Vladimir Poetin: van straatvechtertje tot nieuwe tsaar

Vader Vladimir Poetin sr. wordt in de Tweede Wereldoorlog in 1941 bij het beleg van Leningrad zwaargewond aan zijn benen en zal verder moeten ploeteren als invalide fabrieksarbeider, die tot aan zijn dood een steentje mag bijdragen aan de communistische heilstaat. Hij kon het verschrikkelijke, vier jaar durende beleg van de stad in ieder geval nog navertellen. Dat konden 1,3 miljoen inwoners en soldaten niet meer, net als zo’n 100.000 Duitsers die Leningrad vier jaar lang in de tang hadden gehad.

De stad lag nog zonder tanden en vreselijk gehavend bij te komen van die knock-out toen Vladimir Vladimirovitsj Poetin in oktober 1952 het levenslicht zag. Zijn eerste beelden van de wereld waren zijn afgepeigerde moeder van 40, een invalide vader van middelbare leeftijd en een nog grotendeels verwoeste stad met ijzige winters en hete zomers. Tel daarbij het tochtige trappenhuis van de flat met de geur van zweet en gekookte kool. En alsof dat nog niet genoeg is, het terreurbewind van Jozef Stalin, die om duistere, paranoïde redenen de politieke top en de elite van de stad in groten getale om het leven bracht.

In die wereld speelt Volodja, zoals zijn moeder hem noemt, met vrienden en vecht hij met vijanden op de binnenplaatsen van de woonblokken tussen het zwerfvuil en de ratten. Volodja is een driftig baasje. Na een flink pak rammel neemt hij les in de vechtsport sambo, een soort judo uit het Sovjetleger, om ook te kunnen uitdelen. Geen lieverdje, een straatvechter, geen uitblinker op school, wel lastig en een beetje met alle winden meewaaiend.

Op de binnenplaats van zijn ouderlijk huis, in de kleine beschermde omgeving, leert hij dat je alleen vrienden kunt vertrouwen. Vrienden die hij zijn verdere leven meeneemt, zoals de broers Arkadi en Boris Rottenberg, die later als ’s lands grootste aannemers de brug bouwen tussen Rusland en de Krim en die zijn lijfwacht en privéleger bestieren.

Ergens moet de kleine Volodja de film Leven en Lot gezien hebben.

De held van het spionageverhaal is een geheim agent van de KGB, die onder de schuilnaam Johan Weiss carrière maakt in de Duitse spionagedienst. Stoïcijns en ongenaakbaar strijdt hij in dienst van de SS voor Moedertje Rusland. De held ondergaat moeiteloos ontberingen en martelingen en is altijd iedereen te slim af. Vladimir weet vanaf dat moment wat hij wil worden: spion!

Hoe je dat wordt weet hij niet precies, maar verschillende keren loopt het kereltje ‘Het Grote Huis’ binnen, het hoofdkwartier van de KGB aan de Lieteyny Prospekt, om zich aan te melden. Ze moeten zijn naam uiteindelijk toch ergens genoteerd hebben, want na zijn afstuderen aan de rechtenfaculteit aan de Universiteit van Leningrad wordt hij door dezelfde KGB benaderd. Tot zijn verbazing is Poetin opeens KGB’er in opleiding.

Nutteloze dagen

De geheime politie in de Sovjet- Unie is een staat in de staat, een moloch met 300.000 man personeel die verantwoordelijk is voor de controle van alle facetten van het leven. Wie KGB-agent wordt, is dat voor de rest van zijn leven. De dienst heeft eigen woningen, eigen winkels, eigen vakantieparken, eigen ziekenhuizen, tot aan eigen dorpen en geheime hoofdkwartieren in het hele land. Poetin belandt na wat opleiding bij een onbelangrijke afdeling die zich voornamelijk bezighoudt met het schaduwen van de weinige buitenlanders in de havenstad. Niet echt het werk van een 007 met de glamour waar hij als jongen van droomde. Hij rijdt veel rond door stad en land met het autootje dat hij van zijn ouders gekregen heeft en verder tikt hij tien jaar lang verslagen van zijn nutteloze dagen voor iemand die ze niet leest, maar zorgvuldig opbergt.

Hij leert de stad kennen, hij leert de haven kennen en hij leert er wie de boeven zijn, wat ze smokkelen, hoe ze smokkelen, wie wodka stookt en wie de heroïne verhandelt, waar je kunt gokken en waar de hoeren zitten. Volodja rijdt rond met zijn autootje en ziet en hoort alles, want Volodja is van de geheime dienst en hij kan doen en laten wat hij wil, niemand die hem iets in de weg legt, ook de maffia niet, want de KGB moet je niet kwaad maken. Al die kennis zal hem nog van pas komen.

Eindelijk spion

In 1979 wordt hij, bijna genezen van zijn James Bond-ambities, uiteindelijk toch naar Moskou geroepen naar het Eerste Hoofddirectoraat aan het Dzjerzjinskiplein voor een heuse opleiding ‘Spion in het Buitenland’. Hij staat na een paar maanden weer in Leningrad. Hij heeft begrepen dat je voor het serieuze werk in het buitenland getrouwd moet zijn. Hij trouwt gelijk met Aeroflot-ste-wardess Ljoedmila, die na hun huwelijk bij zijn ouders intrekt, zodat Vladimir naar de Academie voor Buitenlandse Inlichtingen kan in de bossen bij Moskou. Hij krijgt les van de sterren van de KGB die hun sporen in de Tweede Wereldoorlog hebben verdiend. Het is het ouderwetse werk: schaduwen, volgen, baard, snorretje.

De KGB is er goed in. In vijf jaar tijd trouwt hij, krijgt een dochter, haalt zijn diploma Spion en wordt vanwege zijn vloeiende Duits uitgezonden naar de DDR. Toch nog een soort 007, met vrouw en kind dan weliswaar en op een ongelooflijk saaie post, Dresden, in een ongelooflijk kleinburgerlijke omgeving met een genadeloze sociale controle zowel op het werk als in de woonblokken van de KGB, die op hun beurt weer in de gaten gehouden worden door de Stasi. Er wordt wat afgeloerd in het voormalige Oostblok.

Zijn officiële titel luidt: directeur van de Duits-Russische Vriendschapsvereniging, maar wat zijn echte werk is, weet niemand. Hij zou er wat informanten rekruteren die de Stasi en de partijleiding in de gaten moeten houden. Ook zou hij de contactpersoon zijn voor de terreurgroep Rote Armee Fraktion (RAF), die door hem van wapens wordt voorzien in ruil voor, zo wil het verhaal, westerse elektronica, die hij weer doorverkoopt aan vrienden in Leningrad. Hij maakt met zijn vrouw weleens een tochtje door andere Oostbloklanden met hun Russische autootje, maar verder lijkt de carrière in Dresden al bijna even saai als die in Leningrad. Als op dat moment de Muur niet gevallen was, hadden we nooit meer iets gehoord van kolonel Poetin.

Het grote jatten

Maar de muur valt, van de ene op de andere dag. Poetin belt met de KGB in Berlijn: geen antwoord. Hij belt met Moskou: geen antwoord. Wat moet hij doen?

De DDR stort in, de Stasi stort in, de KGB in de DDR stort in, zijn hele wereld stort in. Die nacht draait de verwarmingsketel in het KGB-gebouw, zoals Poetin later zelf zegt, tot hij roodgloeiend dreigt te bezwijken. Het hele archief moet door de schoorsteen. Alle bewijsmateriaal waaruit blijkt dat de KGB niet alleen de Stasi niet vertrouwt, maar ook de hele communistische DDR-top niet, plus alle namen en adressen van alle mogelijke medewerkers moet in één keer verbrand of door de papierversnipperaar. Niet veel later pakt hij net als zijn collega’s zijn koffers en neemt met vrouw en kinderen de trein naar de enige plek waar hij nog naartoe kan: Leningrad, naar het oude appartement van zijn ouders.

Maar niet alleen de DDR is ingestort, het hele Oostblok en honderden zo niet duizenden KGB’ers zoeken een heenkomen naar hun vaderland, om daar werkeloos toe te zien dat het in eigen land al niet veel beter is. Alles wankelt onder het halfslachtige perestrojkabeleid van Gorbatsjov.

De vraag wordt Gorbatsjov nog elke dag gesteld: wat bezielde hem? Een betere wereld creëren is zijn bijna naïeve antwoord, maar met het opheffen van de Communistische Partij heft hij alles op wat de natie bij elkaar houdt, want de partij is de staat, en de staat is de partij. De eigendommen van de partij zijn gigantisch, zowel in cash als in onroerende zaken als fabrieken en gebouwen, en iedere handige sodemieter stort zich op een deel daarvan.

Waar een eenvoudige fabrieksarbeider een kruiwagen scoort, storten de wat meer geletterden zich op bankrekeningen, fabrieken en gebouwen. De partij moet het veld ruimen en in de opengevallen plekken kruipt eenieder die zich daartoe geroepen voelt.

In Leningrad is dat Anatoli Sobtsjak, oud-docent rechten van Poetin, die pal achter Jeltsin gaat staan na de mislukte staatsgreep van het oude, tegenstribbelende partijkader. De wat zwakke met zijn gezondheid kwakkelende Sobtsjak wordt burgemeester. Hij zoekt mannetjes om zich heen, mannetjesputters die dingen voor elkaar krijgen. En daar heeft de KGB er op dat moment toevallig genoeg van. Ook in Leningrad.

Poetin is zo’n mannetje en die wordt naar voren geschoven. In die chaos van de eerste dagen knapt hij wat klusjes op voor zijn oude leermeester Sobtsjak. Hij blijkt slagvaardig, brutaal, hij kent de stad en de onderbuik van de stad. Van de ene klus komt de andere. Zo huurt hij een vliegtuig en zorgt ervoor dat Sobtsjak in Parijs een hartoperatie kan ondergaan. Hij bedenkt een plan om de gemeente aan wat cash te helpen door in zee te gaan met de maffia, die legaal probeert casino’s te runnen. Voor 51 procent van de aandelen geeft Poetin ze gebouwen die aan de gemeente behoren, want de stad heeft cash nodig om de bevolking aan eten te helpen, zo hoog is de nood inmiddels opgelopen. Brutalen hebben de hele wereld merkt hij en hij ziet kansen voor zichzelf. Hij richt het ene na het andere bedrijf op, samen met zijn handige vrienden van de rechtenfaculteit van weleer. Met voorop Dmitri Medvedev, die het nog korte tijd tot president van Rusland zal schoppen.

Deal met de maffia

Sobtsjak ziet iemand op het stadhuis die zijn handen uit de mouwen steekt en meer dan dat. Hij ziet ook zijn eigen groeiende bankrekening en dat maakt zelfs van de eens zo democratisch gezinde, zachtaardige professor die de goede zaak diende tot een corrupte inhalige politicus met als levensmotto: na mij de zondvloed. Als dank wordt Poetin locoburgemeester en dan is de beer pas echt los. Hij is verantwoordelijk voor de economische ontwikkeling van de stad en in naam van de stad krijgt hij toestemming voor handel met het Westen in aluminium, cement, olie, hout en schroot in ruil voor vlees, boter, suiker en fruit. Leningrad is een havenstad per slot van rekening en de poort naar het Westen. Alleen ziet de stad geen vlees, boter en fruit, maar de bankrekening van Poetin en zijn vrienden groeit als kool.

Om dat geld veilig weg te zetten, reist Poetin zelf naar Frankfurt, eerst nog met geld, maar al snel is het handiger om de bank naar Leningrad te halen. Dresdner Bank opent een filiaal in de stad en die komt onder leiding van de de ex-Stasi Matthias Warnig, die in de laatste dagen van de DDR nog verbindingsman was met de KGB in Dresden. Oude liefde roest niet.

Na Dresdner Bank volgen Deutsche Bank (die nu pas voor de rechter staat voor witwassen van Russisch geld en de dubieuze connectie met Trump), Credit Lyonnais, Otis Liften, Procter & Gamble, Heineken, Pepsi-Cola, Coca-Cola en Ford. En wie niet wil delen met Poetin en zijn vrienden, krijgt een moordende gemeentelijke belastingaanslag. Waar in Moskou de plaatselijke maffia vaak in een bloedige strijd nog een deel opeist van de nieuwe economie, draait Poetin de zaken in Leningrad om. In ruil voor bescherming van de politie, waar hij als locoburgemeester de baas van is, mag de georganiseerde misdaad in een fiftyfiftydeal zijn gang gaan. Poetin spreekt de taal van de binnenplaatsen van woonblokken van de stad en betrekt de misdaad ook bij alle bedrijven die hij nieuw opricht: de Onroerend Goed Beheermaatschappij, de Petersburgse Brandstof Maatschappij, de Immobilien und Beteiligungs AG en de Golden Gate-ontwikkelingsmaatschappij. Geschillen worden als het niet anders kan door zijn vennoten –de maffia – op bloedige wijze voor hem opgeknapt. Vaak genoeg moet Poetin daarom zijn dochters voor de veiligheid even in Duitsland parkeren.

Ondertussen hebben de nieuwe democratische krachten in de stad die zich moeizaam een plaats veroveren in de gemeentelijke organen het nakijken. Ze procederen zich een slag in de rondte tegen de kleine, slimme rat die met alles en iedereen handel drijft voor eigen gewin, maar een heel leger van gewiekste ex-medestudenten rechten weet de meeste zaken op de lange baan of onder tafel te krijgen. En als dat niet lukt, kan een openbare aanklager of rechter nog altijd een ongeval krijgen.

Het feest kan beginnen

De brutale, daadkrachtige, handige en kleine ex-KGB’er trekt ook de aandacht van het centrum van de macht. Eerst in de talloze hogerberoepszaken die in de hoofdstad tegen hem aangespannen worden, maar allengs ziet de grote baas Boris Jeltsin in hem ook wel een mannetje dat hij kan gebruiken. De alcoholische leider die er in het Kremlin een potje van maakt en die de economie van Rusland op de rand van het bankroet krijgt, heeft iemand nodig die echt de handen uit de mouwen kan steken. Die het smeulend conflict in de Kaukasus aankan, die de macht van de oligarchen kan beteugelen, die de controle over het gigantische land kan handhaven. Maar hij is vooral ook op zoek naar een krachtige opvolger op wie hij kan vertrouwen dat hij hem en zijn familie niet zal vervolgen voor de vele miljoenen die ze inmiddels in Zwitserland geparkeerd hebben. In 1998 wordt Poetin benoemd tot hoofd van de FSB, de opvolger van de KGB, een post die hij aangrijpt om de rangen te zuiveren en vrienden neer te zetten, daarna wordt hij premier waarbij hij in alle regio’s vrienden als gouverneur neerzet, en in 1999 volgt hij de oude baas zelf op als president van Rusland. Dan kan het feest pas echt beginnen.

Voor Poetin en zijn vrienden tenminste, die zich inmiddels op een immense manier verrijkt hebben, is het vanaf dat moment inderdaad: kassa. De baas zelf laat als bewijs van zijn succes een buitenverblijf van 1,1 miljard euro bouwen aan de Zwarte Zee.

Voor de gewone Rus is dit moment het einde van alle dromen die er heel even waren. Heel even hebben de Russen zicht gehad op een normaal leven in een normale democratie onder die malle Jeltsin, die uiteindelijk alleen maar speelbal is van zijn eigen geheime dienst. Er gaan verhalen dat hij weliswaar aan de drank was, maar dat de KGB er nog een schapje bovenop deed door hem langzaam te vergiftigen. Na ruim twintig jaar Poetin is er behalve een kleine koppige oppositie niemand meer die nog droomt van een normaal land. Dagelijks wordt er geknabbeld aan dat kleine beetje verworvenheden die er nog zijn, net zolang tot er niks meer overblijft. Vadertje Stalin is dichterbij dan menige Rus lief is.

10 DODE TEGENSTANDERS

Misdadige regimes gebruiken misdadige methodes. Moord op tegenstanders is er een van. De bekendste tegenstanders van het Russische regime die er niet meer zijn:

1. MIKHAIL LESIN

De voormalig perssecretaris van Poetin wordt op 5 november 2015 dood gevonden in een hotelkamer in Washington DC. Hij is met een stomp voorwerp op zijn hoofd geslagen. Volgens berichten in de pers stond Lesin op het punt een deal te sluiten met de FBI om een aanklacht wegens corruptie te ontlopen. Lesin die ook oprichter is van de Engelstalige televisiezender Russia Today, verbleef jarenlang in het hart van het politieke Russische leven en in het leven van de rijken en machtigen en was bekend met hun reilen en zeilen.

2. ALEXANDER LITVINENKO

Voormalig KGB-agent Litvinenko overlijdt in Londen, drie weken na het drinken van een kopje thee dat vergiftigd is met polonium-210. De daders worden geïdentificeerd: Andrei Lugovoi en Dmitri Kovtun, die handelen op bevel van Nicolai Patrushev, chef van de FSB, de opvolger van de KGB, leeftijdgenoot van Poetin en oud-KGB’er uit Leningrad. Litvinenko had openlijk kritiek op Poetin, die hij onder meer beschuldigt van het opblazen van twee flatgebouwen en de moord op Anna Politkovskaya.

3. ANNA POLITKOVSKAYA

Anna schreef het boek Poetins Rusland, waarin ze Poetin ervan beschuldigt van het land een politiestaat te maken. Ze wordt door twee huurmoordenaars in het trappenhuis van haar flat van dichtbij door het hoofd geschoten. Vijf man worden voor de moord aangeklaagd, maar de rechter oordeelt dat het een huurmoord is die voor 150.000 dollar besteld is door een onbekende.

4. NATALIA ESTEMIROVA

Natalia werkt nauw samen met Anna Politkovskaya. Ze is gespecialiseerd in schending van mensenrechten in Tsjetsjenië. Ze wordt voor haar huis ontvoerd en later teruggevonden met schotwonden in haar hoofd. De dader is nooit gevonden.

5. & 6. STANISLAV MARKELOV EN ANASTASIA BARBUROVA

Mensenrechtenadvocaat Markelova is advocaat van Politkovskaya en andere kritische journalisten. Hij wordt door een gemaskerde schutter gedood in de buurt van het Kremlin. Journaliste Anastasia Barburova die naast hem loopt, wordt ook vermoord als ze hem probeert te helpen.

7. BORIS NEMTSOV

Nemtsov, een veelbelovend politicus en plaatsvervangend premier onder Boris Jeltsin, is een uitgesproken tegenstander van Poetin. Hij wordt vier keer in zijn rug geschoten als hij met zijn vriendin na een restaurantbezoek langs het Kremlin loopt. Op de bewakingscamera’s is niets te zien. Poetin neemt het onderzoek zelf ter hand, maar er wordt nooit een dader gevonden.

8. BORIS BEREZOVSKY

Oligarch van het eerste uur. Naar Engeland uitgeweken na onmin met Poetin over een tv-zender die hij onder dwang moest afgeven aan de grote baas. Een verzoek dat beleefd overgedragen was door Chelsea-eigenaar Roman Abramovitsj. Berezovsky blijft rondbazuinen dat hij Poetin met geweld ten val zal brengen. Hij wordt dood gevonden in zijn woning in Berkshire. Hij hangt in een afgesloten badkamer met een sjaal om zijn nek. De lijkschouwer kan zijn dood niet verklaren. De Britse politie heeft voordien al enkele moordpogingen op hem verijdeld.

9. PAUL KLEBNIKOV

Chef van de Russische editie van het Amerikaanse zakenblad Forbes. Hij schreef veel over corruptie en het leven van rijke Russen. Hij wordt vanuit een rijdende auto doodgeschoten, vermoedelijk door huurmoordenaars.

10. SERGEI YUSHENKO

Russisch politicus die de staat ervan beschuldigt achter het opblazen van vijf flatgebouwen te zitten. Hij wordt doodgeschoten met een enkel schot in de borst een paar uur nadat zijn politieke partij Liberaal Rusland door de rechtbank erkend is als legale politieke partij.