Dit zijn de vier grootste pyromanen van Nederland

1. Epe

Elf branden, en elf keer liep Hendrik langs met zijn hond

Het is 2 juli 2021 en Hendrik van D. zit in de rechtbank Zutphen om zijn strafeis te horen. Hij is 66 jaar en draagt een groene jas, een spijkerbroek en een bril met een zwart montuur. Op zijn achterhoofd is een kale plek ontstaan, de overgebleven haartjes liggen vermoeid op zijn schedel. Volgens de openbare aanklager heeft Hendrik elf keer ‘opzettelijk brand gesticht door open vuur in aanraking te brengen met een auto’. De eerste brand was op 25 mei 2020 op een parkeerplaats op de kruising Ossenweg en Dellenweg. Er volgden tien andere branden waarvan Hendrik werd verdacht. Agenten arresteerden hem op 1 september 2020.

Volgens forensisch psycholoog Ernst Ameling, onderzoeker van pyromanen, is Hendrik van D. een klassiek voorbeeld van iemand met een ziekelijke aandrang tot brandstichting, ofwel een pyromaan. Het gaat een pyromaan om het krijgen van aandacht, ‘bijvoorbeeld door het in brand steken van een auto omdat zijn agressie en boosheid tot uiting moeten komen’. Over het verschil tussen een pyromaan en een brandstichter zei Ameling in de Gelderlander: “Een pyromaan heeft een intern motief: frustratie uiten, aandacht krijgen en belangrijk worden. Een brandstichter heeft een extern motief: verzekeringsgeld opstrijken, de politie pesten of iemand vermoorden.” Deskundigen stelden een rapport op over Hendrik. Dat was niet best: hij heeft een ‘disfunctionele persoonlijkheidsdynamiek met afhankelijke en vermijdende trekken, passend bij een persoonlijkheidsstoornis’. Er schuilt in Hendrik een diepe onzekerheid die hij ‘overdekt met een geïdealiseerd beeld van zichzelf ’. De verdachte is sowieso ‘sterk afhankelijk van de waardering van anderen’ en zijn ‘copingsmechanismen zijn inadequaat’. Hij ‘verdringt ieder gevoel van boosheid en frustratie onbewust’ en ‘houdt zich staande door perfectionisme en altruïsme’. Dat zorgt voor stress en hij stichtte branden ‘om spanningen af te reageren’.

De rechtszaak tegen Hendrik van D. begon in februari 2021. De verdachte bekende vijf branden te hebben gesticht. Volgens de aanklager heeft hij nog zes andere branden veroorzaakt. Alle elf de branden werden aangestoken bij het voorwiel. Toeval? Hendrik wandelde elf keer in de rook bij de plaats delict langs met zijn hond. Bij thuiskomst besprak hij de branden met zijn vrouw. Het was toch eng dat dit kon gebeuren in een normaal zo rustige Epese straat en hij bood enthousiast zijn hulp aan als vrijwilliger. Die zieke pyromaan moest volgens Hendrik zo snel mogelijk worden gepakt en hij ging naar de gemeente om extra lantaarnpalen te laten plaatsen. Zijn vrouw getuigde dat Hendrik altijd net terug was van zijn wandeling als ze de sirenes van de brandweer hoorde en na zijn arrestatie stopten de branden.

De rechter vroeg Hendrik naar zijn beweegreden. Daar kon hij geen antwoord op geven. Hendrik beweerde zelfs een hekel aan vuur te hebben. Dat kwam door een brand in zijn huis tien jaar daarvoor. Bij een barbecue is Hendrik nooit degene die de kolen aansteekt en hij houdt zich verre van alle mannen die het best weten hoe een groot stuk vlees moet worden geblakerd.

De rechter keek Hendrik indringend aan. “Eerder ging u een rondje lopen of knutselen in de schuur als de spanning u te veel werd. Nu steekt u auto’s van anderen in brand en dat leidt tot onrust in de buurt.”

Hendrik: “Ik snap ook niet waarom het gebeurd is. Ik liep beslist niet op auto’s af om ze in brand te steken. Het is heel erg.”

“Hoe kwam u op het idee?”

“De stress moest eruit.”

“Welk gevoel had u bij het aansteken?”

“Ik kan het me niet herinneren.”

“En erna?”

“Alsof er iets van me af viel.”

“En bij thuiskomst?”

“Alsof er niets gebeurd was.”

De aanklager eist op 2 juli 2021 drie jaar gevangenisstraf, waarvan twee voorwaardelijk.

Hendrik heeft ‘een lange weg te gaan om zijn leven weer op de rit te krijgen’ en hij moet zich laten behandelen voor zijn persoonlijkheidsstoornis. Hendrik vindt die eis te hoog. Zijn vrouw is al bij hem weg, buurtbewoners vinden hem een lul en de pyromaan van Epe loopt huilend tussen twee agenten de rechtszaal van Zutphen uit.

2. Oss

Na 36 uitgebrande auto’s werd het P-woord onverbloemd gebruikt

De 22-jarige Ossenaar staat op woensdagavond 29 september 2021 bij een prullenbak in de Molenstraat met een aansteker in zijn hand. Een buurtbewoner ziet het en belt de politie. De man wordt gearresteerd. Is hij soms een pyromaan? En de belangrijkste vraag: heeft hij de afgelopen dagen ook nog drie scholen in de fik gestoken? Uit zijn telefoongegevens werd duidelijk dat hij in de buurt aanwezig was toen dat gebeurde.

Ossenaren hopen dat hij de dader is. Er waren kinderen in gevaar gebracht, het was een wonder dat er geen doden vielen. Het begon op 18 september 2021 met een brand op de John F. Kennedyschool. Een week later gebeurde hetzelfde in Het Baken, een school voor speciaal onderwijs. Vier dagen later ging er een school in de Nicolaas Koornstraat in vlammen op. Het was toen voor alle Ossenaren allang duidelijk dat er een pyromaan rondliep. Burgemeester Wobine Buijs-Glaude-mans verzocht ‘iedereen in Oss om ogen en oren open te houden, om extra alert te zijn, bijvoorbeeld als je ’s avonds nog een ommetje maakt of de hond uitlaat’. Ze sprak de dader/daders ernstig toe en zei: “Dit moet stoppen. Dit kan echt niet!”

In Oss wordt pyromanie ook wel het P-woord genoemd. Dat komt door een aantal traumatiserende zaken uit het recente en verdere verleden. In april 2021 werd er in de Wagenaarstraat een VW Golf in de fik gestoken. Twee dagen later was het raak in de wijk Oude Vest. Een VW Lupo kwam volgens een verslaggever ‘fakkelend aan zijn einde’. Zelfstandig betonboorder Jorge Zwiers uit de Jan Thijssenstraat was het volgende slachtoffer. Diep in de nacht hoorde zijn vriendin het alarm afgaan. Ze schudde Jorge wakker. Hij keek naar beneden en zag vlammen van drie meter hoog uit zijn bestelbus komen. Hij pakte de tuinslang en probeerde te blussen, maar dat lukte natuurlijk niet.

Zijn diamantboren, breekhamers en zagen waren gesmolten of zwartgeblakerd en moesten worden weggegooid. Hij kon de tijd erna niet werken, was slechts deels verzekerd en had het juist eindelijk weer druk. Volgens de politie was de vermoedelijke dader iemand ‘met vuurvaste vingers’, die net vrij was uit een kliniek of de gevangenis. Dat klonk niet bemoedigend. Een rechercheur gaf ook meteen maar toe dat de pyromaan waarschijnlijk nooit zou worden gepakt.

Kon het P-woord al worden gebruikt? Een woordvoerder zei:“We snappen natuurlijk gezien de geschiedenis in Oss dat daar meteen aan gedacht wordt.” Hij refereerde aan de rampjaren 2018/2019. Er braken toen meer dan honderd autobranden uit in Oss. In januari 2018 ging de eerste auto in vlammen op. Na 36 uitgebrande auto’s werd het P-woord onverbloemd gebruikt.

In april 2019 was dat aantal gestegen naar 92. Aan het einde van dat jaar sloeg de angst om in paniek. Onder een carport in de Osse Staringstraat werd een auto aangestoken. Het vuur sloeg over naar de woning van een gezin.

De ouders en twee kinderen konden net op tijd ontsnappen. Experts zetten een website en een daderprofiel op. Het was vast een ‘impulsieve man van 20 tussen 35 jaar’. Hij handelde hoogstwaarschijnlijk alleen, zo gaat dat bijna altijd met pyromanen.

De Osse pyromaan uit 2018/2019 is nooit gevonden. Daarom was de angst extra groot toen de geschiedenis zich in 2021 leek te herhalen. Volgens het OM is de 22-jarige verdachte van de schoolbranden een ‘bekende van de politie’. Hij moest zich al verantwoorden in de rechtbank van Oost-Brabant voor diefstal en het doorrijden na een botsing. Dit laatste gebeurde ‘onder invloed van een andere stof dan alcohol’.

Half oktober 2021 moet de Ossenaar naar de rechtbank voor een zitting. Hij wordt aangeklaagd voor onder meer twee schoolbranden, met de derde schoolbrand heeft hij waarschijnlijk niets te maken. De rechter verlengt zijn voorlopige hechtenis met een maand. Ossenaren halen opgelucht adem door dat nieuws. Een omwonende zegt: “Sinds hij is opgepakt, is het lekker rustig in Oss.” Burgemeester Wobine Buijs- Glaudemans voegt er voor de camera’s van Omroep Brabant glunderend aan toe: “Dus wellicht hebben we de goeie opgepakt, ook al is dat aan de rechter. Rust is wat je de stad toewenst en dan met name voor de kinderen, zodat die weer rustig kunnen slapen.” Buijs-Glaudemans juicht wellicht te vroeg. Op 23 oktober 2021 vliegt er een auto in de brand in de Johannes Poststraat in Oss. Er wordt gevreesd dat er een copycat aan het werk is en het P-woord valt alweer.

Grave

‘Ik ging altijd terug naar de brand om te kijken of het goed gefikt had’

Het is 23 september 2021 en Theo R. (59) is met tegenzin naar het gerechtshof van Den Bosch gekomen voor zijn hoger beroep. Hij werd in 2020 veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf en tbs voor onder meer vier autobranden. Dat deed Theo in het pittoreske dorpje Grave, bij Nijmegen. Buurtbewoners verbaasden zich niet over Theo’s arrestatie. Hij was een rare vent die in de avond met groot gemak anderhalve krat bier leeg zoop. Hij leek zijn hond dag en nacht uit te laten en liep dan licht trekkend met zijn been door Grave. Theo R. groeide op in Limburg. Zijn ouders waren altijd dronken. Deskundigen noemen dat ‘pedagogische verwaarlozing’. Theo nam op zijn 9de zijn eerste biertje. Niemand lette op hem en hij is nooit met drinken opgehouden.

Op 26 juni 1985 liep het onder invloed voor het eerst verschrikkelijk uit de hand. Theo was 25 en ging op kroegentocht. Hij dronk naar schatting vijftig glazen bier en nam een taxi naar Geleen. Hij ging naar een inrichting waar hij zelf ooit zat en stak het gebouw in de fik met een aansteker. Een vrouw sprong uit het raam en raakte zwaargewond. Een 74-jarige man kwam om in de vlammen. De rechtszaak was in 1986 in Maastricht. Theo kreeg twee jaar gevangenisstraf en moest zich laten behandelen in een kliniek.

Hij verhuisde na zijn vrijlating naar Nijmegen en begon daar auto’s in de brand te steken. Theo verhuisde opnieuw en ging wonen in de Sint Elisabethstraat in Grave. Op 3 september 2015 ging hij naar de politie. Hij had gehoord dat er in zijn oude woonplaats Maastricht een pyromaan actief was. Theo wilde de agenten en de brandweer graag helpen.

In de verhoorruimte verklaarde hij: “In 1986 ben ik veroordeeld voor brandstichtingen in Geleen, ik heb daarvoor gevangenisstraf gekregen en tbs. Later heb ik in Nijmegen een aantal auto’s in brand gestoken, een stuk of tien. Dus ik weet waar ik het over heb. Het is zaak een pyromaan op heterdaad te pakken. Het is erg lastig zo’n zaak rond te krijgen. Een pyromaan blijft doorgaan tot hij wordt gepakt. Hij steekt auto’s in brand uit woede. Ik had dat ook. Seksuele frustraties spelen ook mee. Meestal is er alcohol in het spel. De kick achteraf is als er weer iets in de media staat. Je moet opletten wie achteraf aanwezig is bij een brand. Ik ging zelf altijd terug naar de brand om te kijken of het goed gefikt had. Het kan ook zijn dat de brandstichter als getuige is gehoord of aanwezig was. Ik heb zelf vaak 112 gebeld. Meestal wonen de daders dichtbij. Je moet denken aan tien, vijftien minuten lopen. Zelf pakte ik auto’s dicht bij huis.” Over zijn methode zei Theo: “Een auto brandt binnen 5 minuten. Ik gebruikte vaak een doek, die stopte ik tussen de wielkast in. Daar raak je snel een leiding of zo waardoor de auto heel snel in brand staat. Aan de voorzijde brandt een auto heel snel.” Theo vertelde ook dat de kans ‘groot is dat iemand terugvalt in zijn oude patroon’. Rechercheurs dachten later nog vaak terug aan die woorden. Was dat ook bij hem gebeurd? Tussen 13 januari 2014 en 28 mei 2019 werden er in Grave meerdere auto’s in de fik gestoken.

Dat was net in de periode dat Theo er woonde. Laat in de avond brandden er in en rond zijn straat auto’s uit. Minstens zo opvallend: de branden waren telkens aangestoken bij de voorwielen, zoals Theo dat in zijn verklaring uit 2015 had beschreven.

Theo werd gearresteerd. In zijn rechterjaszak zat een aansteker. Een agent schreef de dag erna in zijn rapport: “Tijdens de aanhouding en de fouillering rook ik dat de adem van verdachte riekte naar het inwendig gebruik van alcoholhoudende drank.” De inhoudelijke rechtszaak was in juli 2020. Volgens de aanklager werd het prachtige historische stadje Grave ‘geteisterd door branden’. De heer R. was ‘opvallend vaak in de buurt als er een auto in vlammen opging’ en hij belde de dagen ervoor geregeld de politie met de mededeling ‘de hele boel in de fik te gaan steken’.

De eigenaresse van een verbrande Toyota was het enige slachtoffer dat naar de rechtbank durfde te komen. Theo had haar met de dood bedreigd en ze omschreef hem als ‘psychotische pyromaan’. Theo moest daarom lachen.

De pyromaan van Geleen/Nijmegen/Grave krijgt in het hoger beroep drie jaar gevangenisstraf en tbs. Theo R. zit vast in de Penitiaire Inrichting van Roermond en moet nu minder vaak lachen.

Ede

De ontmaskering van Kortjakje

Het is iets na middernacht op 14 september 2021 en in de Langenhorst staat een auto in de fik. De brandweer blust, rechercheurs racen ook naar de plaats delict. Naast een verkoolde Volkswagen, BMW, camper en een taxibusje liggen jerrycans. Een man wordt wakker door geschreeuw van zijn buren. “Je moet naar beneden komen, want je auto staat in brand!” Hij staat op en vult een emmer water. Hij rent naar beneden, maar het is te laat.

Slecht nieuws voor de politie, brandweer en de Edenaren: er fikken ook auto’s af in de Luynhorst (4), Katenhorst (3), Kanneveld/ Grote veld (2), Lunenburg (3) en Koelhorst (1). Mannen, vrouwen en kinderen kijken vanaf de straat naar vuur en geknal, het lijkt wel oud en nieuw. Van alle kanten klinken sirenes. Boven de wijk vliegt een politiehelikopter. Er ontstaat paniek, agenten proberen de omwonenden te kalmeren. De situatie is pas om half drie in de ochtend onder controle. Een buurtbewoner vertelt de dag erna tegen een verslaggever: “Jammer dat Ede weer op deze manier het landelijk nieuws haalt.” Een agent voegt daaraan toe: “Ik dacht dat wij ons portie wel gehad hadden. In het verleden was het vaker raak. Maar in één keer zoveel branden, dat hebben we hier nog nooit meegemaakt.”

Oudere bewoners denken terug aan 1995. Ede raakte dat jaar landelijk bekend als pyromanenstad. Het begon op 1 april met een kleine containerbrand en de dader verlegde zijn aandacht naar loodsen en panden van bedrijven. De ene brand was nog niet geblust of een nieuwe begon al uit te slaan. Brandweermannen sliepen in hun uniform, altijd klaar om naar de kazerne te gaan. Opvallend: de pyromaan sloeg elke dag toe, behalve op zondag. Hij was vast zeer gelovig, journalisten verzonnen de bijnaam Kortjakje, van het liedje: Altijd is Kortjakje ziek, midden in de week, maar zondag niet / zondag gaat zij naar de kerk / met een boek vol zilverwerk.

Eind april sloeg de pyromaan ook toe op zondag, maar de naam Kortjakje was toen al ingeburgerd. De dader werd eind april 1995 gearresteerd. In een lokale krant stond: “De pyromaan Kortjakje is ontmaskerd.” Hij heette Fred, was 22 jaar en kwam uit Ede. Hij bekende dertig van de veertig aangestoken branden. De schade was 2 miljoen gulden. Volgens officier Pomper leefden de inwoners ‘in een wurgende angst’ en het was ‘onvoorstelbaar dat er geen slachtoffers zijn gevallen’.

De rechtszaak was in Arnhem. De zaal zat vol. Fred bleek een stille, schuwe jongen. Het onderzoeksrapport van het Pieter Baan Centrum was zeventig pagina’s dik.Fred werd gedreven ‘door een vreemde in mijn lichaam’, een klassieke aanwijzing dat Fred een pyromaan was. Hij ontwikkelde een ‘verlangen naar grandiositeit’ en vertelde deskundigen in het Pieter Baan Centrum dat hij wel weer zin had nieuwe branden te veroorzaken. Dat gaf een ‘tintelend gevoel’ en dat had hij best gemist. ‘Prikkelingen’ en ‘stemmen’ hadden Fred verteld dat hij brand moest stichten. Volgens zijn broer Kars was de pyromaan van Ede trots op zijn vlammen, hoe hoger hoe mooier. Fred zei eens volgens Kars D.: “De wereld zal vergaan door vuur en water. Vuur hebben we al, het water zal nog komen.”

Fred kreeg vijf jaar gevangenis en tbs. Hij ging in beroep, maar werd in december 1995 vrijgelaten omdat het OM was vergeten zijn hechtenis te verlengen. Vlak erna ontstonden er dertien branden in Ede. Had Fred dat gedaan? Dat zou wel erg brutaal zijn. Fred werd gevolgd. Hij zette een caravan in lichterlaaie. Agenten arresteerden hem in het huis van zijn ouders. Hij ontkende weer te zijn begonnen met pyromanie. Iedereen lette op hem, Fred zou wel gek zijn. Toch was er veel bewijs en hij werd in 1996 gewoon opnieuw gearresteerd. Volgens zijn ouders kon hij het niet hebben gedaan. Hun lieve zoon dronk tijdens de branden een kopje koffie met hen en de buren. Rechercheurs hadden een andere versie. Een van hen zei: “De collega’s hebben hem uit de auto zien stappen, naar de caravan zien lopen en terug zien rennen.” Fred werd ervan verdacht na zijn gedwongen vrijlating ook de andere twaalf branden te hebben gesticht. Een agent zei: “Als het niet zo triest was, is het eigenlijk een giller.”

Fred verloor het hoger beroep. Volgens deskundigen was hij ‘een echte pyromaan’ en hij kreeg vier jaar en tbs. De rechter benadrukte dat brandstichting een ‘bijzonder ernstig en gevaarlijk misdrijf is’, dat moest ‘je absoluut nooit bagatelliseren’. Pyromanen zoals Fred veroorzaken ‘grote emotionele schade bij de slachtoffers, nog afgezien van de materiële schade’. Het is ook zonder Fred nooit helemaal rustig geworden in Ede. Vooral in Veldhuizen gaat het vaak mis. De twintig branden op 14 september 2021 zijn een dieptepunt. De vlammen hadden makkelijk kunnen overslaan naar woningen en dan waren er vast vele doden gevallen. De daders zijn nog niet gepakt. In het programma Bureau Gelderland werden wel beelden getoond van drie verdachten die wegrenden van de plaats delict. Buurtbewoners filmden ze vanuit hun huis. Volgens de politie zijn er veel ‘geruchten’ over de brandstichting. Er zijn daarna geen auto’s meer in de fik gestoken, maar in Ede kan het altijd opnieuw beginnen. 