Iedere dag het nieuws dat echte mannen interesseert

Achter de tralies in de grootste gevangenis van Nederland

Aanstaande maandag is de documentaire Bewaarders op televisie. Het is een exclusief kijkje achter de schermen van het gloednieuwe JCZ (Justitieel Complex Zaanstad) dat plaats biedt aan meer dan duizend ‘justitiabelen’.

https://cdn.pijper.io/core/panorama-fallback2.png

Panorama bezocht Willo, één van de hoofdrolspelers, en filmmaker Marc Schmidt achter de hoge muren van de grootste gevangenis van Nederland.  

Al vrij in het begin van het interview met bewaarder Willo en regisseur Marc Schmidt moet er een groot, wijdverbreid, misverstand uit de weg worden geruimd. Een bewaarder is géén bewaker. De mannen en vrouwen die in de documentaire Bewaarders worden gevolgd, zijn PIW’ers en dat staat voor: Penitentiair Inrichtings Werker. Dat is iets totaal anders dan een gevangenenbewáker, die ouderwetse cipier met de sleutelbos. “Kijk,” zegt Willo, “je hebt mensen in de beveiliging – de bewakers dus – en die zorgen dat er niemand ontsnapt, beheren de statische posten, camera’s erbij, en loggen gedetineerden in en uit die zelfstandig door het pand mogen lopen. Daarnaast heb je de PIW’ers, waartoe ik behoor, en die werken op de leefafdelingen van gevangenissen en begeleiden de jongens in alles waarin ze begeleiding nodig hebben.” Willo noemt zowel in de film als in dit verhaal vanwege veiligheids- en privacyredenen zijn achternaam niet. 

Filmmaker Marc Schmidt, Panorama-fotograaf Paul Tolenaar en ik kwamen vanmorgen aan bij dit indrukwekkende, in donkere bakstenen opgetrokken gebouwencomplex in Westzaan dat je van grote afstand ziet opdoemen in de omringende weilanden. In eerste instantie heeft het gloednieuwe JCZ (Justitieel Complex Zaanstad) meer weg van een gigantisch overdekt winkelcentrum dan van grootste en modernste gevangenis die ons land sinds het begin van 2017 rijk is. Maar bij de deur aangekomen wordt wel duidelijk dat hierbinnen niet gewinkeld wordt.

Filmmaker Marc Schmidt is in een vloek en een zucht binnen; hij is nog steeds in het bezit van het pasje dat hij begin 2017 kreeg toen hij begon met filmen. Maar fotograaf Tolenaar en ik zijn ietsjes langer bezig voordat wij en onze spullen zijn ‘ingecheckt’. “Jezus, wat een lijst,” roept de dame achter het dubbele glas die onze ID’s checkt. Voor mij valt het mee: ik heb slechts een kleine Olympus Digital Voice Recorder en een notitieblokje bij me, maar onze Paul heeft bij zich: een Sony-camera, drie lenzen, een flitser, batterijen en twee statieven in twee tassen. Gelukkig staat alles keurig op de lijst die we vooraf hebben moeten doorgeven, dus na een minuut of tien zijn we met het hele spul door de sluizen en detectiepoorten heen waar justitiewoordvoerder Jelika Thomas ons staat op te wachten. Tijdens de wandeling naar de personeelsvleugel treffen we Marc Schmidt aan die geanimeerd met een groep bewaarders in werkkostuum staat te praten. Iedereen is blij de filmmaker, die tijdens de opnameperiode van zijn film toch een beetje onderdeel van het team is geworden, weer te zien.

Binnen de muren

Eén van de mannen die voorkomt in zijn documentaire is PIW’er Willo, werkzaam op de EZV (Extra Zorg Voorziening), waar ‘kwetsbare’ gedetineerden verblijven. Willo is een grote, fit uitziende dertiger. Hij maakt een rustige, serieuze indruk en geeft vrijwel nooit overhaast antwoord op een vraag. Hij luistert aandachtig en kiest zijn woorden zorgvuldig. Hij heeft Bewaarders één dag eerder gezien en is te spreken over het eindresultaat. Hij vindt dat de film een realistisch en representatief beeld geeft van het werken met gedetineerden of, zoals ze in dit complex liever worden genoemd: justitiabelen. Het doet de filmmaker zichtbaar deugd dat zijn film in goede aarde valt: niet alleen bij de mensen die erin voorkomen, maar ook bij justitie. “Het is altijd spannend als je je film laat zien,” zegt hij, “maar ze hadden inhoudelijk weinig erop aan te merken. Hier en daar misten ze wat uitleg: de film is vooral een sfeerdocument en legt niet heel veel uit.”

Dit is een voorstukje uit ons blad. Wil je het hele artikel over het JCZ lezen? Bestel de nieuwe Panorama dan hier, of lees het op Blendle.