MISDAADCOLUMN: Niemand voelt zich een junk als hij iets slikt dat uit de apotheek komt

“Ik was echt een junk,” biecht Floortje Dessing op in een interview met het blad Linda. Het is geen beeldspraak, maar een nuchtere vaststelling. Oxycodon was de boosdoener, aldus de televisiemaakster. Na een zware operatie, waarbij delen van een long en de lever werden verwijderd, had ze het middel twee maanden lang toegediend gekregen. Ze had geen keus, de pijn was ondraaglijk. Toen ze ermee moest stoppen, sloeg de afkick-ellende keihard toe.

Oxycodon is een krachtig opiaat, ontwikkeld voor de zwaarste vormen van pijn en 1,5 tot 2 keer sterker dan morfine. Maar het middel doet meer dan pijn verdoven: het dempt ook emoties en geeft een kortstondig gevoel van euforie. Dat is precies wat het zo gevaarlijk maakt. Niet alleen lichamelijk, maar ook geestelijk grijpt het in. En wie het eenmaal heeft leren kennen, wil vaak niet meer zonder. Beter gezegd: die kán niet meer zonder.

In de VS is dat besef er al lang. Daar begon de epidemie eind jaren 90 met pillen in onschuldig ogende witte potjes, verstrekt door huisartsen. Binnen tien jaar lagen complete steden aan het infuus. Oxycodon werd massaal voorgeschreven, totdat het gebruik uit de hand begon te lopen. Het werd steeds moeilijker te verkrijgen, waarop gebruikers hun toevlucht zochten in heroïne en fentanyl, een andere pijnstiller. Inmiddels zijn in de VS meer dan een half miljoen doden gevallen door het gebruik van synthetische opiaten.

Oxycodon werkt snel en doeltreffend. Maar als de verstrekking stopt, begint het gevecht. Tegen afkickverschijnselen, depressie, slapeloosheid, paniekaanvallen

Nederland liep lang achter, maar de inhaalrace is in volle gang. In 2012 kregen nog geen 100.000 Nederlanders oxycodon voorgeschreven, zeven jaar later waren dat er ruim 440.000. Pillen, die werden uitgedeeld na knieoperaties, rugklachten, tandheelkundige ingrepen. Soms terecht, vaak ook uit gemak. Want patiënten met pijn zijn ‘lastig’. Oxycodon werkt snel en doeltreffend. Tenminste: in het begin. Maar het lichaam went razendsnel. Wat begint met één pil, worden er al snel drie. En als de verstrekking stopt, begint het gevecht. Tegen afkickverschijnselen, depressie, slapeloosheid, paniekaanvallen. 

Niet iedereen redt het dan zonder hulp. En dan komt de zwarte markt om de hoek kijken. Pillen worden gestolen uit apotheken of verkocht via bekenden. De politie noemt het ‘ondermijning op recept’; ziekenhuispersoneel dat handelt in pillen, de verstrekking van neprecepten, artsencodes die misbruikt worden. Maar ook: gebruikers die overgaan tot diefstal of dealen om aan hun middel te komen. En dan is er ook nog de zorgwekkende opmars van fentanyl; goedkoper, dodelijker, en vaak onherkenbaar vermengd in pillen die eruitzien als oxycodon.

Ook deze fentanyl-hype is van de VS naar Nederland overgewaaid. Het middel is al even gevaarlijk als oxycodon. De gebruiker heeft steeds meer nodig, tot de ademhaling en hartslag plotseling stilvallen. Zonder voortekenen. Wat het medicijngebruik extra verraderlijk maakt, is dat het stigma ontbreekt. Niemand voelt zich een junk als hij iets slikt dat uit de apotheek komt. Maar het effect is hetzelfde. Afhankelijkheid. Aftakeling. En voor sommigen: de stap naar de rand van de samenleving. En soms erover.

Floortje Dessing had hulp. Ze had een netwerk, toegang tot goede zorg. En toch brak het haar. “Ik herkende mezelf niet meer,” zegt ze in Linda. Anderen hebben die luxe niet. Die verdwijnen stilletjes achter de voordeur. Of duiken op in de cijfers van de verslavingszorg, de criminaliteitsstatistieken of de overlijdensregisters. Want wat begint met een pil tegen pijn, eindigt vaak in een strijd die het uiterste vraagt van de wilskracht. Mensen verliezen hun werk, hun relaties, hun zekerheiden. Niet ineens, maar beetje bij beetje. En terwijl de buitenwereld zich afvraagt wat er toch met zo iemand aan de hand is, ligt het antwoord vaak gewoon in het nachtkastje.

Op het doosje staat ‘pijnstiller’. Maar voor velen is het juist het begin van de pijn.