Eerste hulp bij politieverhoor - zwijgen is goud

Lang, lang geleden was er een quizshow op tv waarin twee teams met elkaar streden op het gebied van rechtskennis. Dat was een heel ongelijke strijd, want het ene team bestond uit professionals (advocaten, rechters, officieren van justitie en dergelijke) en het andere team bestond uit leken, gewone burgers. Toen die laatsten – natuurlijk – verloren, moesten ze een etmaal in een politiecel. Er was welgeteld één persoon uit die groep die dat uiteindelijk heeft volbracht. Alle andere kandidaten gaven lang voor die tijd aan dat ze het niet aankonden: 24 uur in een politiecel, met een matras(je) en een kussen(tje), een deken, een papieren laken en kussensloop. Een wc die alleen doorspoelt als een politieagent reageert op jouw verzoek daartoe via de intercom. Niets te lezen, geen muziek, niemand om mee te praten. Je hebt geen horloge, geen riem en geen veters in je schoenen, niets waarmee je jezelf kan vermaken of kwetsen. Alleen jij en je gedachten.

Een groot voordeel dat deze kandidaten hadden ten opzichte van een echte verdachte was dat zij zeker wisten dat ze er weer uit mochten na 24 uur. Als je van tevoren weet hoelang zoiets gaat duren, is het veel makkelijker te dragen dan wanneer die tijd onbekend is. En toch was het voor vrijwel alle kandidaten een brug te ver. De psychologische druk van de intimiderende stalen deuren, de stilte en de grimmige sfeer was te groot, voor zowel mannen als vrouwen. Ze wilden eruit. Alleen maar: eruit!

Druk van justitie

Zoals hopelijk duidelijk wordt uit het bovenstaande is enkel al het voorarrest een vorm van druk die justitie uitoefent op een verdachte. En even voor de duidelijkheid: een verdachte is iemand die weliswaar verdacht wordt van het plegen van een of meer misdrijven, maar daar voor de wet nog altijd niet schul dig aan is. NIET SCHULDIG. In de wet wordt beschreven dat het beroven van iemands vrijheid door de Staat alleen mag als er een sterke aanwijzing bestaat dat die persoon een misdrijf heeft gepleegd waarop een straf staat van ten minste vier jaar. Dat is echter niet de enige voorwaarde. Er moet vluchtgevaar bestaan, er moet een maatschappelijke noodzaak bestaan vanwege de ernst van het feit, er moet vrees voor herhaling bestaan en als laatste reden is er de zogenoemde onderzoeksgrond. Wanneer wordt vermoed dat de verdachte het onderzoek zal saboteren als hij vrij zou zijn, dan is ook dat een grond voor voorlopige hechtenis. In de praktijk wordt iedereen die verdacht wordt van een ernstig delict vastgehouden, en iedere officier van justitie zal altijd al deze gronden opnoemen als redenen voor voorlopige hechtenis, en de rechter (of rechter-commissaris) zal ze vrijwel altijd als zodanig accepteren. Het is een wassen neus, zulke rechtszittingen heten niet voor niets pro forma. Voor de vorm. Het is een toneelstukje, maar het moet van de wet.

Je bent wettelijk gezien gewoon nog steeds onschuldig. Maar je zit wel vast. Die onschuld betekent dan dus niet zoveel meer.

Gedrag tijdens verhoor

Hoe je je tijdens je verhoor opstelt en gedraagt maakt niet uit. Dat staat los van of je schuldig of onschuldig bent aan hetgeen je door justitie verweten wordt. De reden dat je vastzit is dat justitie jou ergens van verdenkt, en voor haar ben jij gewoon schuldig.

Niets – maar dan ook niets – van wat je ze vertelt, gaat jou helpen vrij te komen. Dit is belangrijk om te beseffen, dus ik zeg het nog maar een keer: niets van wat je de politie vertelt tijdens een verhoor gaat je helpen eerder vrij te komen. Oké, het is denkbaar dat je niet alleen onschuldig bent, maar bovendien zo’n ontzettend sterk alibi hebt dat ze niet anders kunnen dan toegeven dat ze ernaast zaten. Maar dat gebeurt in de praktijk bijna niet omdat ze je dan van tevoren al zouden hebben uitgesloten als verdachte.

Niet alleen help je jezelf niet door de politie wat dan ook te vertellen, het werkt zelfs altijd tegen je. Hoewel formeel justitie aan waarheidsvinding hoort te doen, komt het er in de praktijk op neer dat ze denken ‘hun man’ te hebben, en nu hoeven ze alleen nog maar de zaak rond te krijgen. Waar ze vooral naar streven is een bekentenis, want dat is de sterkste vorm van bewijs, en leidt eigenlijk altijd tot een veroordeling.

Nu hoor ik u vragen: maar als ik het niet gedaan heb, waarom zou ik dan bekennen? Goeie vraag. Ik zou het zelf ook niet doen. Maar het gebeurt, en veel vaker dan de meeste mensen weten. Ook in Nederland, en soms komt dat zelfs in de media. De Puttense moordzaak is wellicht de bekendste, maar zeker niet de enige zaak waarin mensen schuldig zijn bevonden aan een delict dat ze niet hadden gepleegd. En dat gebeurde op basis van hun eigen bekentenis en ondanks sterk ontlastend bewijs. De ‘daders’ hebben het volledige vonnis uitgezeten en kregen uiteindelijk een voor Nederlandse begrippen forse schadevergoeding, maar die negen ton maakt bijna zeven jaar gevangenis niet ongedaan. Families en reputaties werden verwoest door fanatisme en tunnelvisie bij het Openbaar Ministerie en de politie, die ertoe leidden dat er langdurig buitensporige druk werd uitgeoefend op de verdachten. Druk van een type en niveau dat veel mensen ertoe brengt alles te zeggen wat er van ze verlangd wordt, om maar van die druk af te komen.

Benieuw naar de rest van het artikel? Lees het in de nieuwste Panorama of bekijk het op Blendle.