, Tilburg en Zaanstad. De rest doet niet mee, omdat ze het oneens zijn met de opzet.

In het reageerakkoord van 2022 staat dat de wietproef met één gemeente uitgebreid gaat worden naar elf. Van de vier grote steden toonde alleen Utrecht interesse, maar de stad haakte in juli alsnog af, omdat coffeeshophouders zich niet wilden conformeren aan de voorwaarden die worden gesteld. Zo moeten in deelnemende gemeentes álle coffeeshops meedoen met de proef. Meerdere Utrechtse coffeeshops willen dat niet, omdat ze er niet van overtuigd zijn dat de geleverde staatscannabis van voldoende kwaliteit is. Het gevolg hiervan volgens hen? Illegale straathandel van buitenlandse hasj, aangezien daar straks een verbod op komt. Naast de door de overheid geleverde cannabis willen de coffeeshops ook graag eigen producten blijven verkopen, zoals spacecake, spacemuffins en voorgedraaide joints. Dat laatste, een populair product in Nederland, mag straks van het ministerie van Volksgezondheid mogelijk ook niet meer, want daar zit tabak in en dat is ongezond.

Krom als een hoepel

De wietproef moet volgens de overheid duidelijk maken of het huidige gedoogbeleid voor wiet en hasj anders ingericht kan worden. Door wiet legaal te kweken zou de criminele schakel uit de bevoorrading van coffeeshops gehaald moeten worden. Dit zou tot minder georganiseerde criminaliteit en overlast moeten leiden. De productie en bevoorrading van softdrugs is in Nederland sinds de jaren 70 illegaal, terwijl de overheid de verkoop gedoogt. Door dit zogenoemde ‘achterdeurbeleid’ mogen coffeeshops cannabis wel via de ‘voordeur’ verkopen, maar niet via de ‘achterdeur’ inkopen.

De teelt en levering is dus nog steeds illegaal en het coffeeshopbeleid al decennia lang zo krom als een hoepel.

Nederland is ook het enige land ter wereld dat een gedoogbeleid voert en inmiddels zijn landen als Uruguay, Canada, Georgië, Malta (als eerste EU-land), Zuid-Afrika en Guam (een eiland in de Filipijnenzee) ons allang voorbijgestreefd. Daar is recreatief gebruik van wiet honderd procent legaal. Dat is sinds enkele jaren ook in meerdere Amerikaanse staten het geval. Ook in Duitsland, Luxemburg en Portugal staat legalisatie op de politieke agenda. Waar het Nederlandse coffeeshopbeleid tot ongeveer tien jaar geleden nog vooruitstrevend werd genoemd, is het vanuit mondiaal perspectief gezien inmiddels hopeloos achterhaald. Stilstaand water in een oude waterpijp.

HET NEDERLANDSE COFFEESHOPBELEID WERD VOORUITSTREVEND GENOEMD, MAAR IS NU HOPELOOS ACHTERHAALD. STILSTAAND WATER IN EEN OUDE WATERPIJP

De zogenoemde overgangsfase van de proef zou aanvankelijk vorig jaar al van start gaan, maar werd om meerdere redenen uitgesteld. Zo hebben telers bijvoorbeeld meer tijd nodig om kwalitatief goede hasj te leveren.

Ondertussen groeien bij coffeeshops de zorgen over het experiment. Niet alleen de uitstel staat ter discussie, een heikel punt is vooral het verbod op de verkoop van buitenlandse hasj. Welke klant zit immers te wachten op kwalitatief mindere nederhasj? In de 2Doc-documentaire Legale wiet uit december 2021 zegt Ger-rit-Jan ten Bloemendal, eigenaar van coffeeshop De Os in Leeuwarden en medeoprichter van coffeeshopbond PCN: “Dat ze willen uitvogelen hoe ze de achterdeur van een coffeeshop kunnen regelen, is allemaal oké, maar van wat we er nu van weten, worden we niet echt enthousiast. Er zit een aantal haken en ogen aan. Ze grijpen nogal in op de producten die we verkopen. De buitenlandse hasj is een product dat helemaal zal verdwijnen. In sommige shops is dat aandeel van de hasj best wel veel.” Alex Meijer, eigenaar van coffeeshop Maximillian en voorzitter van de Tilburgse branchevereniging De Achterdeur, zegt dat het zakelijk gezien niet in zijn voordeel is dat hij met zijn coffeeshop mee gaat doen met de wietproef van de gemeente Tilburg. “Mijn omzet zal gegarandeerd dalen, want alle buitenlandse hasj wordt sowieso geweerd uit de winkel.

Onze klanten zullen uiteraard uitwijken naar de zwarte markt om deze producten toch te kunnen krijgen. Ik heb het gevoel dat de hasj nu eigenlijk een beetje in het verdomhoekje wordt geduwd en dat er niet echt zorgvuldig mee omgegaan wordt. Mensen die graag hasj roken gaan niet ineens wiet roken en zullen zich sowieso allemaal tot de illegale markt wenden. Dat is zorgelijk.”

Niet oogluikend toestaan

Panorama benaderde meerdere coffeeshops in Nijmegen, een van de deelnemende gemeenten aan de wietproef. Eén Nijmeegse coffeeshophouder zegt als we zijn zaak binnenlopen dat hij van de gemeente ‘de garantie heeft gekregen dat hij straks gewoon buitenlandse hasj kan blijven verkopen’. Of dat zo is, is zeer twijfelachtig, want Nijmegen tolereert tijdens de proef alleen nederhasj. Hij zegt verder wel blij te zijn met het experiment, omdat ‘we dan eindelijk legaal zijn’. Maar legaal of niet, uiteindelijk zullen er ongetwijfeld deelnemende coffeeshops zijn die straks stiekem onder de toonbank aan de vaste klant buitenlandse hasj blijven verkopen. Niemand wil immers klanten kwijtraken. Hubert Bruls, burgemeester van Nijmegen, zegt tegen Panorama dat de verkoop van buitenlandse hasj in zijn gemeente straks niet oogluikend wordt toegestaan. “Je mag alleen maar verkopen wat er geteeld wordt door een Nederlandse staatsteler. Die moeten dus ook nederhasj aanbieden die voldoende kwaliteit heeft vergeleken met buitenlandse hasj. Hasj uit bijvoorbeeld Marokko mag niet meer verkocht worden.” En als coffeeshops er wel voor kiezen? “Dan heb je geen gesloten keten meer. Dan hoeven we het experiment ook niet meer te doen. In een experiment moet je wel kunnen testen en daarom doen ook niet alle Nederlandse coffeeshops mee, alleen die in de tien gemeenten die aan de wietproef meedoen. De rest van het land kan wel blijven verkopen. Daar zal het om gaan. Dat je concurreert om die andere coffeeshops de baas te blijven, met als voordeel dat je wel in een gecontroleerde en dus quasigelegaliseerde setting zit.”

Bruls zegt dat het voor het experiment wel wat gaat betekenen als de vaste klant straks geen genoegen neemt met nederhasj en voor buitenlandse hasj uitwijkt naar de illegale markt. “Dan zeg je eigenlijk dat de reguleerde teelt te weinig afdoende werkt om mensen van de illegale markt te houden, dus dan kun je je afvragen waarom het nog gedoogd wordt. Dus er staat ook wel wat op het spel.” De Nijmeegse burgemeester zegt verder: “De conclusie hoeft dan niet te zijn dat we weer teruggaan naar de gedoogsituatie, maar kan ook zijn dat we maar stoppen met gedogen want het helpt toch niet.

Benieuwd naar de rest van het artikel? Lees het in de nieuwste Panorama of bekijk het op Blendle.