MISDAADCOLUMN: Iedereen dezelfde straf, ongeacht inkomen

Bekeuringen, nooit leuk. Daar kan een man uit Arnhem over meepraten. Trouw schetste onlangs hoe één prent kan uitgroeien tot een financieel drama. Het begon met kleine overtredingen: vier kilometer te hard, vijf kilometer te hard, een keer zonder gordel. Samen goed voor iets meer dan 1000 euro. Een bedrag dat de Arnhemmer niet kon betalen, want hij zit in de schuldhulpverlening. En dan neemt het incassosysteem het over, met een efficiëntie waar geen mens tegenop kan. Een boete van 150 euro groeit zo naar 450 en verder.

Jurist Nicolaas Huppes van stichting Res Publica noemt het een ‘schuldindustrie’. En gelijk heeft-ie. De overheid doet wat geen enkel incassobureau durft: mensen die al klemzitten, nog dieper de put in duwen. Een rechter in Utrecht vroeg zich onlangs af of dat niet in strijd is met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Want deze verhogingen raken vooral mensen die het niet kunnen betalen. Wie goed in de slappe was zit, betaalt met een klik op de app en rijdt door. Wie van een uitkering leeft, ziet dezelfde boete veranderen in een openstaand dossier, een aanmaning en uiteindelijk loonbeslag.

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

Ondertussen stijgen de boetebedragen gestaag door. Rijden zonder gordel kost 150 euro. Even je telefoon vasthouden: 430 euro. Je kunt beter een pak vla stelen in de supermarkt, dat levert vaak een waarschuwing op. In Nederland is bellen achter het stuur inmiddels duurder dan diefstal. De overheid vindt dat ‘heel logisch’. Boetes moeten afschrikken, zeggen ze. In de praktijk schrikken ze vooral de verkeerde mensen af. Het heet ‘gelijkheidsbeginsel’: iedereen dezelfde straf, ongeacht inkomen. Het klinkt rechtvaardig, maar het pakt desastreus uit voor mensen die toch al amper kunnen rondkomen.

Handhaven? Nou, ik noem het liever uitmelken. Boetes als verdienmodel, uitgevoerd door een flitspaal die nooit pauze neemt

Wat het extra wrang maakt: het systeem is bewust zo ingericht. De verhogingen zijn geen fout, maar beleid. Automatische verhogingen, automatische aanmaningen, automatische loonbeslagen; de mens is eruit geprogrammeerd. Het CJIB hoeft niemand meer te bellen, laat staan in de ogen te kijken. Een druk op de knop, en de volgende verhoging rolt eruit. Een rechtsstaat die zichzelf digitaliseert tot geldmachine. In 2024 werden ruim 7,9 miljoen verkeersboetes uitgeschreven, meer dan een half miljoen minder dan in 2023, maar nog steeds een indrukwekkend aantal. De gemiddelde boete bij een snelheidsovertreding bedroeg zo’n 77 euro. Dat alles samen levert de staat jaarlijks honderden miljoenen op.

Centraal Justitieel Incassobureau; het klinkt keurig en zakelijk. Maar achter die naam schuilt een fabriek die jaarlijks miljoenen aanmaningen uitspuugt. Alles geautomatiseerd, geen mens die er nog naar kijkt. Wie een dag te laat betaalt, krijgt geen herinneringstelefoontje of geduldige uitleg, maar direct een verhoging. Het systeem kent geen genade en al helemaal geen context. Intussen worden er elk kwartaal miljoenen boetes uitgedeeld. De ijverigste pinautomaat van Nederland staat langs de A16 bij Rotterdam. Daar flitst de camera met een overgave waar menig ambtenaar een puntje aan kan zuigen.

De opbrengsten zijn al lang onderdeel van de rijksbegroting. Er wordt niet eens meer gedaan alsof het om verkeersveiligheid gaat. Het is gewoon begrotingsvulling met een moreel sausje. De overheid zegt dat ze ‘gedrag wil veranderen’, maar hoopt stiekem dat we gewoon blijven zondigen. Een brave burger levert immers niets op. 127.000 huishoudens in Nederland hebben inmiddels problematische schulden, schrijft Trouw. Daar zitten mensen tussen die niet failliet gingen aan een iets te dure auto of een webshopverslaving, maar aan een paar kleine verkeersboetes die zich vermenigvuldigden tot een onoverkomelijke schuld.

De overheid noemt het ‘handhaven’. Nou, ik noem het liever uitmelken. Boetes als verdienmodel, uitgevoerd door een flitspaal die nooit pauze neemt. En die bij elke foto een ka-ching! laat horen.