Waar komt de plofkraak-epidemie vandaan?

KABOEMMMM!!!!! KABOEMMMM!!!!!

De Dorpsstraat in het Gelderse Twello, 23 september 2016. Om 04.00 uur doorbreken twee explosies kort achter elkaar de nachtelijke stilte. Alsof zonder aankondiging opeens de oorlog is uitgebroken. Drie mannen met een bivakmuts, van wie er één een zwarte sporttas bij zich heeft, haasten zich naar twee dichtbij geparkeerde scooters. Met behulp van zware explosieven hebben ze in een buitenmuur van de Rabobank twee pinautomaten naast elkaar aan flarden geblazen. De ravage is enorm.

Op de plek waar je een fractie geleden nog kon pinnen, bevinden zich nu twee joekels van kraters in de muur. Verspreid over de straat liggen de restanten van opgeblazen bakstenen, verbrijzelde stoeptegels en andere brokstukken.

Het lijkt wel alsof er een heel appartementencomplex is ingestort.

Snel kiezen de daders het hazenpad.

Op de hielen gezeten door de al gealarmeerde politie springen de drie mannen op hun twee scooters en scheuren ze op volle snelheid dwars door het centrum naar de woning van een van de mannen in Twello. Om 06.23 uur, amper tweeënhalf uur na de plofkraak, stormt daar de politie binnen. Behalve de drie mannen, die in de boeien worden geslagen en een jarenlange gevangenisstraf tegemoet gaan, wordt in de woonkamer naast de eettafel de zwarte sporttas gevonden. Er zit geld in. Historisch veel geld. 205.090 euro. Voor zover bekend is het een van de grootste bedragen ooit die in Nederland bij een plofkraak is buitgemaakt. De daders zien er alleen geen cent van terug.

Met een shovel

Het gevaar rondom het opblazen van pinautomaten wordt met de dag groter.

In 2019 zijn in Nederland 72 plofkraken gepleegd. Dat zijn er weliswaar minder dan op het hoogtepunt van de plofkrakersgolf in 2013 (129), maar wel bijna een verdubbeling ten opzichte van 2018 (42). Bovendien zijn de gebruikte explosieven de afgelopen jaren zo zwaar geworden dat ze inmiddels levensbedreigend zijn voor de directe omgeving. Om te voorkomen dat criminelen ’s nachts explosieven in de automaten kunnen schuiven, zijn banken na een golf van plofkraken in oktober en november vorig jaar overgegaan tot de voorlopige sluiting van geldautomaten tussen 23.00 en 07.00 uur. In een dronken bui extra geld uit de muur trekken om die kapsalon nog te kunnen halen in die shoarmatent waar je niet kunt pinnen, zit er sindsdien niet meer in. Sinds december zijn ook ongeveer 470 pinautomaten van ABN AMRO ook tijdelijk overdag gesloten nadat plofkrakers het op een bepaald type geldmachine hadden voorzien. In mei zijn bovendien de ongeveer tweehonderd pinautomaten van de SNSbank in de HEMA-winkels om dezelfde reden helemaal uitgezet. Of ze ooit weer aan gaan, is nog maar de vraag.

Het is allemaal het gevolg van de verschuiving die deze eeuw heeft plaatsgevonden van bankovervallen naar ram- en plofkraken. In 1992 werden in Nederland nog 570 bankovervallen gepleegd. Vijf-hon-derd-ze-ven-tig!

Dat zijn er gemiddeld anderhalf per dag. Anno 2020 is dat zelfs met de grootst denkbare verbeeldingskracht niet meer voor te stellen. Sterker nog, er is al jaren geen bankoverval meer geweest. Niet één. Medewerkers kunnen niet meer bij grote sommen geld. Zelfs al valt een heel peloton overvallers een bank binnen, en is ieder van hen tot de tanden gewapend, dan valt er nog geen stuiver te halen.

Criminelen pompen een brandbaar gas via een gasslang de kluisruimte in. Is die vol, dan wordt het gas tot ontploffing gebracht, waardoor de kluis openspringt

Efficiënter is het om pinautomaten aan te vallen. De eerste keer dat dat in Nederland gebeurt, is in 2005. De ramkraak met een shovel is dan in opkomst. Door op volle snelheid tegen de gevel van het pand te rijden of met de graafarm van de shovel de muur te verbrokkelen, ontstaat een groot gapend gat, waaruit de kluis kan worden gelepeld. Geschrokken van deze nieuwe vorm van criminaliteit besluiten de banken om gezamenlijk op te trekken en alle pinautomaten steviger te verankeren. Hoewel de klassieke ramkraak daarmee verdwijnt, komt de plofkraak daarvoor in de plaats. Hierbij pompen criminelen een brandbaar gas, zoals acetyleen, via een gasslang de kluisruimte in. Zodra die is volgelopen, wordt het gas tot ontploffing gebracht, waardoor de kluis openspringt. Deze methode bereikt tussen 2011 en 2013 een hoogtepunt met meer dan h onderd plofkraken per jaar. De politie en de banken besluiten daarop intensiever met elkaar te gaan samenwerken. De politie zet vol in op het opsporen van de daders, banken investeren miljoenen euro’s in betere camerabewaking, tralies in de automaten en in gasafdrijfsystemen, waardoor de kluis niet meer tot ontploffing kan worden gebracht. Bovendien implementeren banken nieuwe technieken in de automaten die geld bij een plofkraak onbruikbaar moeten maken. Zodra de kluis wordt ontwricht, spuit een heus inktsysteem de biljetten zó zwart dat geen caissière ze nog aanneemt. Althans, dat is de bedoeling.

Maar omdat criminelen hun geld nog vaak letterlijk kunnen witwassen, blijft de plofkraak verleidelijk. Zeker wanneer ze na de invoering van de gasafdrijfsystemen een nieuwe methode ontwikkelen om de kluizen te kraken: door middel van explosieven.

Van de 65 plofkraken in 2017 wordt 94 procent met explosieven gepleegd. Populair is de zogenoemde pizzaschuifmethode. Met een gestolen bankkaart wordt een bedrag opgevraagd om de geldschuif te openen. Vervolgens worden de explosieven aan het einde van een stok, die doet denken aan het gereedschap waarmee je een pizza de oven in stuurt, via de geldschuif in het toestel aangebracht en tot ontploffing gebracht. Met alle mogelijke gevolgen van dien. Je zou op het moment van de explosie maar net in de woning boven de aangevallen pinautomaat aanwezig zijn, of toevallig op straat voorbijlopen. Dan kun je de ambulance vast bellen. Dat de gebruikte explosieven ook nog eens steeds zwaarder worden, maakt het probleem des te groter. De door de politie en banken genomen maatregelen en de reacties van de boeven daarop, hebben geresulteerd in een wapenwedloop. Gezien de vele tientallen plofkraken per jaar is het een wonder dat er nog geen zwaargewonde of dode is gevallen.

Kluiskraken

Het gekke aan het hele fenomeen is dat de buitkans bijzonder laag is. Exacte getallen wil de politie niet bekendmaken, maar het is algemeen bekend dat acht op de tien plofkraken niets opleveren.

Nog geen cent. “Zeker wanneer je geen buit maakt, is het een hoop gedoe om onder meer een gestolen auto, een garagebox en explosieven te regelen. Toch blijven die gasten het proberen,” zegt Jos van der Stap, landelijk coördinator overvallen en plofkraken bij de Nationale Politie. “Het is hetzelfde als meedoen aan de Staatsloterij. De kans dat je ’m wint is uitermate klein, maar het gaat om die ene keer dat het wél lukt.”

Sinds Van der Stap tien jaar geleden aan zijn functie begon, heeft hij onder meer vastgesteld dat een plofkraak vooral een kwestie is van trial and error. In feite is een aanval op een pinautomaat een zoektocht naar de sleutel om de kluis te kraken. Mislukt de poging, dan werkt de toegepaste modus operandi niet, is de les dan. Lukt het wel, dan hebben de daders bijna letterlijk goud in handen, omdat bij pinautomaten van datzelfde type de gebruikte handelswijze in dat geval ook zou moeten werken. Banken moeten dan snel in actie komen en de betreffende geldmachines direct sluiten, zoals ABN AMRO en SNS hebben gedaan. Over hoeveel de gemiddelde buit bedraagt, wil de politie niets zeggen. Het Algemeen Dagblad berekende eind 2018 aan de hand van tientallen rechtbankuitspraken dat dieven bij een geslaagde plofkraak gemiddeld ruim een ton aan cash meenemen. Van der Stap:

“Jaren geleden telde Nederland dertig notoire plofkrakers. Inmiddels zijn dat er driehonderd. We hebben het niet over kwajongens, maar over een zeer gespecialiseerde dadergroep. Ze weten precies wat ze doen. Sommigen zijn verschillende keren aangehouden en hebben lange gevangenisstraffen uitgezeten, maar zien we vervolgens toch weer terug. Net als drugscriminelen zijn plofkrakers onderdeel van een groot netwerk.

De één regelt de explosieven, de ander de vluchtauto. Sommigen belanden uiteindelijk in de nog zwaardere criminaliteit. De neef van Ridouan Taghi die onder meer vastzit op verdenking van betrokkenheid bij de moord op advocaat Derk Wiersum, was bijvoorbeeld een plofkraker.”

'We sturen meteen een helikopter de lucht in. In Rotterdam hebben we een aantal plofkrakers opgepakt door de bruggen over de Maas af te sluiten'

Hogere strafeisen

Het opsporen en oppakken van de daders is om verschillende redenen buitengewoon moeilijk. Door de heftige explosie zijn sporen vaak uitgewist. Omdat een plofkraak binnen een paar minuten is gepleegd, zijn de boeven bovendien al met de noorderzon vertrokken zodra agenten ter plaatse zijn. Toch heeft de politie de pakkans de afgelopen jaren weten te vergroten, zegt Van der Stap. Gemiddeld houdt de politie jaarlijks tachtig tot honderd verdachten aan. Sinds het Openbaar Ministerie per 1 mei 2018 een plofkraak niet meer als inbraak, maar als ontploffing met gevaar voor omwonenden beschouwt en dus hogere straffen eist, verdwijnen veruit de meeste opgepakte daders voor langere tijd achter de tralies, soms wel voor tien of twaalf jaar (voor meerdere plofkraken).

“Door het aanbrengen van sensoren op de pinautomaten komen verdachte omstandigheden tegenwoordig rechtstreeks de landelijke meldkamer in Driebergen binnen,” zegt Van der Stap.

“We kunnen dan meteen een helikopter de lucht in sturen en mogelijke vluchtwegen afsluiten. In Rotterdam hebben we bijvoorbeeld een aantal plofkrakers opgepakt door de bruggen over de Maas af te sluiten. De meeste verdachten betrappen we echter niet op heterdaad, maar arresteren we na opsporingsonderzoek. Meestal weten we wie ze zijn, maar is het de kunst ze te linken aan de plaats delict. Zo vinden we weleens een stuk glas onder hun schoenen of in hun auto, afkomstig van een ruitje dat ter plaatse gesneuveld is.”

Risicovolle locaties

Het wrange aan de hele situatie is dat plofkraken eigenlijk heel makkelijk te voorkomen zijn. Als alle pinautomaten verdwijnen, is het probleem in één klap opgelost. Toch is dat voorlopig nog niet aan de orde, zegt Hans van Loon, beleidsmedewerker veiligheid bij de Nederlandse Vereniging van Banken. Treffend schetst hij de spagaat waarin de banken zich bevinden: “Banken moeten voldoen aan twee maatschappelijke verplichtingen die met elkaar botsen. Aan de ene kant moeten ze de veiligheid zoveel mogelijk waarborgen. Het sluiten van alle pinautomaten zou natuurlijk het allerveiligst zijn, omdat de plofkraken dan ophouden te bestaan. Maar dat kan niet. Banken willen en moeten ook voldoen aan de behoefte om contant geld op te kunnen nemen. Met het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer is afgesproken dat het overgrote deel van de huishoudens toegang moet hebben tot een geldautomaat op minder dan vijf kilometer afstand.”

Uit gegevens van De Nederlandsche Bank blijkt dat de behoefte aan cash geld wel jaarlijks flink afneemt. In 2010 was nog 65 procent van alle betalingen met cash, in 2019 slechts 32 procent.

Ook het aantal pinautomaten slinkt aanzienlijk: van 8811 in het vierde kwartaal van 2014 naar 5990 vijf jaar later. Naast de verminderde behoefte aan cash geld hebben de drie grote banken, ABN AMRO, ING en de Rabobank, besloten hun geldautomaatactiviteiten onder te brengen in een firma die ze hebben opgericht: Geldmaat (bekend van de gele pinautomaten). Door de komst van Geldmaat is het mogelijk geworden om op plekken waar de drie banken ieder hun eigen pinautomaat hebben staan, zoals in een winkelcentrum, deze door één of twee Geldmaat-pinautomaten te vervangen. Die verandering naar de gele geldmachines is momenteel gaande en wordt tegelijkertijd aangegrepen om te inventariseren op welke locaties pinautomaten gevaarlijk dichtbij woningen staan, zegt Van Loon. “Om diezelfde reden hebben we in 2016 en 2017 al tientallen geldmachines gesloten.

We kijken daarbij naar hoe sterk het fundament van een gebouw is. Als de bouwkundige constructie de brute kracht van een explosie niet aankan, sluiten we de betreffende pinautomaat. Hiermee verminderen we de risico’s voor omwonenden.”

De oplossing?

Hoewel er dus nog genoeg geldmachines in Nederland zijn, zien de politie en de banken na een jarenlange strijd wel licht aan het einde van de tunnel. Bij de bekendmaking van de nachtelijke sluiting van de pinautomaten in december is namelijk ook aangekondigd dat deze maatregel van tijdelijke aard is. Totdat ‘bankbiljetten bij een plofkraak geheel onbruikbaar gemaakt kunnen worden, zodat er geen buit meer is’. Achter de schermen wordt hard gewerkt aan een geldontwaardingssysteem dat voor bepaalde typen automaten beter functioneert dan het huidige inktsysteem, zegt Van Loon. “We hebben gekeken naar welke nieuwe technologieën op de markt zijn en verschillende methoden onderzocht. Het is de bedoeling om het gekozen systeem nog dit jaar in de geldautomaten te installeren. Om potentiële daders niet wijzer te maken, verklappen we niet hoe het werkt. Maar we zijn er in ieder geval uitermate positief over.”

Ook Van der Stap van de politie is optimistisch en denkt dat de klap voor plofkrakers hard zal zijn. “Ik zeg niet dat dit het ei van Columbus is, maar we zetten in op een systeem dat het geld totaal onbruikbaar maakt. Als er geen buit meer te halen valt, stoppen de plofkraken vanzelf. Dat is de gedachte erachter. Maar ik heb niet de illusie dat het roven van geld dan ophoudt. We gaan dan verplaatsingseffecten zien. In de keten van geld zullen criminelen altijd op zoek blijven gaan naar de zwakste plek. Daar is helaas niets tegen te doen.”

Vier vragen aan de politie: 'Het is wachten op de eerste dode'

Sinds het aantal plofkraken in 2011 voor het eerst boven de honderd per jaar kwam, heeft de politie vol ingezet op de aanpak van het probleem. Wat heeft de politie in die negen jaar concreet bereikt?

Jos van der Stap, landelijk coördinator overvallen en plofkrakken bij de Nationale Politie: “We hebben een substantieel deel van de daders in de gevangenis gekregen. Bovendien is in Nederland het beveiligingsniveau van de pinautomaten en de kluizen op het hoogste niveau van Europa. Het feit dat relatief veel Nederlandse plofkrakers nu hun heil zoeken in Duitsland (zie ander kader), vind ik een teken dat wij in Nederland goed beleid hebben gevoerd.”

De genomen beveiligingsmaatregelen hebben daders niet afgeschrikt, maar eerder aangemoedigd om zwaardere explosieven te gaan gebruiken, waardoor plofkraken in vergelijking met negen jaar geleden veel gevaarlijker zijn geworden voor de directe omgeving. Dat is een wrange constatering.

“Over de gevolgen van het gebruik van explosieven maken wij ons inderdaad ernstig zorgen. Maar niets doen is geen optie. Je kunt het land niet leeg laten roven. Als de bank zegt: we zetten het geld in een kratje achter de toonbank en wie het wil hebben, die mag het komen halen… Ja, dan zullen de explosieven weer verdwijnen. Maar dat lijkt me óók niet de bedoeling.”

Had niet eerder op het nieuwe systeem van geldontwaarding moeten worden ingezet, waarover u zeer optimistisch bent en waarvan u zegt dat het nog dit jaar actief moet zijn?

“Nee, dat vind ik niet. De afgelopen jaren hebben de banken en de politie fors geïnvesteerd in de beveiliging van kluizen, in cameratoezicht, de opsporing en het vergroten van de pakkans. Wat ik daarmee wil zeggen is dat het een continue ontwikkeling is geweest. Dat is het nu nog steeds. Omdat we niet willen dat nog zwaardere explosieven worden gebruikt dan nu al het geval is, is nu de tijd aangebroken om een nieuw geldontwaardingsysteem de prioriteit te geven.”

Is het wachten op de eerste zwaargewonde of dode?

“Ja. Bij een gemiddelde plofkraak wordt tegenwoordig twee tot drie kilo explosieven gebruikt. Daarmee kun je een vrachtwagen opblazen. Explosieven zijn gevaarlijk omdat ze druk veroorzaken. Als metalen voorwerpen in die druk terechtkomen, kunnen ze ver weg worden geslingerd. Zomaar 150 meter. Als daar ’s ochtends vroeg toevallig een krantenbezorger fietst, is dat levensgevaarlijk.”

NEDERLANDSE PLOFKRAKERS VEROVEREN DUITSLAND

Terwijl de pinautomaat in Nederland door de genomen maatregelen inmiddels een klein fort is geworden, loopt in Duitsland het beveiligingsmechanisme nog altijd een straatlengte achter. Logisch dus dat Nederlandse plofkrakers steeds vaker de grens overtrekken om een Duitse geldmachine leeg te roven. Momenteel wordt bijna elke dag in Duitsland een plofkraak gepleegd door een Nederlandse dader, zegt de politie. Op 1 juni van dit jaar staat de teller op 120. Vorig jaar is zelfs de helft van het aantal plofkraken in Duitsland gepleegd door één of meer Nederlanders.

Berucht is de zogeheten Audi-bende, die tussen oktober 2018 en april 2019 een reeks plofkraken over de grens pleegde. Met snelheden tot 250 kilometer per uur scheurden ze telkens terug naar Nederland. Door een intensieve samenwerking tussen de Nederlandse en Duitse politie zijn uiteindelijk vijf leden van de Audi-bende aangehouden en veroordeeld tot jarenlange gevangenisstraffen.