De man die spoorloos verscheen: was dode badgast ‘Peter Bergmann’ een Russische spion?

In zijn werk noemt de Ierse dichter W.B. Yeats de streek rondom Sligo ‘het land van hartsverlangen’. Rosses Point, gelegen tussen de Atlantische Oceaan en de imposante tafelberg Ben Bulben, belichaamt deze romantiek. Op 16 juni 2009 hangt er een mist over de baai, het duingras ritselt in de zeebries.

Rond half zeven ’s ochtends heeft triatleet Brian Kinsella in zijn wetsuit het kille oceaanwater getrotseerd. Vanaf de waterlijn moedigt zijn vader, tevens zijn coach, hem aan. Terwijl Arthur Kinella langs het kiezelstrand loopt, ziet hij uit zijn ooghoek iets wat op een paspop lijkt. Maar bij elke stap groeit het gruwelijke besef dat wat hij ziet een menselijk lichaam is…

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

De magere, grijzende man ligt met zijn gezicht in het zand, één arm uitgestrekt alsof hij borstcrawl doet. Hij is blootsvoets en draagt een paars gestreepte Speedo, met daarover een onderbroek en een ingestopt T-shirt. Arthur Kinsella vermoedt dat het om een drenkeling gaat, aangespoeld bij laagtij. Zijn enkels voelen ‘zo koud als marmer’. Arthur roept zijn zoon uit het water. Omdat ze duidelijk niets meer voor de man kunnen betekenen, sluiten ze hun ogen voor het ‘Onze Vader’. Daarna bellen ze direct de Gardaí, de Ierse politie. 

Netjes opgevouwen

Om 6:45 krijgt sergeant Terry McMahon van het politiebureau in Sligo, de dichtstbijzijnde stad, het telefoontje. Met een zeildoek in de wagen rijdt hij naar Rosses Point. In een podcast van The Irish Times herinnert hij zich jaren later dat het lichaam ‘merkwaardig overdressed’ is. “Waarom trek je niet eerst je onderbroek en T-shirt uit wanneer je gaat zwemmen?”

De vragen nemen alleen maar toe wanneer de politie even verderop de kleding van de drenkeling, netjes opgevouwen op een rots, aantreft. Er zit voor 149 euro aan contanten in zijn broekzak, maar geen portemonnee, ID of andere spullen die hem kunnen identificeren. De labels zijn, ook aan de buitenkant, van zijn chinobroek, trui en leren jas verwijderd. Alsof hij bewust elk spoor van zijn identiteit heeft gewist. Terwijl McMahon met een leidinggevende belt, nadert een vrouw met een hondje.

“Een familielid of echtgenote,” denkt hij hoopvol - maar het blijkt slechts een toevallige voorbijganger. Die dag meldt niemand zich voor de drenkeling. De dagen, weken en jaren daarna ook niet. Er zijn geen vermiste personen in Ierland, of daarbuiten, die aan het signalement voldoen. Maar dan krijgt de politie wel een naam door… 

Dik Duits accent

Bewakingsbeelden bevestigen dat de drenkeling een paar dagen eerder is ingecheckt in het Sligo City Hotel. De man van middelbare leeftijd schrijft zich op 12 juni 2009 in als ‘Peter Bergmann’. Volgens de medewerkers spreekt hij goed Engels, weliswaar met een dik Duits accent. Het Oostenrijkse adres dat hij opgeeft, ‘Ainstettersn. 15, 4472 Wien’ blijkt volledig verzonnen. Wenen heeft weliswaar viercijferige postcodes, maar die beginnen allemaal met een 1. De man die zich Peter Bergmann noemt, heeft geen reservering.

Hij rekent de drie overnachtingen, 65 euro per nacht, contant af. In strijd met de richtlijnen vragen de hotelmedewerkers nooit om een identiteitsbewijs. De Gardaí zet aanvankelijk tien agenten op de zaak, zonder resultaat. Via Interpol vaardigt de Ierse politie een zogeheten black notice uit, een internationaal opsporingsbericht voor ongeïdentificeerde personen. Maar nergens ter wereld is een Peter Bergmann, of iemand die op hem lijkt, vermist. Het enige wat de politie kan doen, is zijn stappen nagaan… 

Op 12 juni 2009 om 14:30 duikt Peter Bergmann voor het eerst op in beveiligingsbeelden, bij het busstation in het Noord-Ierse Derry*, het Verenigd Koninkrijk dus. Hij draagt de kleding die later bij zijn lichaam is gevonden. Hij heeft een zwarte sporttas in zijn handen, over zijn schouders hangt een laptoptas. Beide tassen en een eventuele laptop zijn nooit teruggevonden. Het is duidelijk dat Peter Bergmann de weg niet kent. Hij vraagt de chauffeur van de bus naar Galway of hij ook in Sligo stopt. Dat is niet zo.

De chauffeur wijst hem naar de juiste bus die om 16:00 vertrekt. Peter Bergmann wacht geduldig bij de halte. Na een rit van tweeënhalf uur arriveert hij dan eindelijk in Sligo. Alhoewel hij heel bewust naar het afgelegen kustplaatsje afreist, kent hij ook hier de weg niet. Er zijn verschillende hotels op loopafstand van de bushalte, maar hij vraagt een taxichauffeur om hem af te zetten bij een goedkope accommodatie. Omdat de eerste Bed & Breakfast geen plek heeft, belandt Peter Bergmann om 18:52 in het Sligo City Hotel. Nadat hij contant heeft afgerekend, krijgt hij kamer 705 toegewezen.  

Paars tasje

Dankzij de bewakingscamera’s van het hotel krijgen we een gedetailleerd – zij het mysterieus – beeld van Peter Bergmanns laatste dagen. Hij mijdt contact met andere gasten en beperkt zich tot beleefdheden met het personeel. Op de beelden rookt hij geregeld een sigaretje en hij kijkt soms nerveus op zijn horloge, alsof hij een belangrijke afspraak heeft. Dat weekend verlaat Peter Bergmann welgeteld dertien keer het hotel. Opmerkelijk is dat hij steeds een paars plastic tasje bij zich heeft - en dat hij elke keer met lege handen terugkeert.

De labels van zijn gevonden chinobroek, trui en leren jas zijn verwijderd. Alsof ‘Peter’ bewust elk spoor van zijn identiteit heeft gewist

Camera’s in Sligo registreren hoe hij kilometers alleen door het stadje doolt. Hij hanteert nooit een mobieltje. Op geen moment is te zien dat hij de inhoud van het paarse tasje dumpt. Tegen de tijd dat de Gardaí de zaak onderzoekt, zijn de prullenbakken geleegd. Een zoektocht op vuilstortplaatsen en tweedehandszaken levert ook niks op. Geen enkele winkel in de regio verkoopt het paarse tasje. Waarschijnlijk heeft hij het zelf meegenomen. 

Op zaterdag 13 juni 2009 klopt de schoonmaakster aan bij kamer 705, maar krijgt geen reactie. Na herhaaldelijk aankloppen opent hotelmanager Anne Conlon de deur uiteindelijk met de lopersleutel. Tot haar schrik ziet ze Peter Bergmann gewoon in zijn kamer staan. “Hij was verstard. Het leek alsof ik hem overviel,” zegt Conlon in de documentaire The Last Days of Peter Bergmann (2013). “Hij leek vooral opgelucht dat het iemand van het hotel was.”

Acht postzegels

De politie vermoedt dat Peter Bergmann een achtergrond in het leger of inlichtingendiensten kan hebben. “Alles wat hij deed leek weloverwogen en gepland,” aldus detective superintendent John Reilly in de podcast van The Irish Times. “Hij ging zeer methodisch te werk."

Die ochtend verlaat Bergmann alleen het hotel om bij het postkantoor acht postzegels en luchtpost-stickers te kopen. Wat hij ermee doet, blijft een raadsel. Door een blunder van een politiemedewerker zijn de camerabeelden in het postkantoor gewist, en bij de brievenbussen hangen geen camera’s. Heeft hij per luchtpost afscheid genomen van geliefden? Of heeft hij nog even wat zaken rechtgezet? 

Zondag, 14 juni 2009. Rond 11 uur ’s ochtends staat Peter Bergmann voor de ingang van het Sligo City Hotel. Hij bestudeert aandachtig een landkaart. Taxichauffeur Gerald Higgins biedt hem een ritje aan in zijn minibus. De passagier stelt zich voor als Peter Bergmann uit Oostenrijk en vraagt of hij een goed strand weet om te zwemmen. Higgins stelt Rosses Point voor. Het is een kwartiertje rijden. Peter Bergmann kijkt tevreden om zich heen, maar hij stapt niet uit.

Hij vraagt de chauffeur vriendelijk om hem weer af te zetten bij de bushalte in Sligo. “Hij was dankbaar en gaf me een splinternieuw briefje van 20 euro. Toen liep hij het station in,” herinnert Higgins zich in de podcast over de zaak. Waarschijnlijk kijkt Peter Bergmann daar naar de dienstregeling voordat hij terugkeert naar het hotel voor zijn laatste overnachting... 

Een gestreste indruk

Maandag 15 juni 2009. Peter Bergmann maakt gebruik van de late check-out en zegt dat hij ‘nog wat boodschappen moet doen.’ Rond 13:00 levert hij de sleutels in. Hij verlaat het hotel met zijn sporttas, laptoptas en het bekende paarse tasje. Het busstation ligt op vijftien minuten lopen, maar Bergmann doet er bijna een half uur over. Om 13:32 arriveert hij - zonder sporttas. Die heeft hij buiten beeld weggegooid. De tas is nooit teruggevonden.

Bij het station staat Peter Bergmann vijf minuten roerloos stil voordat hij naar binnen gaat. Hij bestelt een cappuccino en een ham-sandwich. Aan een tafeltje schrijft hij iets op een stuk papier. Na een korte aarzeling scheurt hij het in stukken. Wil hij een afscheidsbrief achterlaten? Of is dit zijn laatste te-doen-lijstje?

De enige met wie hij praat, is controleur Vincent Dunbar. Bergmann vraagt in een ‘Duits of Nederlands’ accent waar de bus naar Rosses Point vertrekt. “Hij zag er niet uit als een badgast, eerder als iemand die op weg was naar een vergadering,” aldus de getuige in de podcast van The Irish Times. Bergmann maakt ‘een gestreste indruk’ en bedankt Dunbar niet voor de informatie. “Hij draaide zich gewoon om zonder iets te zeggen.” Even later boekt Peter Bergmann zijn enkeltje richting Rosses Point. 

‘De Gouden Man’

Rond 15:00 arriveert Peter Bergmann bij Rosses Point. Met temperaturen boven de twintig graden is het een, voor Ierse begrippen, zomerse middag. De zakelijk geklede Peter Bergmann is een opvallende verschijning. Zestien getuigen zien hoe hij tot ’s avonds laat langs het strand banjert of bedachtzaam op een bankje zit. Paula Lahiff ziet hem met opgestroopte broekspijpen door het water lopen, handen op de rug. De mysterieuze man maakt zo’n indruk dat ze het moment vastlegt voor de cursus ‘creatief schrijven’ die ze volgt. In het verhaaltje The Golden Man beschrijft ze beeldend hoe de man in de stralen van de zakkende zon ‘in goud veranderde.’ Pas wanneer een medecursist haar vertelt over de drenkeling bij Rosses Point, dringt tot Lahiff door dat dit de ‘gouden man’ is geweest.

Bij de laatste waarneming rond 23:50 loopt Bergmann nog steeds volledig gekleed door de branding. Het is bijna hoogtij. Wacht hij dat moment af om te gaan ‘zwemmen’? Opvallend is dat de laatste getuige hem ziet met het beruchte paarse tasje en de laptoptas, al zijn deze nooit teruggevonden. Peter Bergmanns kenmerkende bril ook niet…

Kettingroker

Bij de lijkschouwing neemt de zaak een onverwachte wending: de ‘drenkeling’ is namelijk helemaal niet verdronken. Er zit geen water in de longen. Peter Bergmann is bezweken aan een hartstilstand. Is de nachtelijke duik hem fataal geworden? 

Peter Bergmanns gezondheid laat in ieder geval veel te wensen over. Hij is onlangs sterk vermagerd, heeft maar één nier en zijn hart vertoont sporen van eerdere infarcten. De longen zijn zwaar aangetast door jarenlang kettingroken. Een biopsie bevestigt de ergste vermoedens: vergevorderde prostaatkanker. Het is uitgezaaid naar longen en beenmerg. “Hij moet enorme pijn hebben gehad,” zegt patholoog Clive Kilgallen die in 2009 de autopsie op de ‘unknown male’ heeft uitgevoerd. Toch zijn er geen tekenen van een medische behandeling. Hij heeft zelfs geen pijnstillers in zijn bloed. 

Wanneer journaliste Rosita Boland in haar podcast vraagt hoe lang hij nog geleefd zou hebben, antwoordt Kilgallen resoluut: “Heel kort, misschien een paar weken.”

Zijn gegevens wel gedeeld?

Het verhaal van Peter Bergmann is een omgekeerde vermissingszaak. Hij is gevonden zonder dat iemand hem zoekt. Zijn einde is gedetailleerd vastgelegd, maar zijn leven is één groot raadsel. Peter Bergmann is niet spoorloos verdwenen. Hij is ‘spoorloos verschenen’. Als we exotische theorieën over tijdreizigers en buitenaardse wezens buiten beschouwing laten, zijn er twee waarschijnlijke manieren hoe hij op 12 juni 2009 in Derry is beland: met het vliegtuig of de veerboot. De Ierse politie spit tevergeefs passagierslijsten en beelden van gezichtsherkennende camera’s door. Omdat voetpassagiers op veerboten geen paspoort hoeven te tonen, bestaat het vermoeden dat hij zo in Noord-Ierland is gekomen. 

Rond 23:50 loopt Bergmann nog steeds volledig gekleed door de branding. Het is bijna hoogtij. Wacht hij dat moment af om te gaan ‘zwemmen’?

De Gardaí zegt DNA, vingerafdrukken, gebitsgegevens en andere informatie te hebben gedeeld met andere Europese politiediensten. Maar wanneer de Franse krant Le Monde in 2015 over de zaak schrijft, blijkt dat de Oostenrijkse polizei nooit is benaderd over Peter Bergmann. 

Of er gegevens zijn gedeeld met de Nederlandse politie, wil de Gardaí niet zeggen in het belang van een ongoing investigation. Ook blijft onduidelijk of ooit is gezocht in registers van kankerpatiënten of in internationale DNA-databases.

Broodkruimels

De speurtocht naar Peter Bergmanns identiteit is zoeken naar een speld in een hooiberg. Of liever: een speld in een berg vol spelden. Dat maakt het een verleidelijke uitdaging voor internetspeurders. Wereldwijd hebben duizenden zich jarenlang vastgebeten in de zaak, die veel overeenkomsten vertoont met die van de beruchte ‘Somerton Man’ die in 1948, zonder kledinglabels, op een Australisch strand is gevonden en ruim zeventig jaar later waarschijnlijk is geïdentificeerd als een Sovjet-spion.

Ook in de Peter Bergmann-zaak is alles een mogelijke aanwijzing, van zijn gouden tand tot het valse adres en zijn zwierige handschrift. 

In zijn broekzakken vindt de politie ook de nodige ‘broodkruimels’ waaronder zakdoekjes van de Duitse supermarktketen dm. Ook de Hansaplast-pleisters en aspirine van Bayer wijzen richting Oosterburen. Al zijn die producten ook in ons land beschikbaar. Opmerkelijk is het zeepje dat Peter Bergmann op zak heeft met het opschrift ‘Mild Soap, Hotel Care’. Het is niet in Ierland verkrijgbaar, maar wel populair in Spanje. 

Dan zijn er de euro’s. De Ierse politie wil, wegens het lopende onderzoek, niet zeggen of is nagegaan uit welk land de serienummers van de biljetten komen. Maar op foto’s van het gevonden geld is te zien dat de markeringen op de munten Iers zijn. Alhoewel Noord-Ierland met Britse Ponden werkt, is het mogelijk om op bepaalde locaties in Derry euro’s te pinnen. Ook de busrit naar Sligo kan men in euro’s betalen. Het is dus mogelijk dat Peter Bergmann zonder euro’s naar Noord-Ierland is gekomen. 

Voetbed

Ook Peter Bergmanns kleding is nauwkeurig bestudeerd. Zijn Italiaanse leren riem, quartz-horloge en Tommy Hilfiger-trui suggereren een zekere welstand. Hoewel hij de labels heeft verwijderd, blijkt dat de chinobroek en zwart leren jas bij C&A zijn gekocht. Dat hoeft niets te zeggen. Het van oorsprong Nederlandse kledingmerk is ook populair in Oostenrijk en omringende landen. 

Peter Bergmanns schoenen, maat 44, zijn van het Duitse merk Finn Comfort. Navraag bij de importeur leert dat het gaat om het model Vaasa dat in 2009 ook wijd verkrijgbaar is geweest in de Benelux. “Deze klassieke veterschoen staat bekend om zijn comfort en orthopedische ondersteuning,” weet importeur Jan Schutrups. Hij acht het waarschijnlijk dat de schoenen zijn voorgeschreven door een orthopeed of vergelijkbare specialist. Er is Schutrups nog iets opgevallen op de foto’s van Peter Bergmanns schoeisel: “Als je goed in de schoenen kijkt, zie je dat er geen origineel Finn Comfort-voetbed in zit. Deze zijn op maat gemaakt.” Loopt er ergens een orthopeed rond die Peter Bergmann herkent? Zoals gezegd, alles is een aanwijzing…

Nazi-nazaat?

Ondanks alle opsporingsberichten, artikelen, documentaires, podcasts, niet minder dan twee toneelstukken en een wereldwijd leger van onvermoeibare internetspeurders is Peter Bergmann nog altijd een grote onbekende. 

Peter Bergmann is de naam van een natuurkundige (1915-2002) die met Albert Einstein de relativiteitstheorie heeft onderzocht. Is de mysterieuze man geïnteresseerd in zwarte gaten? Of is hij een bergliefhebber? Waarschijnlijker is dat hij gewoon willekeurig een zo Duits mogelijke naam heeft gekozen. Op internetfora is er geen gebrek aan mogelijke kandidaten voor wie Peter Bergmann werkelijk is. 

Neem de 74-jarige Otto Stadler uit Zwitserland: circa 1,70 meter lang, grijs en vermist sinds de vroege uren van 12 juni 2009, dé dag dat Peter Bergmann in Derry opduikt… Volgens het opsporingsbericht is Stadler ‘auf Medikamente angewiesen.’ Zou het? De Kantonspolizei Zürich helpt ons uit de droom: “Deze vermiste persoon is in 2010 dood aangetroffen.”

Jarenlang zingt ook de naam van Johannes Hubertus Kwist rond. Hoewel de sinds 2004 vermiste Nederlander jonger is dan Peter Bergmanns geschatte leeftijd, is de fysieke gelijkenis treffend. Ze hebben zelfs een soortgelijke bril. Maar wanneer de Franse politie in 2020 het stoffelijk overschot van Kwist aantreft, kan ook deze theorie de prullenbak in.

De zaak vertoont veel overeenkomsten met die van een vermoedelijke Sovjet-spion die in 1948 aanspoelde op een Australisch strand

Een andere mogelijkheid is dat Bergmann een nazaat is van een oorlogsmisdadiger. Dat is vooral gebaseerd op het feit dat de zoon van Adolf Hitlers privésecretaris Martin Bormann na de oorlog in Oostenrijk als priester werkt onder de schuilnaam ‘Martin Bergmann’. Maar voor zover bekend lopen er geen nakomelingen rond van deze oudste van de tien kinderen van Martin Bormann. Bovendien weigert de Ierse politie om, zonder goede reden, DNA-onderzoek uit te voeren.

Naamloos graf

Hoewel Peter Bergmann Sligo niet lijkt te kennen, is het duidelijk zijn ‘hartsverlangen’ om uitgerekend op die plek te sterven. Hij heeft er een lange, laatste reis voor over. Is hij een ‘man op een missie’ die er nog één opdracht moet uitvoeren? 

Waarschijnlijker is dat hij een persoonlijke band heeft met het plaatsje. Komen zijn voorouders uit Sligo? Is hij er in zijn jeugd op vakantie geweest? Heeft hij er een geliefde verloren? Of voelt Bergmann zich simpelweg aangetrokken tot de schoonheid van Ben Bulben?

Wellicht is hij fan van dichter W.B. Yeats, wiens werk sterk met Sligo verbonden is en vaak de grens tussen leven en dood verkent - zoals in het gedicht Under Ben Bulben. De laatste regels van dat gedicht staan op Yeats’ grafsteen: Werp een koele blik / Op het leven, op de dood / Ruiter, rijd aan mij voorbij. Dat laatste zinnetje verwijst naar een mythologisch ruitervolk dat volgens Keltische folklore iemands dood aankondigt. 

Hoe dan ook, Peter Bergmann is naar Sligo gekomen om te verdwijnen. Maar door een speling van het lot én een zwak hart, spoelt hij aan voordat de Atlantische Oceaan hem voorgoed kan meesleuren. Wanneer vijf maanden na zijn dood niemand het lichaam heeft opgeëist, wordt Peter Bergmann in Sligo begraven in een naamloos graf. De enige gasten bij de uitvaart zijn drie agenten in burger. 

Het is de ultieme paradox: door zijn verwoede pogingen om zijn identiteit te wissen, is Peter Bergmann nu wereldberoemd. Al kent niemand zijn naam. Misschien is dat maar goed ook. 

In een tijd waarin we, bewust en onbewust, al onze stappen laten vastleggen, door bewakingscamera’s, algoritmes en cookies, staat Peter Bergmann symbool voor iets dat we zijn kwijtgeraakt: het recht om écht te verdwijnen, het vermogen om anoniem te zijn. Moge Peter Bergmann in vrede rusten.

*Of iemand de plaats Derry of Londonderry noemt, hangt vooral af van zijn politieke overtuiging. We hebben in deze tekst voor de kortere vorm gekozen.