Van het Monster van Assen tot Ted de Turk: dit zijn de zwaarst gestrafte criminelen van Nederland

In de jaren 70 wordt er in Nederland nog een gevangenis gebouwd zonder tralies. De Bijlmerbajes. De criminaliteit staat dan nog in de kinderschoenen, bij wijze van spreken. Al snel wordt dat anders. De criminelen worden harder, de misdaden gruwelijker. Dat zie je terug in de vonnissen. In de jaren 70 wordt er geen enkele keer een levenslange gevangenisstraf geëist – dat zou immers maar inhumaan zijn. Sinds 1980 hebben de rechters inmiddels 43 keer levenslang opgelegd. Tot 2006 is het alternatief: twintig jaar cel. Dan komt er een verandering in de wet. Voortaan mag er maximaal dertig jaar cel worden gevonnist.

Maar wie zitten er in Nederland levenslang vast? Panorama geeft een opsomming van de zwaarste gevallen en geeft antwoord op vragen: is in Nederland levenslang écht levenslang? Waarom krijgen criminelen soms gratie? En waarom bestaat de doodstraf hier eigenlijk niet meer?

Mohammed B. (1978)

Waarom levenslang: vermoordde cineast, columnist, schrijver en tv-persoonlijkheid Theo van Gogh

Zit vast sinds: 2004

Mohammed B. levenslang geven is voor het gerecht een no brainer. Uit het vonnis:” Verdachte heeft filmmaker en columnist (slachtoffer) op gruwelijke wijze vermoord. Hij heeft hem in de Linnaeusstraat in Amsterdam op de fiets ingehaald en hem met een pistool beschoten. Slachtoffer is gewond van zijn fiets gesprongen en naar de overkant van de straat gerend. Verdachte is hem al schietend achterna gegaan. Terwijl het slachtoffer gewond op straat lag, heeft verdachte met een groot mes zijn keel doorgesneden en dit mes vervolgens in zijn borst gedrukt tot aan de wervelkolom.”

Een moordaanslag met terroristische motieven. De rechtbank ziet geen kans voor resocialisatie – opnieuw deel gaan uitmaken van de Nederlandse maatschappij – en vindt dat maximale bescherming van de Nederlandse samenleving van het grootste belang is.

Willem Holleeder (1958)

Waarom levenslang: vanwege betrokkenheid bij vijf liquidaties en een moordpoging

Zit vast sinds: 2019

‘De Neus’ geeft volgens het vonnis de opdrachten tot vijf liquidaties en een moordpoging, met zes doden tot gevolg: John Mieremet (1), zijn jeugdvriend Cor van Hout (2), zijn kennis Robert ter Haak (3), de ‘bankier van de onderwereld’ Willem Endstra (Stille Willem)(4), hasjkoning Kees Houtman (5) en de criminele kroegbaas Thomas van der Bijl (6). Omdat de rechtbank vreest voor herhaling van zeer gewelddadige strafbare feiten, is een levenslange gevangenisstraf de enige optie om Holleeder in bedwang te houden. Let op: het hoger beroep loopt nog. De straf is dus nog niet definitief. De Holleeder-zittingen vinden plaats in de beveiligde zaal in het Justitieel Complex Schiphol.

Jan S. (1954), het Monster van Assen

Waarom levenslang: onder andere wegens de moord op de 7-jarige Chanel-Naomi Eleveld

Zit vast sinds: 1999

Hopelijk heeft u al gegeten. Uit het vonnis: “Hij heeft (slachtoffer) haar armen en benen vastgebonden en haar mond dichtgeplakt en vervolgens op de meest afschuwelijke wijze en bij herhaling bij haar seksuele handelingen verricht van de ingrijpendste soort. Ten slotte heeft hij (slachtoffer), die door toedoen van de verdachte urenlang in existentiële angst moet hebben verkeerd, van het leven beroofd. In die omstandigheden kan slechts een levenslange vrijheidsstraf leiden tot adequate vergelding van de door verdachte begane strafbare feiten.”

Gökmen T. (1981), de Rode Turk

Waarom levenslang: viervoudige moord, drie keer poging tot moord en bedreiging met een terroristisch misdrijf

Zit vast sinds: 2019

Gökmen T. pleegt op 18 maart 2019 een aanslag op passagiers in een sneltram in Utrecht. Hierbij overlijden drie mensen ter plekke en raken zeven anderen zwaargewond, van wie er tien dagen later één alsnog aan zijn verwondingen bezwijkt.

T. wordt tijdens zijn strafproces meerdere keren de rechtszaal uitgezet. Hij steekt zijn middelvinger op naar de rechters en naar de vader van een van de overleden slachtoffers, maakt kusgebaren naar de officieren van justitie, spuugt naar zijn eigen advocaat en glimlacht als nabestaanden gebruikmaken van hun spreekrecht. Als hem gevraagd wordt wat hij denkt van een levenslange gevangenisstraf zegt hij tegen de rechtbank: “Ik pis op jullie allemaal, hoerenkinderen.”

Appie A.

Waarom levenslang: moord, zeer ernstige mishandeling, bloederige overvallen

Zit vast sinds: in Nederland sinds 1994

Opmerkelijk: het ingestelde hoger beroep tegen het vonnis levenslang wordt ingetrokken

Bij de overval op 14 mei 1990 op een Albert Heijn-filiaal in Oosterbeek worden twee personeelsleden geëxecuteerd en een derde meerdere keren in de rug geschoten. Die raakt hierdoor invalide. Appie A. vlucht naar Chili, waar hij uiteindelijk wordt vastgezet. In 1994 wordt hij uitgeleverd aan Nederland.

De rechtbank acht op 18 april 1995 wettig en overtuigend bewezen dat A. geschoten heeft en dus schuldig is aan moord en poging tot moord. Het vonnis: levenslang, ondanks dat er een psychiatrisch rapport ligt waarin staat dat Appie tijdens de misdrijven verminderd toerekeningsvatbaar was.

Frank (Frenkie/Frenky) P. (1973)

Waarom levenslang: vermeend leider van de Bende van Venlo

Zit vast sinds: 1994

Frank P. wordt beschouwd als de leider van de Bende van Venlo, die in 1993 en 1994 meer dan 250 (!) zeer zware geweldsdelicten pleegt, waaronder meerdere roofmoorden. Maakt heel misschien kans om ooit vrij te komen – daarvoor is onlangs een behandeltraject voor zijn persoonlijkheidsstoornis opgestart.

Hüseyin B. (1956)

Waarom levenslang: moord, gijzeling en drugshandel

Zit vast sinds: 1998

De Turks-Koerdische Hüseyin B. wordt op 30 juli 2002 veroordeeld tot levenslang voor huurmoorden, gijzelingen en drugshandel. Op 17 april 2018 wijst de Hoge Raad een herzieningsverzoek (om het vonnis ongedaan te maken) af. Volgens B. is er met de bewijslast – een hele serie tapverslagen van afgeluisterde gesprekken – geknoeid. Er zijn meer mensen die dat geloven, onder anderen onderzoeksjournalist Wim van der Pol.

Geert (Gerrie) M.

Waarom levenslang: moord

Zit vast sinds: 1998

Geert M. krijgt in juli 2006 levenslang voor de moord op vermeend drugshandelaar Matt Hüren in 1997. De zaak staat bekend als de ‘De Moord Zonder Lijk’. M. schiet Hüren dood, waarschijnlijk vanwege een conflict over geld. Hij verbrandt het lichaam in een zelfgemaakte oven – van het lichaam van de Limburger zijn nooit resten teruggevonden. M. heeft nooit iets willen verklaren. Krijgt in eerste instantie ‘maar’ twintig jaar. Opmerkelijk: krijgt onder andere uiteindelijk levenslang omdat men vreest voor zijn ‘wraakzuchtige karakter’.

Quincy S.

Waarom levenslang: moord

Zit vast sinds: 2017

Aan Quincy S. de twijfelachtige eer om de laatste te zijn die in Nederland levenslang heeft gekregen. Op woensdag 13 mei regent het kogels in de Amsterdamse De Clercqstraat. Twee kogels doorboren tram 3, een deel van de kogelregen vliegt naar binnen in de plaatselijke Albert Heijn. De schutter: Quincy S. Even eerder heeft hij al geschoten in het waterpijpcafé Tapas & Lounge Village. Bij de schietpartij wordt slachtoffer Youssef el Kahtaoui min of meer per ongeluk doodgeschoten. S. is namelijk niet naar hem op zoek. Het OM verdenkt S. ook van het voorbereiden van een andere liquidatie. Mede daarom krijgt hij op vrijdag 11 februari in hoger beroep dit vonnis te horen: levenslang. Eerder had hij 25 jaar gekregen – omdat hij nog niet eerder veroordeeld was voor zware delicten.

Wie zitten hier ook levenslang vast?

Edwin S. (moord en poging tot moord). Harold H. A. (vermoordde zijn vriendin). Bennie S. (vermoordde een agente). Ugur U. (roofmoord, bekend als de PlayStationmoorden). Edwin Z. (handlanger van Ugur U.). Louis H. (moord op zijn ex-vriendin en haar twee kinderen). Dawanpersad S. (o.a. moord en beroving). Ischa M. (moord). Olaf H. (moord). Frans B. (moord en doodslag). Sunil M. (moord, poging tot moord). Daniel S. (moord). Rudolf K., alias Beul van Twente (moord, doodslag). Hasèn Aksema (moord, voortvluchtig, zit waarschijnlijk in Libië). Mehmet A. (moord). Fernando P. (drievoudige moord). Elmer B. (handlanger Pires). Zé B. (handlanger Pires). Marcel T. (o.a. moord). Joseph M. (oorlogsmisdaden). Dino S. (moord). Jesse R. (handlanger Dino S.). Mohammed R. (handlanger Dino S.). Siegfried S. (handlanger Dino S.). Anouar B. (moord). Adil A. (handlanger Anouar B.). George H. (moord). Eshetu A. (oorlogsmisdaden, wordt in Ethiopië veroordeeld tot de doodstraf, Nederland zet dat om in levenslang, strafzaak loopt nog). Jurandy T. (moord, moet levenslang of dertig jaar zitten, strafzaak loopt nog). Admilson R. (moord). Marcos R. (moord). Omar L. (opdrachtgever liquidaties). Naoufal F. (betrokkenheid bij liquidaties, strafzaak loopt nog bij het Hof van Justitie van de Europese Unie). Camil A. (viervoudige moord). Dejan A. (zoon van Camil A.). Denis A. (zoon van Camil A.). Iliass K. (betrokkenheid bij liquidaties, werd januari 2022 veroordeeld).

Hoelang is levenslang?

Je zou misschien denken, wat een onzinnige vraag is ‘hoelang is levenslang’. Maar dat is het niet. Want lang niet iedereen die in Nederland levenslang heeft gekregen, zit ook daadwerkelijk levenslang vast.

De levenslange gevangenisstraf is in Nederland de zwaarste straf die door een rechter kan worden opgelegd. De straf wordt in 1870 ingevoerd als vervanging van de doodstraf, die toen werd afgeschaft (zie kader: Waarom kent Nederland de doodstraf niet meer?). In plaats van naar de galg kun je voortaan levenslang naar het tuchthuis worden gestuurd. Aanvankelijk wordt de zwaarst mogelijke straf niet buitensporig vaak opgelegd, tot 1945 ‘maar’ 34 keer. In de milde jaren 70, de jaren waarin het geloof ‘in de maakbare samenleving’ en in de betere mens welig tiert, wordt de straf in het geheel niet gevonnist. Maar vanaf 1980 raakt de zwaarste sanctie in zwang. Sindsdien is de straf 43 keer uitgedeeld.

Tot 2017 was levenslang ook écht levenslang. Omdat dit niet strookte met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, is er sinds 2017 na 25 jaar gevangenisstraf een weegmoment. We citeren Rechtspraak.nl: “Eerst geeft het Adviescollege Levenslanggestraften na 25 jaar advies over de vraag of een veroordeelde kan beginnen met activiteiten die gericht zijn op een mogelijke terugkeer in de samenleving. Daarbij wordt meegewogen hoe hij zich heeft ontwikkeld en of er kans is op herhaling. Uiterlijk twee jaar later volgt een beslissing over gratie.” Uiteindelijk brengt de minister van Rechtsbescherming een advies uit aan de koning: wel gratie of geen gratie. Indien geen gratie volgt, zit je levenslang vast:

“Levenslange gevangenisstraf mag daadwerkelijk levenslang duren. Het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens staat daaraan niet in de weg, oordeelde de Hoge Raad in december 2017. Na verloop van tijd moet echter wel een reële mogelijkheid tot herbeoordeling van de levenslange gevangenisstraf bestaan, die kan leiden tot verkorting van de straf en (voorwaardelijke) invrijheidstelling. Dit recht op een herbeoordeling betekent niet dat een levenslanggestrafte ook zal vrijkomen. Of er veroordeelden vrijkomen, zal de tijd leren.”

Feiten & cijfers

De levenslange gevangenisstraf wordt ingevoerd in: 1870 | Straf is bedoeld voor: zeer ernstige delicten, bijvoorbeeld het plegen van meerdere moorden of de moord op een politicus. Ook oorlogsmisdadigers komen in aanmerking | Sinds 2003: kunnen ook leiders van een terroristische organisatie levenslang krijgen | Sinds 2017: duurt levenslang minimaal 25 jaar | Levenslang wordt tussen 1886 en 1945: 34 keer gevonnist | Levenslang wordt tussen 1945 tot 1970: 14 keer gevonnist | Levenslang wordt tussen 1970 tot 1980: 0 keer (!) gevonnist | Levenslang wordt sinds 1980: 43 keer gevonnist (maar: nog niet elke strafzaak is voor 100 procent afgerond) | Aantal keer gratie: 3 keer sinds 1970 | Het alternatief: 30 jaar gevangenisstraf (mogelijk sinds 2006, daarvoor was het maximaal 20 jaar) | Wie zit momenteel het langste vast? Moordenaar Edwin S. (sinds 1994)

Wie hebben gratie gekregen?

Sinds 1970 is de levenslange gevangenisstraf 24 keer opgelegd. Drie criminelen krijgen uiteindelijk gratie. Wie zijn dat en waarom worden ze uit hun cel gehaald?

Loi Wah Chung (1958 of 1959) vermoordt in 1987 bijna een compleet gezin: de 34-jarige Tang Wei Mah, zijn vrouw Chung Sau May en hun twee dochtertjes Ka-Yan (5) en Win-Yan (6 weken). Alleen de 7-jarige zoon overleeft de slachtpartij. In 1989 krijgt Chung levenslang, in 2021 gratie. Hij is dan al enige tijd uit het gevang. Deal is dat hij in ruil voor zijn gratieverlening ons land onmiddellijk verlaat. De moordenaar heeft zes keer eerder om gratie gevraagd. Het zevende verzoek kan volgens het OM niet meer in de prullenbak worden gegooid.

Ahmet C. (1959 - 2009) was een Turkse Nederlander die in Duitsland werd veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. Hij zat zijn straf grotendeels in Nederland uit en kreeg kort voor zijn dood gratie – de crimineel was ongeneselijk ziek.

Cevdet Y. (1956), bijgenaamd Ted de Turk, is een crimineel die verantwoordelijk is voor de zesvoudige moord in café ’t Koetsiertje te Delft op 5 april 1983. Hij wordt in 1984 veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf. Tot 2001 zit Y. gedetineerd in de penitentiaire inrichting De IJssel in Krimpen aan den IJssel. Sinds 2001 zit hij in de Van der Hoeven Kliniek te Utrecht. Hij wil niet praten over zijn motief of motieven. Toch krijgt hij in 2021 gratie. Volgens de dan dienstdoende minister van Rechtsbescherming, Sander Dekker, zijn de juridische mogelijkheden om gratie af te wijzen uitgeput. Dekker: “Ik snap heel goed dat het verlenen van gratie onrechtvaardig voelt, dat gevoel deel ik. Maar we leven nu eenmaal ook in een rechtsstaat.”

Het einde van de doodstraf

Op zaterdag 17 september 1870 wordt de doodstraf in Nederland officieel afgeschaft: “Wij WILLEM III, bij de gratie Gods, Koning der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau, Groot-Hertog van Luxemburg, enz., enz., enz. Allen, die deze zullen zien of hooren lezen, salut! doen te weten Alzoo Wij in overweging genomen hebben, dat het noodzakelijk is de doodstraf af te schaffen.” Initiatiefnemer van de afschaffing is Franciscus van Lilaar (1823–1898), minister van Justitie en voormalig rechter te Amersfoort. Erg gemakkelijk krijgt hij zijn wetsvoorstel er niet doorheen in Den Haag. Pas na vier dagen (!) heftig debatteren neemt de Tweede Kamer het voorstel met 48 tegen 30 stemmen aan.

Nederland is met het aannemen van het wijzigen van het Wetboek voor Strafrecht een van de eerste westerse landen die de doodstraf officieel vaarwel zeggen. Er is één uitzondering: strafexecuties op schepen op zee mogen nog wel.“Niettemin blijft de doodstraf gehandhaafd in alle gevallen van oproer, opstand, zamenzwering, zamenrotting of muiterij, voorzien bij de art. 85 tot 92 van het Crimineel Wetboek voor het krijgsvolk te water, voor zooverre deze misdrijven aan boord worden gepleegd in volle zee of in den vreemde ook in tijd van vrede.” Liechtenstein is het eerste land ter wereld dat de doodstraf afschaft, dat doet het in 1798. De trend om de doodstraf af te schaffen, wordt ingegeven doordat deze straf niet meer in de ‘moderne tijd’ zou passen. De straf is simpelweg te wreed. Gezien de stemming in de Tweede Kamer is lang niet iedere politicus die vriendelijke mening toegedaan. Overigens worden er sinds 1861 al geen mensen meer ter dood veroordeeld in Nederland. De laatste reguliere doodstrafvoltrekking vindt plaats op 31 oktober 1860. Johannes Nathan is degene die de twijfelachtige eer draagt. Hij wordt opgehangen in Maastricht omdat hij zijn schoonmoeder, Sophia Dries-sen-Corsten, heeft vermoord. Het vonnis wordt voltrokken door beul Dirk Jansen.

Hoelang duurt levenslang in andere landen?

België: minimaal 15 jaar (was tot en met 2013: minimaal 10 jaar)

Duitsland: minimaal 15 jaar

Frankrijk: minimaal 15 jaar. Moordende kinderverkrachters komen nooit meer vrij, moordenaars van politici en/of politieagenten ook niet

Italië: minimaal 26 jaar

Spanje: minimaal tussen de 25 en 35 jaar, afhankelijk van de gepleegde misdaden

Verenigde Staten: verschilt per staat. Soms wordt er geen ‘levenslang’ gevonnist, maar een straf die veel langer is dan een mensenleven. In een gerechtelijke uitspraak kan worden opgenomen of vrijlating ooit mogelijk is – of niet.