Presentator Harm Edens: 'Het leven is te kort voor shit'

10voor Taal 2.0: oude wijn in nieuwe zakken?

“Vergeet het! Cryptokronkels?

Weg ermee. Nederlanders tegen de Belgen? Zeker niet, want die klote-Belgen wonnen altijd. Het is ook geen dictee, het is een taalspelletje dat helemaal naar nu is gehaald. Met een súperleuk decor dat meekleurt per ronde.”

Het is toch geen Songfestival?

“Nou, bijna wel. Met een led-vloer waarop je foto’s kunt projecteren. Retro-hip zeg maar, of gewoon leuk, gezellig. En dan een beetje kloten met taal. Ik heb daar zelfs een woord voor bedacht: klonterbonken! We gaan klonterbonken met de Nederlandse taal! Het gaat bijvoorbeeld over whatsapp-taal-gebruik waar dingen in verstopt zitten of taal waar je je aan ergert. We hadden een leuke ondertitel bedacht: Hun zijn beter als mij, maar die heeft het niet gehaald, helaas. Straattaal wel. Ik ben bijna 60, maar ik versta sommige jongeren niet meer. Damsko is Amsterdam ja, maar dat moet je maar net weten, anders ben je gesjochten. Maar daarvan weten jongeren weer niet wat dat is, dus dat is mooi. Dat is het leuke van taal: het leeft en het bruist, maar af en toe is het ook goed om de puntjes op de i te zetten – padoem pats – en te zeggen: nu even precies, want anders wordt het allemaal flauwekul, die taal van ons.”

Heb je daarom ja gezegd tegen 10 voor Taal?

“Als een commerciële zender als SBS vraagt of ik een spélletje wil doen, dan denk ik: joh, ik besteed ongeveer al mijn tijd aan het maken van een betere wereld – ik maak programma’s over duurzaamheid, zit in denktanks, spreek met directies, ministeries en ben betrokken bij het Springtij-festival waarbij het alleen maar gaat over circulaire economie en hoe wij de wereld duurzamer kunnen maken – dus dan moet ik met dat spelletje ook iets nuttigs kunnen doen. Zoals het bestrijden van laaggeletterdheid bijvoorbeeld: dat is óók een manier om de wereld beter te maken. Dáárom presenteer ik het, om geen enkele andere reden.”

Niet omdat je je ziel aan de duivel hebt verkocht en De Mol je een grote zak met geld bood?

“Geld vind ik totaal niet boeiend. Dat krijg je ook niet als je een zijprogramma als dit presenteert. Bovendien: de duivel ben ik zelf. Maar weet je eigenlijk wel hoeveel mensen er in Nederland laaggeletterd zijn? 2,6 miljoen heb ik gehoord. En dat probleem wordt steeds groter. Als je niet kunt lezen en schrijven, ben je altijd de lul. Vooral als je met de overheid moet communiceren. Als je gemiddeld of hoogopgeleid bent, lukt je dat al bijna niet, laat staan als je laaggeletterd bent. Dan ben je gewoon kansloos in deze samenleving. Als je in de supermarkt niet kunt lezen wat er in de aanbieding is, kies je altijd voor de duurdere of minder goede optie.”

‘Leuk en gezellig een beetje kloten met taal. Ik heb daar zelfs een woord voor bedacht: klonterbonken!’

Dat je aambeien leest in plaats van aardbeien?

“Bijvoorbeeld. Dat eet toch een stuk minder lekker. Taal is kennis en kennis is macht. Dat lijkt heel wat, maar zeg het eens andersom. Geen taal is geen kennis is altijd niet weten hoe het precies zit. Nét de verkeerde trein, nét het verkeerde perron, het is altijd kloterig.”

Hoe lost 10 voor Taal dat op?

“Je kunt thuis met het hele gezin meespelen: woorden maken, fouten zoeken, een fotorebus oplossen waarbij twee foto’s samen een woord vormen, dat soort dingen. Daar komen soms de gekste woorden uit, maar veel belangrijker: je bent onbewust alleen met taal bezig. Het is toch fantastisch als een derde of vierde generatie Nederlander met een Marokkaanse achtergrond al die kaaskoppen eruit speelt? Daar moet ik enorm om lachen. Het is een beetje dat Koot en Bie-effect, met die sketch van die groenteboer en die Turkse klant. Die spreekt vloeiend Nederlands, maar wordt door die autochtone groenteboer in gebrek kig Nederlands te woord gestaan, omdat hij denkt dat zijn klant hem anders niet begrijpt. Taal is van iedereen, dus je moet er samen mee aan de slag.”

Niks zo veranderlijk als de taal.

“Leuk ook om dat vast te leggen zodat het een tijdsbeeld wordt: het ene woord is typisch 1910, het andere 1930. Uw neus staat op uw bakhuis als een schoorsteen op een kakhuis: Willem Godschalck van Focquenbroch, 1634. Zit er ook in.”

Jouw inzet voor laaggeletterdheid verraadt een groot sociaal hart. Hoe groot is het?

“Ik loop daar eerlijk gezegd niet mee te koop. Youp van ’t Hek zat ooit bij Zomergasten waarin werd gezegd dat één procent van zijn inkomen naar een stichting ging.

Daar wilde hij het niet over hebben, maar vervolgens werd er wel twintig minuten naar gevraagd. Dat hoeft voor mij niet. Ik doe het niet voor de bühne, maar uit positief egoïsme. Ik word er zelf namelijk een leuker mens van, vind ikzelf. Als je je inzet voor iets goeds, kom je heel interessante mensen tegen. Het geeft je leven enorm veel zin, je hoeft niet alleen maar grapjes te maken in comedy’s of in Dit was het nieuws. Dat slijt als je dat niet voedt vanaf de onderkant of als je nooit iets meemaakt. Het is hartstikke mooi om samen met anderen ergens de schouders onder te zetten, of dat nu op gemeentelijk, provinciaal, landelijk of Europees niveau is, en om met elkaar te zeggen: dit gaan we verbeteren. Daar hoort 10 voor Taal ook bij.”

Kleine moeite...

(met bekakt stemmetje) “...groot plezier! Ik heb ook een bijenhotel in mijn tuin gehangen, omdat de bijenstichting dat fijn vindt. Vervolgens kreeg mijn wederhelft, die toevallig ook Harm heet, toen ik niet thuis was een golf van landelijke pers over zich heen toen dat ding nog niet eens gearriveerd was.”

Duurt ook effe, een hotel bouwen.

“Er lag verdomme sneeuw, dan ga je zo’n ding toch niet ophangen? Maar het is wel heel nodig, by the way. Tien jaar geleden zat ik nog met een Wageningse gifprofessor in het Amsterdamse Tuschinskitheater bij de film Silent Snow die over DDT gaat (insecticide dichloordifenyltrichloorethaan, red.). Dat hij daarna de gifatlas van Nederland opensloeg en zei: DDT-wise zijn wij clean – kaart helemaal wit – maar nanogif van het Bayer-concern: bam! Daarin zijn wij het zwartste land op aarde! Hang je verroeste uitlaat maar in een sloot in het Westland en hij is weer schoon. Bijen sterven niet alleen door klimaatverandering, maar ook gewoon door gif.”

‘We staan in de top 5 van landen die in de komende decennia de meeste last krijgen van al die klimaatellende. Maar daar kijken we voor weg’

Gaan we kapot met z’n allen?

“Nee, maar is dat echt een levenshouding? Het gaat vele malen slechter met de wereld dan dat de gemiddelde persoon in de straat weet. Dat hij dat niet weet is aan de ene kant goed – anders slaat de paniek toe en kun je niet meer leven – maar aan de andere kant ook vervelend, want dingen die écht moeten veranderen worden alsmaar uitgesteld met dat gepolder van ons. Daar hebben we helemaal geen tijd meer voor.”

Je tweette laatst dat jij dan maar minister van Klimaat moet worden.

“Er kwam vanuit de wetenschap een appel om in het nieuwe kabinet een klimaatminister aan te stellen. Toen dacht ik: mwah, dat moet ik dan maar zijn. Word ik natuurlijk niet.”

Waarom niet?

“Waarom wel? Ik heb nul bestuurlijke ervaring. Zou best een grote pre kunnen zijn.”

Wie heeft dat wel in de nieuwe Tweede Kamer?

“Er zijn wel heel veel nieuwe Kamerleden, hè... Nee, ik kan in de positie waarin ik nu zit veel meer doen dan wanneer ik in dat Haagse moeras ga rondbanjeren. Twee weken geleden was ik bij een waterstofconferentie waarbij ik namens tachtig Nederlandse bedrijven een bidbook met duurzaamheidsplannen aanbood aan Diederik Samsom, toch de rechterhand van klimaat-eurocommissaris Frans Timmermans. Had ook iemand anders kunnen aanbieden, maar ik ben toch blij dat ik daar sta. Daar gebeurt iets, alle neuzen dezelfde kant op, ook de Shells van deze wereld. Los van alles wat er fout gaat: dit is wél goed.”

Benieuwd naar de rest van het artikel? Lees het in de nieuwste Panorama of bekijk het op Blendle.